Του Μανώλη Σ. Χούμα
Πριν οκτώ χρόνια σε μια ίδια επιστολική κάρτα, που αναρτήθηκε στις “παλιές φωτογραφίες Ξάνθης”, έκανα το παρακάτω σχόλιο το οποίο αναδημοσιεύω.
“Αυτή είναι για την ώρα η κορωνίδα των παλιών φωτογραφιών της Ξάνθης. Ας αφουγκρασθούμε το ξανθιώτικο παρελθόν της δεκαετίας του 1880 κι ας αφεθούμε νωχελικά να μας ξεναγήσει, αλλά και να μας αποκαλύψει τα μυστικά του το εντυπωσιακό ταχυδρομικό δελτάριο.
Ο φωτογράφος βρίσκεται στην άκρη της δεύτερης κοίτης του Κόσσινθου (Τσάι), που ξεκινούσε νότια των Μυλαγωνίων κι έγραφε τη διαδρομή: Δημοτικός Κήπος – Ξενία – Ωραία Θέα – Ηλεκτροφωτισμός – Παζάρι – έξοδος πλησίον της γέφυρας Γυμναστηρίου.
Οι δύο κοίτες περιέκλειαν ένα κομμάτι γης, γνωστό ως νησίδα Καναράς , όπου σ’ αυτήν υπήρχαν μπαξέδες, βυρσοδεψεία (ταμπάχανα), σφαγεία κ.α.
Σε πρώτο πλάνο βλέπουμε την πρώτη φωτογραφημένη μορφή της ξύλινης γέφυρας πάνω σε ξύλινα βάθρα, που αντικαταστάθηκε γύρω στο 1900 από μια άλλη ξύλινη πάνω όμως σε λίθινα βάθρα. Είναι η δεύτερη γέφυρα, της δεύτερης κοίτης με τ’ όνομα Ταχτατζή Κιοπρού κι ένωνε την οδό Τσαλδάρη (Κομοτηνής) με τα κερεστετζήδικα (ξυλαποθήκες) της νησίδας.
Στο βάθος της κοίτης διακρίνεται η περιοχή της Ωραίας Θέας ή Bella Vista με τα παρόχθια κτίσματά της και τη καμπυλόσχημη ξύλινη γέφυρα, που χαρακτηρίζεται ως η πρώτη γέφυρα της δεύτερης κοίτης.
Οι δύο προαναφερόμενες γέφυρες καθώς και μια τρίτη μικρή ξύλινη στην έξοδο της Ορφέως, που ανακάλυψε φωτογραφικά ο Τάσος Τεφρωνίδης, ήταν αυτές που εξασφάλιζαν πρόσβαση στη νησίδα κι έπαψαν να υπάρχουν το 1914, όταν καταργήθηκε η δεύτερη κοίτη του Κόσσινθου.
Αξίζει εδώ να σημειωθεί, ότι η δεύτερη κοίτη ήταν ο φυσικός αποδέκτης της απορροής και κατάληξης των ομβρίων όλου σχεδόν του τμήματος της πόλης, που σήμερα ονομάζεται παραδοσιακό.
Πάνω απ’ την πρώτη γέφυρα διακρίνεται το κέντρο διασκέδασης η «Ωραία Θέα», απ’ όπου πήρε τ’ όνομά της η περιοχή. Το 1928 το σπιτάκι που βρίσκεται στ’ αριστερά του υπαίθριου χώρου του κέντρου θα κατεδαφιστεί και τη θέση του θα πάρει η οθόνη του θερινού κινηματογράφου Ηλύσια. Ακριβώς πάνω απ’ το κέντρο βλέπουμε το μεγάλο χάνι του Ααρών Μωυσή και πιο πάνω το επιβλητικό αρχοντικό του, που αγοράστηκε το 1926 απ’ το Δήμο Ξάνθης επί δημαρχίας Ευριπίδη Χασιρτζόγλου, αφού προηγουμένως άλλαξε δυο φορές ιδιοκτήτη (Μουράτης, Ορφανίδης).
Αριστερά απ’ το χάνι είναι η μεγάλη κατοικία του Ραούφ Μεχμέτ, που αγόρασε το 1931 η Δέσποινα Βύρρα για να τη νοικιάσει την ίδια χρονιά στο μεγαλογιατρό Βασ. Κ. Καραγεώργη,όπου σ’ αυτή στεγάστηκε η χειρουργική – μαιευτική κλινική του (1931-1941).
Αριστερά της κλινικής δεν φαίνεται η κατοικία του Μιχάλη Αγγέλου, που είναι κατά πάσα πιθανότητα η γενέθλια κατοικία του μοναδικού Μάνου Χατζιδάκι.
Στη μέση και δεξιά διακρίνονται τ’ αρχοντικά των Κουγιουμτζόγλου, της Άννας Κουγιουμτζόγλου Καλούδη, το μακεδονίτικο του Καλεύρα (πινακοθήκη Χρ. Παυλίδης) κ.α.
Λίγο πιο πάνω και στην άκρη του ομφαλού της ελληνορθόδοξης κοινότητας βλέπουμε την εκκλησία της Γοργοεπηκόου, που μετονομάστηκε το 1905 σε Ακαθίστου Ύμνου.
Κάτω δεξιά αναγνωρίζουμε τις παραποτάμιες βουλγάρικες κατοικίες Ραγκόβα και Τσαρκίπεφ.
Δεξιά δεν υπάρχει το κινηματοθέατρο Μέγας – χειμερινά Ηλύσια (1905), αλλά ούτε το μεταγενέστερο Πάνθεον – χειμερινά Ολύμπια.
Πάνω και προς τ’ αριστερά φαίνεται το μεγάλο κονάκι του Μουζαφέρ Μπέη.
Σταματώ εδώ γιατί η ματιά μου αρχίζει να θαμπώνει και το γέρικο μυαλό μου να θολώνει απ’ το καταιγισμό πληροφοριών, που μας παρέχει απλόχερα το δελτάριο.
Από μόνη της η φωτογραφία μπορεί να γεμίσει τις σελίδες μια μεγάλης μονογραφίας, σχετικά με το δομημένο περιβάλλον της εποχής εκείνης και την μεγάλη προσφορά της ρωμαίικης κοινότητας στη χρονική εξέλιξη της Ξάνθης.”
Ένα κλικ αν άνοιγε το πλάνο προς τα δεξιά θα βλέπαμε το θέατρο ΑΠΟΛΛΩΝ του Δημητρακόπουλου.
Στους “δρόμους” της θάλασσας το Πόρτο Λάγος ήταν γνωστό όσο και η Ξάνθη, αφού την εποχή εκείνη ήταν το μεγαλύτερο λιμάνι της Θράκης του Αιγαίου.
Κάρτα αχρησιμοποίητη με διαστάσεις 14.3 x 9.3 εκ. κι ο εκδότης της είναι άγνωστος.
Κάντε αριστερό κλικ πάνω στις εικόνες για ν’ ανοίξουν.
Νοέμβριος 2021 ΜΣΧ
