Του Μανώλη Σ. Χούμα
Η Ξάνθη αξιώθηκε να κρατήσει, σχεδόν ανέπαφο, το εικονιζόμενο τμήμα της πόλης και σήμερα αυτό αποτελεί πόλο έλξης και θαυμασμού των επισκεπτών.
Ο μεγάλος σωρός των βράχων στην δυτική πλευρά της κοίτης του Κόσσινθου, έχει αποκλείσει την πεταλόσχημη δεύτερη κοίτη του ποταμού (1914), που κατέστρεφε τον οικοδομικό ιστό της πόλης.
Πάνω απ’ τους βράχους μόλις διακρίνεται ο μυλαύλακας, που κατευθυνόταν στους υδρόμυλους, στη Συνοικία Ταμπάκ Χανέ, στα βυρσοδεψεία και στους μπαξέδες.
Η οριστική διευθέτηση ενός μεγάλου τμήματος της κοίτης του Κόσσινθου μέσα στην πόλη, καθώς και τα τεχνικά έργα των μυλαύλακων, θα πραγματοποιηθούν στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’30 επί δημαρχίας Πυγμαλίωνα Χρηστίδη.
Ψηλά δεσπόζουν τα ερείπια της Ακρόπολης της Βυζαντινής Ξάνθειας και τα Μοναστήρια του Ταξιάρχη και της Καλαμούς.
Ο φωτογράφος βρίσκεται στο κατάστρωμα της 2ης ξύλινης γέφυρας του Κόσσινθου με τα λίθινα χτιστά βάθρα (1914-1952).
Φίλες και φίλοι, Χρόνια Πολλά.
Αριστερά, σε πρώτο πλάνο, το παρόχθιο σπίτι με τα δύο σαχνισί στις άκρες και την τρίριχτη στέγη είναι της Φροσυνούλας (οδός Πινδάρου σήμερα), της διάσημης μοδίστρας και Μις Ξάνθη στα Καλλιστεία του 1929.
Δίπλα στης Φροσυνούλας, ακολουθούν προς τα δεξιά, το οικόπεδο Βακιάνη, το σπίτι του Φείδα με το μεγάλο κεντρικό σαχνισί και το προπολεμικό καφενεδάκι του Κάρνατζα.
Ο εκλεκτός μας φίλος Δημήτρης Καρατσώλης θυμάται νοσταλγικά το μικρό καφενέ, στον οποίο μάλιστα πήγαινε.
Κει στο βάθος δεξιά, αυτής της σειράς, μόλις διακρίνεται το καπηλειό ιδιοκτησίας Δούκα Χασιρτζόγλου – Παναγιώτη Αδαμαντίδη, που στην δεκαετία του ’70 αν θυμάμαι καλά, ο Τάσος ο παλαιστής στέγασε σ’ αυτό το αξέχαστο και γραφικό εξοχικό κεντράκι το “Νησάκι”. Τον τίτλο τον δανείστηκε μάλλον απ’ το “Νησάκι Καναράς”, που ξεκινούσε από εκεί όπου ο Κόσσινθος χωριζόταν σε δύο κοίτες.
Δεξιά στη μέση και πίσω απ’ τον υδρόμυλο των Μυλαγωνίων, φαίνεται το δυτικό λιθόχτιστο βάθρο της πρώτης ξύλινης γέφυρας, που το Τσάι κατέστρεψε σ’ ενα ξέσπασμά του γύρω στο 1913.
Πάνω αριστερά βλέπουμε το μιναρέ του Αχριάν Τζαμιού, του παλιότερου τεμένους της πόλης (16ος αιώνας).
Το γραμματόσημο των 5λ, με τον Ερμή να δένει τα πτεροφόρα σανδάλια του, είναι έκδοσης δεκαετίας του 1910 και χρησιμοποιήθηκε με τη μαύρη τρίγραμμη επισήμανση στην Ξάνθη, μετά την απελευθέρωσή της.
Πιθανή φωτογράφιση δελταρίου, μ’ ελάχιστη πιθανότητα σφάλματος, τέλος του 1919 ή αρχές του 1920.
Σχήμα δελταρίου: 14.1×9.1 εκ
Εκδότης ο Δημ.Ν.Καραβίδας-Ξάνθη, αποστολέας ο Ξανθιώτης Εβραίος Εμίλ Αμαρίλιο και ταχυδρομικός προορισμός το Μπορντώ της Γαλλίας.
Γράφτηκε στις 3 Φεβρουαρίου 1921 κι έφτασε στις 16 Φεβρουαρίου.
Στις 23 Ιουλίου του 1881 η ΑΥΓΗ της Κωνσταντινούπολης δημοσιεύει άρθρο του Θ.Πασχίδη με θέμα την Ξάνθη και απόσπασμα αυτού παρουσιάζεται.
Στη Ξάνθη είναι ακόμη ζωντανός ο θρύλος, πως η Ακρόπολη επικοινωνεί με την πόλη με υπόγεια σήραγγα κι αυτό έρχεται να επιβεβαιώσει ο ανταποκριτής της εποχής.
Εδώ εκτιμώ πως δεν χρειάζεται σχολιασμός, γιατί θ’ αδικηθεί η χαρισματική γραφίδα του λόγιου αρθρογράφου.
Ένας απ’ τους τρόπους διασκέδασης των Ξανθίων, μετά τη απελευθέρωση, ήταν ασφαλώς τα δύο μεγάλα κινηματοθέατρα που είχε.
Το Φθινόπωρο του 1921 έρχεται στην Ξάνθη ο γνωστός Θίασος Βενιέρη – Κυριακίδου – Ρούσου, για μια σειρά θεατρικών παραστάσεων στο κινηματοθέατρο “Πάνθεον” – μετέπειτα “Χειμερινά Ολύμπια”.
Ο δημοσιογράφος που υπογράφει το άρθρο, με τ’ αρχικά Α.Χ., είναι ο Αρίστος Χασιρτζόγλου μέλος της γνωστής και μεγάλης ξανθιώτικης οικογένειας.
