Μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της Ξάνθης του εικοστού αιώνα είναι ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής, οραματιστής και αγωνιστής του αγροτικού κινήματος της πατρίδας μας. Πρόσφυγας κι ο ίδιος αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της δημιουργικότητας του προσφυγικού ελληνισμού, που τιμούμε φέτος τα 100 χρόνια της Μικρασιατικής Πληγής 1922.
*
Είχα την τύχη να συναντήσω, να συζητήσω και να συνεργαστώ με τον «πρόεδρο» ή «Αλέκον» όπως τον προσφωνούσαμε μετά τη λεγόμενη Μεταπολίτευση. Όταν με τη ΦΕΞ οργανώσαμε τη Βιβλιοθήκη Αβδήρων μας βοήθησε ουσιαστικά. Το 1977 είχα την ευκαιρία να οργανώσω και διδάσκω σε μια σειρά σεμινάρια σε νέους/νέες που προσλήφθηκαν στις συνεταιριστικές επιχειρήσεις. Επίσης είχα μόνιμη συνεργασία στην εφημερίδα «Αγροτική σημαία». Θυμάμαι δυο περιπάτους μαζί του στα χωράφια όπου ορθώθηκαν η ΣΕΒΑΘ και η ΣΕΚΑΠ.
Μετά το θάνατό του είχα την ευκαιρία να μιλήσω σε δύο εκδηλώσεις για το έργο του Αλέξανδρου Μπαλτατζή.
Το 2000 μίλησα με τίτλο «Αλέξανδρος Μπαλτατζής και Περιφερειακή Ανάπτυξη» στο Πνευματικό Κέντρο Ερασμίου – εκδήλωση του Κέντρου Μελετών «Αλέξανδρος Μπαλτατζής» 21 Οκτωβρίου 2000. Το κείμενο της ομιλίας μου δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Φοροτεχνική και Θρακική Προσέγγιση» ( τ. 78 / Οκτώβριος 2000).
Το 2004 το περιοδικό Ε-ΙΣΤΟΡΙΚΑ τα Ελευθεροτυπίας – τ. 256, 7 Οκτωβρίου 2004, προχώρησε στην έκδοση του πανηγυρικού τεύχους «Αλέξανδρος Μπαλτατζής – Ο πρωτεργάτης του συνεταιριστικού κινήματος”. Την Τετάρτη 6 Οκτωβρίου 2004, στο Αμφιθέατρο «Καραθεοθωρή» στην Πανεπιστημιούπολη Κιμμερίων Ξάνθης, πραγματοποιήθηκε εκδήλωση για την παρουσίαση του τεύχους. Στην εκδήλωση αυτή μίλησα με θέμα: ‘’Η πολιτιστική και πολιτική παρουσία του Αλ. Μπαλτατζή στην Μεταπολεμική Ξάνθη’’.
Το 2008 εξάλλου επιμελήθηκα το βιβλίο «ΠΟΝΤΙΩΝ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ – Τριάντα χρόνια δράσης του συλλόγου Ποντίων ν. Ξάνθης 1974 – 2003», Ξάνθη, 2008, σελ. 119, όπου – στο πέμπτο μέρος «Προσωπικότητες Πόντιοι» – περιλαμβάνεται βιογραφία του Αλέξανδρου Μπαλτατζή (σελ. 98-100).
*
Φέτος που τιμούμε τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Πληγή 2002, ανάμεσα στα άλλα πρόσωπα που αναφέρω είναι βέβαια και ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής, παιδί της προσφυγιάς. Σχετικά χρησιμοποιείται το βιβλίο του Παναγιώτη Γεωργίου Δημητριάδη, «Αλέξανδρος Μπαλτατζής», Αθήνα, 2007 που αναφέρεται στην πορεία του «Από την Κουταΐδα Καυκάσου στο Νεοχώρι της Ξάνθης».
Θα αναφέρουμε ορισμένα στοιχεία από την αφετηρία και τη μακρά πορεία του.
Ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής γεννήθηκε στη Κουταΐδα του Καυκάσου το 1904. Γόνος σπουδαίας οικογένειας του Πόντου με ρίζες από την Τραπεζούντα και την Αργυρούπολη – παππούς του ήταν ο Ευστάθιος Μπαλτατζής αρχιμεταλλουργός και πατέρας του ο Θεόδωρος Μπαλτατζής που μετά το πέρας των εγκυκλίων σπουδών του στο Γυμνάσιο Αργυρούπολης μετανάστευσε στο Σοχούμι της Γεωργίας όπου εκεί διακρίθηκε σπουδαίος εργολάβος, εκλέχθηκε πρόεδρος της κοινότητας της ελληνικής παροικίας.
Ο Α. Μπαλτατζής έζησε τα παιδικά του χρόνια στο Σοχούμι όπου και έλαβε εκεί γυμνασιακή μόρφωση. Μετά όμως τη Ρωσική επανάσταση του 1917 και τα γεγονότα που επακολούθησαν μετά την εκστρατεία της Κριμαίας ακολούθησε τους γονείς του που αναγκάστηκαν το 1920 να καταφύγουν αρχικά στην Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια στη Μακρά Γέφυρα της τότε απελευθερωμένης Θράκης. Μετά όμως και το 1922 εγκαταστάθηκαν πλέον οριστικά στο Νεοχώρι, στην περιοχή της Σταυρούπολης της Ξάνθης.
Σε ηλικία τότε 18 ετών κατέβηκε στην Αθήνα για νομικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Γρήγορα ευαισθητοποιείται με τις πολιτικές ιδέες του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, ιδίως στο αγροτικό ζήτημα, όπου και εντάσσεται στη νεολαία του κόμματός του, της τότε Δημοκρατικής Ένωσης, που ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 1923, όπου τον Σεπτέμβριο του 1926 μετονομάσθηκε σε Αγροτικόν Εργατικόν Κόμμα.
Από νέος δραστηριοποιήθηκε στην οργάνωση του συνεταιριστικού κινήματος στη Θράκη, ενώ επιδιώκει τη δημιουργία ενός πανελλήνιου αγροτικού συνεταιρισμού.
Έτσι το 1935 δημιουργείται η ΠΑΣΕΓΕΣ της οποίας αναλαμβάνει πρώτος πρόεδρος. Μετά τον πόλεμο ιδρύει το κόμμα Συναγερμός Αγροτών και Εργαζομένων. Συμμετέχει συνεχώς ενεργά στη μεταπολεμική πολιτική σκηνή, ενώ το 1961 πρωτοστατεί στη δημιουργία της Ένωσης Κέντρου, στην οποία εντάσσεται το Αγροτικόν και Εργατικόν Κόμμα. Το 1964 διορίστηκε υπουργός Γεωργίας. Μετά τη λεγόμενη μεταπολίτευση συνεργάστηκε αρχικά με την ΕΔΗΚ, το 1977 επανίδρυσε το ανεξάρτητο Αγροτικό και Εργατικό Κόμμα, τέλος το 1985 συνεργάστηκε με την ΝΔ υπό την οποία και επανεξελέγη βουλευτής Ξάνθης. Ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής πέθανε στην Αθήνα στις 29 Ιουλίου του 1987.
Πολλά στοιχεία και πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του βρίσκουμε σε σημαντικά δημοσιεύματα – εκτός των άλλων – του Τάσου Κοντογιαννίδη.
«Όταν ανέλαβε ο Παπαναστασίου υπουργός Γεωργίας με υφυπουργό τον βουλευτή Ροδόπης Αναστάσιο Μπακάλπαση, ο Αλέκος διορίζεται στην Εθνική Τράπεζα και αποσπάται στο πολιτικό γραφείο του υφυπουργού. Εκεί αρχίζει να αναπτύσσει πλούσια πολιτική δράση. Γρήγορα όμως εγκαταλείπει το γραφείο του υφυπουργού, και στα 25 του χρόνια μεταβαίνει στο χωριό του το Νεοχώρι και ιδρύει τον πρώτο αγροτικό συνεταιρισμό, την «Αναγέννηση». Αμέσως μετά ιδρύει συνεταιρισμούς και στα γύρω χωριά: την «Αλήθεια» στη Σταυρούπολη, την «Αφιλοκέρδεια» στο Καρυόφυτο», τη «Σωτηρία» στα Κομνηνά και την «Ομόνοια» στον Δαφνώνα […] Εκτός της ΣΠΕ, της ΣΠΕΚΑ και της ΣΕΚΟΒΕ που είχε ιδρύσει προδικτατορικά, ιδρύει τη ΣΕΒΑΘ, τη ΣΕΚΑΠ, τη ΡΟΔΟΠΗ, τον ΝΕΣΤΟ, την ΕΛΒΙΖ – εταιρείες που προστάτευαν το μόχθο των αγροτών και ταυτόχρονα χορηγούσαν στον καταναλωτή φθηνό και εγγυημένο προϊόν Στο τέλος ίδρυσε τη «Συνεταιριστική Ασφαλιστική», για την οποία δέχτηκε πολλές πιέσεις από τα οργανωμένα συμφέροντα. […] Ο Μπαλτατζής ήταν ένας οραματιστής. Καθετί που οραματιζόταν για το καλό της αγροτιάς, το μετουσίωνε σε πράξη. Και στην πολιτική είχε πολλά οράματα. Σε αυτόν οφείλονται οι αγροτικές συντάξεις που νομοθέτησε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, σ’ αυτόν ανήκει το άνοιγμα στις Ανατολικές χώρες που επιχειρήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’50».
Ο ίδιος ο Αλέκος μιλώντας σε εκδήλωση για τα πενήντα χρόνια λειτουργίας της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών Ξάνθης στις 10 Ιουλίου 1982, θα πει: «Το 1928 ήρθα στο Νεοχώρι και ίδρυσα τον Συνεταιρισμό «Η Αναγέννηση». Από το 1927 ήμουν στην Αθήνα ιδιαίτερος γραμματέας του τότε υπουργού Γεωργίας στην Οικουμενική Κυβέρνηση, Αλέξανδρου Παπαναστασίου, και του υφυπουργού Αναστάσιου Μπακάλμπαση, διορισμένος στην Εθνική Τράπεζα με απόσπαση στο υπουργείο Γεωργίας. Αλλά είχα μπροστά μου διαρκώς τον κόσμο αυτόν εδώ στην ακριτική Ελλάδα από τον οποίο προερχόμουν. Τους υπηρετούσα και κάτω στην Αθήνα αλλά ήθελα να έλθω επί τόπου, να αγωνιστώ κοντά τους για την αγροτική αποκατάσταση για την οικονομική ανάπτυξή τους. Δεν ξέρω, είχα μέσα μου μια φλόγα, κάποιο πάθος, το οποίο και τώρα δεν με εγκαταλείπει, δεν με αφήνει να ησυχάσω».
Αυτή η φλόγα κι αυτό το πάθος ήταν το μόνιμο χαρακτηριστικό του Αλέξανδρου Μπαλτατζή.
Ο Τάσος Κοντογιαννίδης γράφει: «Ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής –ο Αλέκος, για τους αγρότες– ήταν ένας αθεράπευτα Πόντιος που ποτέ δεν εξέταζε τα φρονήματα των συμπολιτών του για να τους εξυπηρετήσει, πρόσφερε μεγάλες επιτυχίες στην πατρίδα και το έθνος. Μετριοπαθής, σοβαρός, μαχητικός στη διεκδίκηση των δικαίων, δημιουργικός, οραματιστής, τολμηρός και σοφός. Αυτός ήταν ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής. Ο Αλέκος μας».
Ο Κώστας Παπαγεωργίου – Καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών πολύ χρακτηριστικά σημειώνει: «Το στοίχημα για αυτόν ήταν να καταφέρει να αποκτήσει το ¨’άλογο» ακόμη και όταν αρχικά διέθετε μόνο το «πέταλο […]. Οι επικριτές θεωρούσαν ότι χρησιμοποιούσε τους αγροτικούς συνεταιρισμούς για την στήριξη των πολιτικών φιλοδοξιών του… Η Μεγάλη διαφορά είναι πως ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής χρησιμοποίησε την πολιτική προς εξυπηρέτηση των συνεταιριστικών του οραμάτων – και αυτό απεδείχθη στην πράξη-….»
Κατά την παρουσίαση του τεύχους ΙΣΤΟΡΙΚΑ στην Ξάνθη, το 2004, ο δημοσιογράφος Βίκτωρ Νέττας, που δημοσίευσε ένα σημαντικό έργο για τον Μπαλτατζή είπε: “Ο ίδιος ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής θα μας απέτρεπε από τη σημερινή εκδήλωση γιατί δεν ήθελε την προσωπική προβολή ούτε ενδιαφερόταν για την υστεροφημία του”.
Στις ομιλίες και εργασίες μου που προανέφερα ασχολήθηκα με τη θέση του Αλέξανδρου Μπαλτατζή για την περιφερειακή ανάπτυξη και την πολιτιστική και πολιτική παρουσία στην Ξάνθη. Στο άρθρο του 2000 κατέληγα με το συμπέρασμα: «Το έργο του Μπαλτατζή είναι μεγάλο και σημαντικό και έχω την πεποίθηση ότι ακόμη δε μελετήθηκε και δεν έγινε όσο έπρεπε γνωστό».
Επαναλαμβάνω την άποψή μου, προσθέτοντας ότι είναι καιρός να πραγματοποιηθεί ένα συνέδριο που να προβάλει το πολύπλευρο έργο και τους οραματισμούς του Αλεξάνδρου Μπαλτατζή. Είναι το καλύτερο μνημόσυνο…
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2022
