ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΣΤΟ ΛΥΚΕΙΟΝ ΕΛΛΗΝΙΔΩΝ ΞΑΝΘΗΣ
Διδάσκων: Θανάσης Μουσόπουλος
Στα μαθήματα Απριλίου – Μαΐου 2023 καταπιανόμαστε με δύο Αβδηρίτες σοφούς – αιρετικά πνεύματα: τον Δημόκριτο και τον Πρωταγόρα. Ήδη ασχοληθήκαμε με τη ζωή και έργο του Δημόκριτου. Στο μάθημα της 16ης Μαΐου θα μιλήσουμε (1) για το μεγάλο ρεύμα της σοφιστικής και (2) για τη ζωή και το έργο του Πρωταγόρα.
(1) Στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. έχουμε μια στροφή της Φιλοσοφίας, από τη φύση στον άνθρωπο. Στην ομάδα αυτών που πρωταγωνίστησαν στη μεταβολή αυτή ανήκουν οι σοφιστές και ο Σωκράτης. Τι πίστευαν:
Σοφιστές: Οι άνθρωποι είναι αδύνατο να σχηματίσουν κοινή αντίληψη για τον κόσμο.
Σωκράτης: Οι άνθρωποι μπορούν να φτάσουν στην απόλυτη γνώση, αρκεί να ακολουθήσουν τη σωστή προς τούτο μέθοδο.
Σοφιστές: Δε θα έπρεπε να ενδιαφέρεται κανείς για την αναζήτηση της αλήθειας, όσο για την πειθώ. Μπορούσαν να παρουσιάσουν το μείζονα λόγο σαν ελάσσονα και αντίστροφα. Δεν υπάρχει μια αντικειμενικά αναγνωρισμένη αλήθεια, αλλά πολλές αλήθειες. Πρωταγόρας : «Όλων των πραγμάτων μέτρο είναι ο άνθρωπος» Γοργίας : « Τίποτε δεν υπάρχει, μα και αν υπήρχε, ουδείς θα το γνώριζε, δε θα μπορούσε να το κάνει γνωστό στους άλλους».
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι απόψεις για την Ηθική.
(2) Το δεύτερο “αιρετικό” πνεύμα της αρχαιότητας μετά το Δημόκριτο, που συνδέεται με τα Άβδηρα, είναι ο Πρωταγόρας. Οι αρχαίες πηγές μιλούν με σεβασμό για τον πνευματικό άνθρωπο που γεννήθηκε στα Άβδηρα στα 485 π.Χ., ταξίδεψε σε πολλές περιοχές του ελληνισμού και έγινε γνωστός, επηρεάζοντας πολύπλευρα την ελληνική σκέψη.
Πολυμαθής και δεινός ρήτορας δημιούργησε εχθρούς και φίλους, όπως μπορούμε να διαβλέψουμε στον περίφημο διάλογο του Πλάτωνα “Πρωταγόρας” . Στο πρόσωπο του Αβδηρίτη σοφού εντοπίζουμε τα σημαντικότερα και αξιολογότερα χαρακτηριστικά του πνευματικού ρεύματος της σοφιστικής. Στα μέσα του πέμπτου προχριστιανικού αιώνα γίνεται η σοφιστική επανάσταση, ο Διαφωτισμός της αρχαιότητας, με νέα θεματολογία, νέες μεθόδους, νέους γενικούς προσανατολισμούς. Αυτή τη γόνιμη περίοδο ο Πρωταγόρας βρίσκεται στην Αθήνα, γνωρίζεται με τον Περικλή, που τον αναθέτει να συγγράψει το Σύνταγμα για την Παλλήνια αποικία των Θουρίων (444 π.Χ.).
Ο Πρωταγόρας έμεινε στην Αθήνα, όπου δίδασκε ως το 411 π.Χ.. Τότε ο Πυθόδωρος τον κατάγγειλε ως άθεο και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αθήνα. Τα βιβλία του κάηκαν δημόσια. Το πλοίο στο οποίο επιβιβάστηκε βούλιαξε και ο Πρωταγόρας πνίγηκε, σε ηλικία εβδομηντατεσσάρων ετών. Έγραψε πολλά συγγράμματα, “Περί θεών”, “Αλήθεια ή Καταβάλλοντες”, “Περί της εν αρχή καταστάσεως”, “Αντιλογίαι” Η σημαντικότερη πηγή για να γνωρίσουμε τη σκέψη του Πρωταγόρα, είναι ο μεγάλος αντίπαλός του, ο Πλάτωνας. “Το πορτραίτο του Πρωταγόρα που μας δίνει ο Πλάτων στον ομώνυμο διάλογο δεν είναι, βέβαια, εντελώς αυθαίρετο και φανταστικό, αλλά δεν μπορούμε να πούμε ότι αποδίδει πιστά και χωρίς παραποιήσεις τα χαρακτηριστικά του σοφιστή”, παρατηρεί ο Ηλ. Σπυρόπουλος.
Στις 23 Μαΐου θα προσεγγίσουμε τον «Πρωταγόρα» του Πλάτωνα.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, ΜΑΪΟΣ 2023
