Θα ξεκινήσω με την καταγραφή που κάνει στο βιβλίο του : Οι Κύπριοι εθελοντές στους εθνικούς αγώνες του ιστορικού, συγγραφέα και αγωνιστή Γιάννη Σπανού, που αναφέρεται σε μια αρκετά μεγάλη περίοδο 800 χρόνων, από το 1191 έως 2004.
Μας λέει λοιπόν ότι οι Κύπριοι εθελοντές δεν ήταν μόνο στον επαναστατημένο Μωριά, Ρούμελη και στα νησιά του Αιγαίου αλλά ξεκίνησαν αρχικά από την Μολδοβλαχία όπου ενώθηκαν με τον Ιερό Λόχο του Υψηλάντη και φυσικά δεν ήταν δυνατό να παραλείψει και τις μεγάλες σφαγές που έγιναν κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, στην Κύπρο και ειδικά του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού και των προεστών στην Λευκωσία, την 9η Ιουλίου 1821.
Στη συνέχεια βέβαια βλέπει κανείς στο βιβλίο του Γιάννη Σπανού, κάτι το εντυπωσιακό μια σειρά από επιστολές και έγγραφα της συσταθείσας ελληνικής κυβέρνησης, αρχηγών κι οπλαρχηγών ( του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, του Κωνσταντίνου Κανάρη, του Κίτσου Τζαβέλα και σωρεία άλλων) να εξαίρουν την θυσία των Κυπρίων και τους αγώνες τους για την λευτεριά της Ελλάδος.
Ταυτόχρονα οι Κύπριοι αναζητούν και την δική τους λευτεριά και αυτός ο πόθος τους αποτυπώνεται σ’ απόσπασμα του εγγράφου τους στις 25/4/1825 προς το Εκτελεστικόν, όπου έλεγαν:
«Σεβαστή Διοίκησις! Ημείς εχάσαμεν μαζί με την πατρίδα και τας οικίας μας. Είδομεν τους συγγενείς μας εσφαγμένους και ενταύθα απ’ αρχής του ιερού Αγώνος αγωνιζόμενοι, τρέφομεν αυτάς τας ελπίδας του ν’ ανακτήσωμεν την πατρίδα ελευθέραν».
Ένα αίτημα συνεχές σε όλους τους αγώνες και καταγράφετε και σε σωρεία εφημερίδων της εποχής, αλλά και νεωτέρων.
Η συμμετοχή της Κύπρου ξεκίνησε από νωρίς:
Ο Ιωάννης Καρατζάς από την Λευκωσία, είναι από τα ιδρυτικά μέλη της Φιλικής Εταιρείας, συνελήφθη και θανατώθηκε μαζί με τον Ρήγα Φεραίο.
Ο Φιλικός Αντώνιος Πελοπίδας έρχεται στην Κύπρο κομίζοντας επιστολή στον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό ( ο οποίος ήδη είχε μυηθεί από τον φιλικό Δημήτριο Ίπατρο από το Μέτσοβο), να εισπράξει τις υπέρ του αγώνα εισφορές από τους φιλικούς της Κύπρου ως βοήθημα τάχα για ανέγερση σχολείου.
Βέβαια την ανάμιξη του αυτή έμελλε να την πληρώσει πολύ ακριβά και ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός, και ο Αρχιδιάκονος Μελέτιος που απαγχονίστηκαν από τους Τούρκους, ενώ οι μητροπολίτες Χρύσανθος Πάφου, Μελέτιος Κιτίου και Λαυρέντιος Κυρηνείας καρατομήθηκαν. Καρατομήθηκαν ή απαγχονίστηκαν ακόμη δεκάδες άλλοι ιερωμένοι, πρόκριτοι αλλά πλήθος άλλων πολιτών από τους Τούρκους από τις 9 Ιουλίου έως 12 Ιουλίου 1821. Ακόμη και γυναίκες συνέλαβαν ή αποπειράθηκαν να συλλάβουν οι Τούρκοι στο νησί. Μερικοί γλύτωσαν από τι σφαγές γιατί βοηθήθηκαν από τους Προξένους που ήταν στην Λάρνακα και έφυγαν από την Κύπρο πριν τους συλλάβουν. Στο βιβλίο του ο Γιάννης Σπανός αναφέρει ακόμη σωρεία λεηλασιών που έγιναν από τους Τούρκους στο νησί, αναφερόμενος σε καταγραφές που έκαναν τότε, στις μητροπόλεις, στις εκκλησίες, στα Μετόχια και στις Μονές, αλλά και απλών πολιτών. Μάλιστα λέει χαρακτηριστικά στην καταγραφή του ο Κηπιάδης ότι: «αι σύζυγοι και τα παιδιά των φονευθέντων ή διαφυγόντων την μάχαιραν και την αγχόνην ερρίφθησαν έξω των οικιών και διετέλεσαν άστεγα και εστερημένα και αυτών των απολύτως αναγκαίων». Βέβαια ούτε η εκκλησία ούτε ο λαός της Κύπρου τα έβαλαν κάτω και συνέχισαν να ενισχύουν τον αγώνα του έθνους, ζητώντας ταυτόχρονα και την δική τους λευτεριά.
Στις 6 Δεκεμβρίου 1821 βγήκε από Κύπριους που συναντήθηκαν στο Παρίσι η διακήρυξη που διαδήλωνε τον απολυτρωτικό πόθο του κυπριακού ελληνισμού την οποίαν υπέγραφε ο Μητροπολίτης Τιμιθούντος Σπυρίδων, ο Ιωαννίκειος Έξαρχος ως εκπρόσωπος του Αρχιεπισκόπου, ο Αρχιμανδρίτης Θεόφιλος και 7 εκπρόσωποι του λαού και των ευγενών. Ο πόθος για λευτεριά της Κύπρου δηλώνεται έντονα σ’ ένα τμήμα της Διακήρυξης όπου λέει: «Νομίζομεν ενώπιον Θεού και ανθρώπων ότι έχομεν το δίκαιον να μην γνωρίζωμεν πλέον δια διοίκηση τους αιμοβόρους τούτους ληστάς, αλλά συμφώνως με τους λοιπούς αδελφούς ημών Έλληνας θέλομεν προσπαθήσει δια την ελευθερίαν της ειρηνικής ημων πάλαι μεν μακαρίας, ήδη δε τρισαθλίας νήσου Κύπρου». Μάλιστα στην διακήρυξη αυτή όριζαν ως υπεύθυνο και πληρεξούσιο προς τον σκοπό αυτό τον ευγενή Νικόλαο Θησέα. Γιατί στο Παρίσι; Μα στο Παρίσι δρούσαν οι Φιλικοί ήδη από το 1814.
Η υλική συνεισφορά της Κύπρου αλλά και ή έμψυχη ήταν τεράστια. Για την έμψυχη συμμετοχή των Κυπρίων στην ελληνική επανάσταση όπως μας πληροφορεί ο Γιάννης Σπανός έχει κάνει σχετική καταγραφή ο Γ.Σ. Μενάρδος το 1866, ως Πρόξενος της Ελλάδος στην Κύπρο. Ο σχετικός κατάλογος περιλαμβάνει τα ονόματα Κυπρίων επαναστατών που μετέβησαν στην Ελλάδα, κατατάχθηκαν στις φάλαγγες του αγώνα και μετά την επανάσταση επέστρεψαν στο Νησί ή παρέμειναν στο απελευθερωμένο τμήμα της ηπειρωτικής και της νησιωτικής Ελλάδος. Ο κατάλογος περιλαμβάνει 580 εθελοντές. Βέβαια η συμμετοχή σίγουρα ήταν μεγαλύτερη γιατί, πολλοί από τους οποίους επέστρεψαν στην κατεχόμενη από τους Οθωμανούς Τούρκους, φοβούμενοι τις διώξεις των Τούρκων δεν ανέφεραν και πολύ την συμμετοχή τους στην ελληνική επανάσταση του 1821.
Γι’ αυτή την συμμετοχή των Κυπρίων , όπως μας λέει και ο Γιάννης Σπανός, επιχειρήθηκε αναζωογόνηση του ενδιαφέροντος επί του θέματος, από τον «Ελληνικό Πνευματικό Όμιλο Κυπρίων Ελλάδος» και τον «Σύνδεσμο Φίλων του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού» με τον πανελλήνιο διαγωνισμό του 2007 για τους Κυπρίους εθελοντές στους εθνικούς Αγώνες του 1821 και 1940. Στο διαγωνισμό εκείνο υπεβλήθη και το βιβλίο του Γιάννη Σπανού που πήρε το πρώτο βραβείο πρέπει να πούμε.
Βέβαια οφείλουμε να πούμε ότι οι πλείστοι έλληνες της Κύπρου που πολέμησαν εθελοντές στην επανάσταση του 1821 είχαν και το προσωνύμιο Κυπραίος. Η αθρόα συμμετοχή των νέων της Κύπρου στον αγώνα του 1821 που υπερέβαινε τους 580 καταγράφηκε από πολλούς και είναι χαρακτηριστικοί οι στίχοι σε σχετικό ποίημα του μεγάλου ποιητή του νησιού μας του Βασίλη Μιχαηλίδη, όπου μας λέει μάλιστα ότι ο βασικός στόχος των εθελοντών είναι η ίδια η Κωνσταντινούπολη:
«Είπαν μου πως εφύασιν ποτζιεί
που το Καρπάσιν
Μία κοπή παίδκιοι τοπιανοί
τζιαί πως επήαν πέρα,
πέρα στους λας που πολεμούν
τζαι παν κατά την Πόλη».
Την καταγραφή αυτή βέβαια την δίνει ο Βασίλης Μιχαηλίδης θέλοντας να τονίσει και την αθρόα συμμετοχή νέων της Καρπασίας που γέμισαν τα καράβια του Κανάρη, ο οποίος σύμφωνα με μαρτυρίες προσέγγισε στη Λάπηθο στις 19 Ιουνίου 1821 και ο κυπριακός ελληνισμός τα γέμισε με προμήθειες και άνδρες φυσικά. Πρωτοστάτησε στην προσπάθεια αυτή η μονή της Παναγίας Αχεροποιήτου η οποία πλήρωσε ακριβό τίμημα γι’ αυτό. Σ’ αυτή την επίσκεψη του στην Κύπρο το Ιούνιο 1821, συναντήθηκε ο Κανάρης και με τον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό στην κρύπτη του Παγκυπρίου Γυμνασίου στην Λευκωσία.
Πρέπει να τονίσουμε το γεγονός όμως, ότι η Κύπρος μπορεί να μην απελευθερώθηκε τότε με την ελληνική επανάσταση, της είχε απαγορευτεί οποιαδήποτε εξέγερση, γιατί ήταν καταδικασμένη να πνιγεί στο αίμα, χωρίς έξωθεν βοήθεια από την επαναστατημένη Ελλάδα, την οποίαν έπρεπε να τροφοδοτεί με εφόδια και άνδρες, αλλά οι Κύπριοι συνέχισαν να ζητούν την λευτεριά τους. Οι πόθοι τους παρέμειναν ίδιοι και τους εκφράζουν με συνταρακτικό τρόπο στις δύο επιστολές τους προς τον Κυβερνήτη Καποδίστρια στις 19 Αυγούστου και στις 17 Νοέμβρη 1828. Του Καποδίστρια του οποίου ξη μητέρα, η Αδαμαντία ήταν Κύπρια, από το γένος Γονέμη η Γουνέμη που μετά την άλωση της Κύπρου από τους Τούρκους το 1570, εγκαταστάθηκαν στις ενετικές κτήσεις στην Ήπειρο και στην συνέχεια στην Κέρκυρα.
Προσωπικά πιστεύω ότι η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια ήταν ένα μεγάλο πλήγμα για την λευτεριά της Κύπρου μας, αλλά και γενικότερα για τον ελληνισμό.
Την συμμετοχή των Ελλήνων της Κύπρου, ως εθελοντών στην επανάσταση του 1821, τον ηρωισμό και τις θυσίες τους, καταγράφουν στα έγγραφα- μαρτυρίες του οι μεγάλες προσωπικότητες της επανάστασης όπως ο Κολοκοτρώνης, ο Κανάρης, ο Μαυροκορδάτος, ο Σταματελόπουλος, ο Γρίβας, ο Χατζηχρίστος, ο Γιατράκος, ο Πετιμεζάς, ο Λόντος και πλήθος άλλων κορυφαίων ηγετών και οπλαρχηγών όπου υμνούν τον ηρωισμό και την προσφορά των Κυπρίων εθελοντών που πολέμησαν παντού, στον Μωριά, στη Ρούμελη, στο Αιγαίο, στην Τριπολιτσά, στο Ναύπλιο, στην Κόρινθο, στο Μεσολόγγι, στο Φάληρο, στην Πάτρα, στα Δερβενάκια, στο Άργος, στην Κάρυστο, στη Λειβαδιά, στην Αθήνα, στη Θήβα, στις Σπέτσες, στη Σάμο, στο Πέτα, στο Ναυαρίνο, στο Νεόκαστρο, στο Χαϊδάρι, στη Χίο, παντού σε όλη την επαναστατημένη Ελλάδα. Σε όλη την Ελλάδα αγαπητοί μου ακροατές και ακροάτριες όπου και να ψάξεις θα βρεις λείψανα των Κυπρίων εθελοντών πολεμιστών.
Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς τον Κωνσταντίνο Κυπριώτη που ήταν στο πλήρωμα του Κανάρη που έλαβε μέρος σε σωρεία ναυμαχιών και σκοτώθηκε; Τον γιο του Γεώργιο Κυπριώτη που συνέχισε την δράση του πατέρα του χάνοντας κι αυτός την ζωή του στο πεδίο των μαχών; Τον Αγγελή Κύπριο τον ηρωισμό του οποίου εξυμνούν τόσο ο Πετρόμπεης, όσο και ο Μακρυγιάννης χαρακτηρίζοντας τον ως : «τον ανδρειότερο και γεννότερον». Ολόκληρο ύμνο εγκώμιο πλέκει ο Μακρυγιάννης στον Μιχάλη τον Κύπριο, τον μόνο εθελοντή αγγελιαφόρο που κολύμπησε επί ώρες για να μεταφέρει σε αγγλικό πλοίο το μήνυμα του κινδύνου των πολιορκουμένων επαναστατών στο Νιόκαστρο. Υπό τας διαταγάς του Μακρυγιάννη ήταν και ο Χριστόδουλος Δημητρίου (Κυπραίος) που πολέμησε από την αρχή της επανάστασης. Είναι ατέλειωτος ο κατάλογος των εθελοντών πολεμιστών από την Κύπρο αγαπητοί μου ακροατές και ακροάτριες που είναι εκ των πραγμάτων αδύνατο να τους μνημονεύσουμε όλους σ’ εδώ.
Θα ήταν παράλειψη μας όμως να μην πούμε ότι εκτός από την ένταξη των Κυπρίων αγωνιστών στα διάφορα στρατιωτικά σώματα, είχε δημιουργηθεί και λόχος Κυπρίων, οι οποίοι είχαν μάλιστα και ξεχωριστή πολεμική σημαία- λάβαρο που σώθηκε και φυλάσσεται στο Εθνικό και Ιστορικό Μουσείο στην Αθήνα. Η σημαία αυτή αποτελείται από ένα λευκό πανί, με γαλανό μεγάλο σταυρό στη μέση. Στο πάνω μέρος υπάρχει γραμμένη η ένδειξη: ΣΗΜΕΑ ΕΛΗΝΗΚΙ ΠΑΤΡΗΣ ΚΥΠΡΟΥ. Ήταν στερεωμένη σε ξύλινο ιστό που έφερε στο πάνω μέρος του σταυρό μεταλλικό που κατέληγε σε λόγχη, έτσι που ο σημαιοφόρος μπορούσε να το χρησιμοποιήσει και ως όπλο.
Ένα σημαντικό γεγονός που πρέπει να τονίσουμε είναι ότι οι Κύπριοι αγωνιστές που επέστρεψαν από την Ελλάδα συνέβαλαν ουσιαστικά στην πρόκληση του κινήματος κατά των Τούρκων με τα φλογερά κηρύγματα τους για ελευθερία, κατά το 1833.
Αυτό που με σιγουριά μπορούμε να πούμε, είναι ότι η ελληνική επανάσταση μπορεί να μην έφερε την λευτεριά στην Κύπρο, γέννησε όμως το ενωτικό κίνημα στο νησί και τα 3 επαναστατικά κινήματα που έγιναν τότε.
Ελένη Χατζηγεωργίου
Τοπογράφος μηχανικός & πολιτικός μηχανικός
