Του Θανάση Μουσόπουλου
Δημοσιεύω τούτο το κείμενο μου σήμερα, γιατί στις 22 Απριλίου 1943 γεννιέται ο Αργύρης Χιόνης – πέθανε πριν από δέκα χρόνια, στις 23 Δεκεμβρίου 2011. Μερικά χρόνια μεγαλύτερός μου, είναι από τους δημιουργούς του λόγου του οποίου παρακολουθούσα γενικά την πορεία και εκτιμούσα το έργο του, κυρίως το ποιητικό. Έτσι, χάρηκα ιδιαίτερα που ο φίλος συνάδελφος και συνοδοιπόρος Γιάννης Στρούμπας εξέδωσε πρόσφατα δύο βιβλία για το λογοτεχνικό του έργο – είχε την καλοσύνη να μου τα αποστείλει. Έτσι η έγκλειστη Άνοιξη διερράγη από την τέχνη του λόγου.
*
Θα πω δυο λόγια για το έργο του Κομοτηναίου φιλόλογου Γιάννη Στρούμπα (γενν. 1973), αναφέροντας τους τίτλους των βιβλίων το, ώστε να φενεί η σκευή του:
ΠΟΙΗΣΗ: (2016) Γραφείον ενικού τουρισμού, (Καλλιγράφος) – (2010) Λεπρές ισορροπίες, (Γαβριηλίδης) – (2006) Τ’ αναγκαία προς το τ-ζην, (Γαβριηλίδης)
ΑΝΘΟΛΟΓΗΣΗ: (2020) Αργύρης Χιόνης. Έλληνες ποιητές – η γενιά του ’70, εισαγωγή – ανθολόγηση Γιάννης Στρούμπας, Γκοβόστης, (2019) Ο ποιητής Αλέξανδρος Σούτσος εισαγωγή – ανθολόγηση Γιάννης Στρούμπας, Ίδρυμα Τάκης Σινόπουλος – Εκδόσεις Γαβριηλίδης
ΔΟΚΙΜΙΟ: (2021)«Η ασάφεια των ορίων» Το υπερλογικό στοιχείο στο λογοτεχνικό έργο του Αργύρη Χιόνη (Σμίλη)(2018) Κλεφτοπόλεμος, (Καλλιγράφος) – (2013) Άσυλο ανιάτων, (Καλλιγράφος)
Ο Γιάννης Στρούμπας είναι φιλόλογος, ποιητής, ανθολόγος και δοκιμιογράφος. Τα δύο πρόσφατα βιβλία που αναφέρονται στον Αργύρη Χιόνη (του 2020 και 2021) καλύπτουν όλους τους τομείς δραστηριοποίησής του. Διαβάζοντας το βιβλίο του 2020 «Αργύρης Χιόνης. Έλληνες ποιητές – η γενιά του ’70» , εισαγωγή – ανθολόγηση Γιάννης Στρούμπας, Γκοβόστης, και το βιβλίο του 2021 «Η ασάφεια των ορίων» Το υπερλογικό στοιχείο στο λογοτεχνικό έργο του Αργύρη Χιόνη (Σμίλη), είπα αυθόρμητα «Ο Χιόνης βρήκε το μάστορά του».
Όλα ξεκίνησαν από τη διπλωματική εργασία του Γιάννη Στρούμπα στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.
*
Θα παραθέσουμε (A) ένα εργοβιογραφικό σημείωμα (από το LIFO) για τον Αργύρη Χιόνη, (B) μετά θα παρουσιάσουμε τα δύο βιβλία του Γ. Στρούμπα και (Γ) θα κλείσουμε με κάποιους στίχους του Χιόνη.
Α.
Γεννήθηκε το 1943 στην Αθήνα, στα Σεπόλια, από γονείς νησιώτες, εσωτερικούς μετανάστες. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο 2ο Νυχτερινό Γυμνάσιο. Άρχισε να εργάζεται σε πολύ μικρή ηλικία και άλλαξε αρκετά επαγγέλματα. Σε ηλικία 28 ετών γράφεται στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ και σπουδάζει ιταλική φιλολογία. Επί είκοσι έτη (1967-1977 και 1982-1992), έζησε σε χώρες της Βόρειας Ευρώπης. Κατά τη δεκαετία 1982-1992, εργάστηκε, ως μεταφραστής, στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το 1992, παραιτήθηκε από τη θέση αυτή και ζούσε στο χωριό Θροφαρί της ορεινής Κορινθίας, όπου ασχολιόταν με την ποίηση και τη γεωργία, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε στο βιογραφικό που συνόδευε τα βιβλία του.
Είχε πρωτοεμφανιστεί λογοτεχνικά το 1966 με την ποιητική συλλογή «Απόπειρες φωτός». Ακολούθησαν τα ποιητικά βιβλία: «Σχήματα απουσίας» («Αρίων», 1973, αγγλική και ολλανδική μετάφραση από τις εκδ. Tor/Amsterdam, 1971), «Μεταμορφώσεις» («Μπουκουμάνης, 1974, ολλανδική μετάφραση από τις εκδ. De Beuk/Amsterdam, 1976, μαζί με ποιήματα από τη συλλογή «Τύποι ήλων»), «Τύποι ήλων» («Εγνατία-Τραμ», 1978), «Λεκτικά τοπία» («Καστανιώτης», 1983), «Σαν τον τυφλό μπροστά στον καθρέφτη» («Υάκινθος», 1986), «Εσωτικά τοπία» («Νεφέλη», 1991, 1η ανατύπωση: 1999), «Ο ακίνητος δρομέας» («Νεφέλη», 1996, 1η ανατύπωση: 2000), «Ιδεογράμματα» («Τα τραμάκια», 1997), «Τότε που η σιωπή τραγούδησε» («Νεφέλη», 2000), «Στο υπόγειο» («Νεφέλη», 2004), «Ό,τι περιγράφω με περιγράφει» (Γαβριηλίδης, 2010).
Μετά το 1981 ασχολήθηκε παράλληλα, με την πεζογραφία, με αφηγήματα για μεγάλους, παιδιά και νέους, όπως «Ιστορίες μιας παλιάς εποχής που δεν ήρθε ακόμα» («Αιγόκερως», 1981), «Ο αφανής θρίαμβος της ομορφιάς» («Πατάκης», 1995), «Τρία μαγικά παραμύθια» («Πατάκης», 1998), «Όντα και μη όντα» («Γαβριηλίδης», 2006) και «Το οριζόντιο ύψος και άλλες αφύσικες ιστορίες» («Κίχλη», 2008, Κρατικό Βραβείο Διηγήματος 2009, εξ’ ημισείας με τον Τόλη Νικηφόρου). Έχει ασχοληθεί με τη λογοτεχνική μετάφραση, μεταφράζοντας έργα των Οκτάβιο Πας («Ποιήματα», 1981), Ράσελ Έντσον («Όταν το ταβάνι κλαίει», 1986), Τζέιν Όστεν («Περηφάνια και προκατάληψη», 1997), Ρομπέρτο Γιάρος («Κατακόρυφη ποίηση», 1997) και Ανρί Μισώ («Με το αγκίστρι στην καρδιά: μια επιλογή από το έργο του», 2003). Eίχε επίσης μεταφράσει τον «Αστερίξ» και ένα μεγάλο μέρος του «Ιζνογκούντ».
Β.
Το βιβλίο του 2021 «Η ασάφεια των ορίων» Το υπερλογικό στοιχείο στο λογοτεχνικό έργο του Αργύρη Χιόνη (Σμίλη) διαμορφώθηκε στα πλαίσια των μεταπτυχιακών του σπουδών του Γιάννη Στρούμπα. Διαβάζουμε σχετικά στο Οπισθόφυλλο του βιβλίου:
«Η παρούσα μελέτη εξετάζει μια ιδιαίτερη πτυχή στο λογοτεχνικό έργο του συγγραφέα Αργύρη Χιόνη (1943-2011): την ενεργοποίηση και την αφηγηματική λειτουργία στον λογοτεχνικό κόσμο του συγγραφέα στοιχείων «υπερλογικών», δηλαδή χαρακτήρων, συμβάντων και άλλων εμφανιζόμενων όντων, τα οποία υπερβαίνουν την έλλογη τάξη των πραγμάτων. Η έλλογη τούτη τάξη γίνεται αντιληπτή με βάση τη λογική και φυσική ακολουθία διά της οποίας ο μέσος ανθρώπινος νους κατανοεί τα πράγματα.
Η πραγμάτευση αναπτύσσεται σε τέσσερα, πέραν της εισαγωγής, κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζονται βιογραφικά κι εργογραφικά στοιχεία του συγγραφέα, ενώ παρατίθενται και βασικά χαρακτηριστικά της ποιητικής του Χιόνη· στο δεύτερο προσεγγίζεται ο όρος «υπερλογικό» και αναλύονται οι μορφές εκδήλωσης των στοιχείων που υπερβαίνουν την κοινή λογική στο χιόνειο έργο, καθώς και η λειτουργία τους· στο τρίτο διερευνώνται καλλιτεχνικά ρεύματα που επιδρούν στο έργο του συγγραφέα και το συνδιαμορφώνουν· στο τέταρτο σχολιάζεται η ενότητα του χιόνειου έργου παρά την ποικιλία προέλευσης των υλικών του, δεδομένης της ικανότητας του συγγραφέα να αφομοιώνει γόνιμα τις επιδράσεις που δέχθηκε και να τις σχηματοποιεί σε ένα σύνολο το οποίο χαρακτηρίζεται εντέλει από τη γνήσια και δημιουργική προσωπική φωνή του Χιόνη».
Το βιβλίο του 2020 «Αργύρης Χιόνης. Έλληνες ποιητές – η γενιά του ’70» , εισαγωγή – ανθολόγηση Γιάννης Στρούμπας, Γκοβόστης, εκτός από την πλούσια ανθολόγηση, ο μελετητής στο πρώτο μέρος (σελ. 17 – 114) μιλά για τον ποιητή και την τέχνη του. Διαβάζουμε σχετικά:
στοχαστική. «Η ποιητική του Χιόνη χαρακτηρίζεται από στοιχεία που διατρέχουν το σύνολο του έργου του. Θεματικά, το ενδιαφέρον για την ποιητική τέχνη και για τα εργαλεία της αποτύπωσής της είναι έντονο και οδηγεί σε ευάριθμες κειμενικές πραγματεύσεις. […] Η σύγχρονη μοναξιά, η απελπισία, η διάψευση των προσδοκιών, ο αποπροσανατολισμός, η αλλοτρίωση, η απάθεια, στοιχεία όλα τους που οδηγούν σε αδιέξοδα, είναι κεντρικά θέματα στο έργο του Χιόνη. Πλάι σε αυτά στέκει η φυσιολατρική διάθεση του δημιουργού, συνήθως αντιδιαστελλόμενη στα σύγχρονα ασφυκτικά αστικά περιβάλλοντα, με διάθεση
Τα θεματικά ενδιαφέροντα του ποιητή υπηρετούνται από ποικίλες τεχνικές. […] Τα παίγνια, το χιούμορ, η ειρωνεία, ο αυτοσαρκασμός, η γλωσσοπλασία αντιμάχονται τη μελαγχολία που προκαλείται από τα σύγχρονα δεινά. Κυριολεξία και μεταφορά συμπλέκονται σε μείγμα εκρηκτικό, θεματικοί όροι διυλίζονται στο έπακρο, οι δισημίες ευνοούν την πολυεπίπεδη σημασιολογική λειτουργία. Κι όλα αυτά υπηρετούνται από ικανά σε αριθμό και ποιότητα εκφραστικό μέσα: εμπνευσμένες μεταφορές, προσωποποιήσεις, παρομοιώσεις, εντυπωσιακές εικόνες, σημαίνουσες επαναλήψεις, σχήματα κύκλου, ομοηχίες, λογοπαίγνια, παρηχήσεις, οξύμωρα, σε λόγο μάλιστα που βηματίζει ρυθμικά, ακόμη και στην πεζολογική του μορφή».
Γ.
Ο Αργύρης Χιόνης ήταν άνθρωπος που ήταν ζυμωμένος με τη φύση. Επέλεξα από το σύνολο του έργου του κάποια ποιήματα που δείχνουν αυτή την εξοικείωση και αγάπη του.
ΟΤΑΝ ΤΑ ΔΕΝΤΡΑ ΜΙΣΗΣΟΥΝ ΤΗΝ ΑΧΑΡΙΣΤΙΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ
Θα ’ρθει μια μέρα που τα δέντρα θα μισήσουν την αχαριστία των ανθρώπων και θα σταματήσουν να παράγουν ίσκιο, θροΐσματα κι οξυγόνο. Θα πάρουνε τις ρίζες τους και θα φύγουν. Μεγάλες τρύπες θα μείνουνε στη γη εκεί που ήταν πριν τα δέντρα. Όταν οι άνθρωποι καταλάβουνε τι έχασαν, θα πάνε και θα κλάψουνε πικρά πάνω απ’ αυτές τις τρύπες. Πολλοί θα πέσουν μέσα. Τα χώματα θα τους σκεπάσουν. Κανείς δεν θα φυτρώσει.
Φυσιολατρία
Το μυρμήγκι, κομμάτι του φυσικού περιβάλλοντος, φέρεται ικανό να συμβάλει στην αποκατάσταση της ψυχικής ισορροπίας του ανθρώπου. Παρομοίως και κάθε άλλο πλάσμα της φύσης, αλλά όχι μόνο η πανίδα: εξίσου και η χλωρίδα. Όποιος αγαπά να χαράζει τ’ όνομά του στη φλούδα ενός δέντρου, πρέπει να χαράξει και στη δική του «φλούδα» το όνομα του δέντρου, προκειμένου να είναι ολοκληρωμένη η «ημιτελής» ερωτική πράξη.
ΠΛΗΡΩΜΗ
Στη μέση του μεσημεριού / η δίψα σου·
στης δίψας σου τη μέση / ένα πηγάδι
δίχως νερό, / γιομάτο σαύρες
και ψοφίμια. / Κι έσκυψες
πάνω σαπ’ το πηγάδι / κι έκλαψες
κι εκείνο σου ’πε, / «ευχαριστώ για τη δροσιά».
ΑΠΟΡΙΕΣ
Τι νιώθει η έρημος
όταν μακρινός άνεμος
αποθέτει πάνω της ένα σπόρο;
[…] Τα ψηλά βουνά νιώθουνε τάχα
ότι ο κόκκος άμμου είν’ αδερφός τους;
[…] Πώς νιώθει τάχα η νύχτα
μ’ όλα τούτα τ’ άστρα στο κορμί της
ωραία ή σημαδεμένη;
Το φεγγάρι όταν το λεν σελήνη διχάζεται;
[…] Πώς πεθαίνει ο μόνος άνθρωπος
πώς τρίζει η ψυχή του ερημίτη
όταν την αγγίζει ο θάνατος
τι κρότο κάνει ένα δέντρο που πέφτει
όταν κανείς δεν είν’ εκεί για να τ’ ακούσει;
Θα κλείσουμε με ένα ποίημα που έγραψε ο έφηβος Αργύρης Χιόνης, ποιητής από κούνια…
ΣΥΜΒΑΝ
Σκότωσε / όλα τα περιστέρια / κι έφτιαξε
ένα μεγάλο πουπουλένιο μαξιλάρι.
Ύστερα, / έπεσε να κοιμηθεί / εν ειρήνη.
*
Ευχαριστώ και συγχαίρω τον φίλο συνάδελφο Γιάννη Στρούμπα για τη σημαντική τούτη προσφορά του για την προσέγγιση στο πλούσιο έργο – όχι μόνο ποιητικό – του Αργύρη Χιόνη. Με την ευκαιρία μάλιστα να τον ευχαριστήσω για το προηγούμενο έργο του «Ο ποιητής Αλέξανδρος Σούτσος» εισαγωγή – ανθολόγηση Γιάννης Στρούμπας, Ίδρυμα Τάκης Σινόπουλος – Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2019.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, 22 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2021
