Του Θανάση Μουσόπουλου
Ο Αγώνας του 1821, που τιμούμε σήμερα, έχει πλευρές που πολύ λίγο προβάλλουμε ή μνημονεύουμε. Στο σύντομο σημερινό μας κείμενο θα αναφερθούμε στη συμβολή των Αρβανιτών και των Πομάκων στον Αγώνα του Εικοσιένα.
Ο Νίκος Ι. Μέρτζος στο άρθρο του «Η Επανάσταση του 1821 και οι Αρβανίτες μας» παρατηρεί ότι «χωρίς τους Αρβανίτες ο ναυτικός αγώνας ήταν καταδικασμένος και χωρίς τον έλεγχο της θάλασσας η Εθνεγερσία ήταν καταδικασμένη. Η συμβολή της Αρβανιτιάς μας στην Εθνεγερσία είναι καθοριστική. Αρβανίτικα μιλούσαν μεταξύ τους οι περισσότεροι και οι θρυλικότεροι ήρωες του Εικοσιένα, στρατηγοί, ναύαρχοι και καπετάνιοι. Αρβανίτες οι ακατανίκητοι Σουλιώτες, Υδραίοι και Σπετσιώτες. Η περίδοξη Αρβανιτιά μας χάρισε στο Πάνθεον το Ζάλογγο και το Κούγκι. Στη θάλασσα κάνουν θαύματα. Ορίζουν τον Αγώνα».
Κατά τους Ναπολεοντείους πολέμους, 1803 – 1815, οπότε ο αγγλικός στόλος έχει επιβάλει ναυτικό αποκλεισμό της ηπειρωτικής Ευρώπης, οι ριψοκίνδυνοι Αρβανίτες, κυρίως οι Υδραίοι και οι Σπετσιώτες, σπάζουν τον αποκλεισμό. «Για να ξεφύγουν τα αγγλικά πολεμικά, ψηλώνουν τα κατάρτια τους και τα φορτώνουν περισσότερα πανιά ώστε να αναπτύσσουν μεγάλη ταχύτητα, γεγονός που προϋποθέτει εξαιρετική ναυτοσύνη γιατί, έτσι, τα καράβια τους χάνουν το κέντρο του βάρους και μπορεί να ανατραπούν με το παραμικρό. Δεν ανατρέπονται, όμως.
Πολύ χαρακτηριστική είναι η επόμενη σκηνή:
«Στις ακτές της Ισπανίας ο αέρας πέφτει ξαφνικά, γυρίζει κόντρα και οι Άγγλοι συλλαμβάνουν το μικρό ελληνικό «πειρατικό». Οδηγούν τον καπετάνιο του μπροστά στον θρυλικό ναύαρχο Νέλσωνα, νικητή της ναυμαχίας του Τραφάλγκαρ. Ο λόρδος περιεργάζεται με το ένα του μάτι άγρια τον νεαρό Υδραίο καπετάνιο, ίσα με 25 χρονών.
Ακολουθεί ο εξής διάλογος με διερμηνέα:
– Αν ήσουν εσύ στη θέση μου κι εγώ στη δική σου, τι θα έκανες;
– Θα σε κρεμούσα αμέσως στο μεσιανό κατάρτι – του απαντάει.
– Άει χάσου, κερατά. Σε κρεμώ την άλλη φορά!
Ο νεαρός Υδραίος καπετάνιος ονομάζονταν Ανδρέας Μιαούλης».
Ο Πέτρος Φιλίππου – Αγγέλου Αρχαιολόγος – Αντιπεριφερειάρχης Αν. Αττικής, σε σχετικό με τους Αρβανίτες κείμενό του γράφει: «Είναι γνωστό ότι τα περισσότερα χωριά της Αττικής, Βοιωτίας, Νότιας Εύβοιας, Αργολιδοκορινθίας, νησιά Αργοσαρωνικού αλλά και άλλες περιοχές της Πελοποννήσου, όπως τα χωριά του Σουλιμά στην Τριφυλία από όπου κατάγονταν και οι περίφημοι Ντρέδες του Μωριά, χωριά του Παναχαϊκού στην Ηλεία, χωριά της Θεσπρωτίας και της Πρέβεζας και κυρίως τα χωριά του Σουλίου, κατοικούνταν από αρβανίτες».
Για τη συμβολή των Αρβανιτών στον Αγώνα του 1821, ανάμεσα στα άλλα, γράφει: «Για την Ύδρα αναφέρουμε τα ονόματα του Ανδρέα Μιαούλη και των γιών του Δημήτρη και Αντώνη, του Ανδρέα Πιπίνου του πυρπολητή, του Γεώργιου Σαχτούρη, του Αναστάση και Λάζαρου Τσαμαδού, του Ιάκωβου, Γεώργιου και Μανώλη Τομπάζη, του Αντώνη και Αλέξανδρου Κριεζή. Για τις Σπέτσες του Γκίκα Μπόταση και των γιών του Θεοδόση και Νικόλα, του αδελφού του Παναγιώτη, του Γιάννη Μέξη και των γιών του και τη θρυλική Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα».
Στην εφημερίδα Ζαγάλισα – Η Φωνή των Πομάκων (τεύχος 69, Οκτώβριος – Νοέμβριος 2013) βρήκαμε το άρθρο «Πομάκος ήρωας του 1821! Ο Μεχμέτ Λόφτζαλη πολέμησε για την ελευθερία της Ελλάδας!». Παραθέτουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα.
«Το ηρωικό έπος της Επανάστασης του 1821 για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Οθωμανούς Τούρκους είχε πρωταγωνιστές τους μεγάλους οπλαρχηγούς που όλοι γνωρίζουμε (Κολοκοτρώνης, Οδυσσέας Ανδρούτσος, Καραϊσκάκης κ.α.). Είχαμε όμως και τους χιλιάδες «ανώνυμους» πολεμιστές που πήραν μέρος στις διάφορες μάχες και ανάμεσα σε αυτούς υπήρξαν και αρκετοί μουσουλμάνοι, που πολέμησαν για την ελευθερία της Ελλάδας.
Ένας από αυτούς ήταν και ο Πομάκος Μεχμέτ Λόφτζαλη από την πομακική περιοχή του Λόβετς (Λόφτσα) της Βουλγαρίας. Είναι γνωστό ότι, μετά την κατάκτηση της χερσονήσου του Αίμου (Βαλκανίων) από τους Οθωμανούς, υπήρξε βίαιη και αναγκαστική στρατολόγηση των Πομάκων στον Οθωμανικό στρατό […]
Έτσι, λοιπόν, την εποχή της επανάστασης του 1821 φαίνεται πως οι Οθωμανοί είχαν στις τάξεις του στρατού τους, Πομάκους που τους κατέβασαν στην επαναστατημένη Ελλάδα. Όμως, όπως μαθαίνουμε από τα αρχεία της κυβέρνησης του Καποδίστρια, υπήρξαν αρκετοί Πομάκοι που έφυγαν από τον Οθωμανικό στρατό και πέρασαν στις τάξεις του ελληνικού στρατού, μη αντέχοντας την καταπίεση των Τούρκων αξιωματικών. Έτσι, πολέμησαν μαζί με τους Έλληνες για την ελευθερία.
Ο Μεχμέτ Λόφτζαλη ήταν ένας από αυτούς. Ο ίδιος διηγείται πως ήταν στρατιώτης του Οθωμανικού στρατού στην Αθήνα, μαζί με άλλους Πομάκους. Εκεί, δεν άντεξε τις σκληρόκαρδες διαταγές των αξιωματικών του, την καταπίεση και τις ταλαιπωρίες και πήγε με το μέρος των Ελλήνων βρίσκοντας την ελευθερία του, όπου και κατατάχθηκε κάτω από τις διαταγές του χιλίαρχου Βάσσου ως ιπποκόμος του […]
Σύμφωνα με τον Βούλγαρο ιστορικό Νικολάι Τοντόρωφ υπήρξαν και άλλοι Πομάκοι που πολέμησαν με τους Έλληνες επαναστάτες εναντίον των Τούρκων και των οποίων τα ονόματα υπάρχουν στα κρατικά ελληνικά αρχεία […]».
*
Κλείνοντας το κείμενό μας αυτό, δίνουμε τον λόγο σε δύο ιστορικούς, ένα έλληνα και έναν ξένο.
Ο καινοτόμος Νίκος Σβορώνος για τον χαρακτήρα του αγώνα παρατηρεί: «Παράλληλα με την εθνική πάλη, διεξάγεται αυτή την περίοδο μια εσωτερική σύγκρουση για την ηγεσία της Επανάστασης, με αντικείμενο τις πολιτικές και κοινωνικές αρχές του νέου υπό δημιουργία κράτους».
Ο μέγας ιστορικός E. Hobsbawm για τον αντίκτυπο της ελληνικήςΕπανάστασης: «Η επαναστατική φλόγα τόσο ενδημική, τόσο γενική, τόσο έτοιμη να απλωθεί, είτε αυτόματα, σαν μεταδοτική νόσος, είτε με οργανωμένη προπαγάνδα […] Το πρώτο κύμα εκδηλώθηκε στα 1820-24. Στην Ευρώπη περιορίστηκε κυρίως στη Μεσόγειο, με επίκεντρο την Ισπανία (1820), τη Νεάπολη (1820) και την Ελλάδα (1821). Εκτός από τον ελληνικό όλοι οι άλλοι ξεσηκωμοί καταπνίγηκαν. Η ελληνική ανεξαρτησία υπήρξε ουσιώδης προϋπόθεση για την ανάπτυξη των άλλων βαλκανικών εθνικισμών».
Πολλά έχουμε να κερδίσουμε αναγνωρίζοντας όλες τις πλευρές του Αγώνα – όπως οι Αρβανίτες και οι Πομάκοι.
Θα έχουμε να κερδίσουμε πολλά αν δεχθούμε πως η ανάγνωση της Επανάστασης του 1821 έχει ουσιαστική σχέση με το παρόν και το μέλλον του Ελληνισμού.
Για να πάμε μπροστά…
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, 25 ΜΑΡΤΙΟΥ 2025
