Του Θανάση Μουσόπουλου
Τιμώντας τα 200 χρόνια από την Επανάσταση, πολύ συχνά περιοριζόμαστε σε πολεμικά και πολιτικά θέματα, αποσιωπώντας ή παρακάμπτοντας ζητήματα που θεωρούμε άσχετα προς την επαναστατική τακτική. Ένα τέτοιο θέμα είναι η θέση των γυναικών και ο έρωτας.
Πρόσφατα δημοσίευσα άρθρο με τίτλο «Άμεση και έμμεση Γυναικοκτονία – Η ‘Αυτοβιογραφία’ της Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου (1801 – 1832)». Η προβληματική δυστυχώς είναι επίκαιρη ως τις μέρες μας. Επίσης, η Εφημερίδα των Συντακτών, εξέδωσε το βιβλίο «Ο έρωτας στα χρόνια της επανάστασης – τρία ερωτικά διηγήματα του Ρήγα και των συντρόφων του», σελ. 130.
Αφορμώμενοι από τα παραπάνω, θα προχωρήσουμε στο τωρινό άρθρο σε μια συνοπτική αναφορά στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό, όσον αφορά τη θέση της γυναίκας. Φρονώ ότι θα πεισθούν και πιο άπιστοι ότι η αλλαγή και βελτίωση της κοινωνίας είναι απαραίτητο να συνδέεται με όλα τα επίπεδά της.
*
Ο Κ. Θ. Δημαράς, σε πολλές μελέτες του, κυρίως στον τόμο «Νεοελληνικός Διαφωτισμός», 1977, αναφέρεται στη θέση των γυναικών στην κοινωνία της εποχής. Σημειώνει τις μεταφράσεις διηγημάτων από τον Ρήγα Βελεστινλή το «Σχολείον των ντελικάτων εραστών» και το πρώτο πρωτότυπο έργο «ανωνύμου, προφανώς εμπνευσμένο από το πρώτο, τα
“ Έρωτος αποτελέσματα”, μπορεί κανείς να βρει ανάλογα τεκμήρια για μια απελευθέρωση της ατομικής ζωής από τα δεσμά του συλλογικού σώματος» (σελ. 39).
Ο Δημήτρης Ψαρράς στον πρόλογο «Η άλλη επανάσταση του Ρήγα» αναφέρεται στα τρία διηγήματα, στα χαρακτηριστικά και στο περιεχόμενό τους:
1. Ο ερωτικός θάνατος (Διήγημα από τη συλλογή Σχολείον των Ντελικάτων Εραστών, Βιέννη 1790, σε μετάφραση από τα γαλλικά του Ρήγα Βελεστινλή)
2. Έρωτας ελεεινός ενός Κερκυραίου Δραγουμάνου του της Βενετίας Πρέσβεως εν Κωνσταντινουπόλει (Διήγημα από τη συλλογή Έρωτος αποτελέσματα, Βιέννη 1790, το οποίο αποδίδεται στον σύντροφο του Ρήγα Ιωάννη Καρατζά
3. Ο πρώτος ναύτης (Διήγημα από τη συλλογή Ηθικός Τρίπους, Βιέννη 1797, σε μετάφραση από τα γερμανικά του συντρόφου του Ρήγα Αντωνίου Κορωνιού).
Σημειώνει ο Δ. Ψαρράς: «Η συσχέτιση των ερωτικών διηγημάτων με τις επαναστατικές προκηρύξεις είναι λίγο δύσκολο να γίνει αντιληπτή από όσους δεν κατανοούν ότι το αίτημα της εξέγερσης του 18ου αιώνα περιλάμβανε όχι μόνο την εθνική απελευθέρωση, αλλά και την κοινωνική δικαιοσύνη και την κατάκτηση των ατομικών δικαιωμάτων που έφταναν μέχρι την ανατροπή στις σχέσεις των φύλων και, φυσικά, το δικαίωμα και την ισοτιμία στον έρωτα».
Ο Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, εξάλλου (Ρήγας Βελεστινλής. Θεωρία και πράξη, Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα 1998, 23-28), παρατηρεί: «Το όραμά του για την ελευθερία δεν περιοριζόταν στη χειραφέτηση του πνεύματος των συμπατριωτών του από τα δεσμά της δεισιδαιμονίας. Ένιωθε ότι η απελευθέρωση θα έπρεπε να επεκταθεί και στο χώρο του συναισθήματος. Διαφωτισμός της σκέψης και ελευθερία των συναισθημάτων εμπέδωναν από κοινού την ανθρώπινη χειραφέτηση».
*
Το 2009 από τη Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη της Εστίας με την επιμέλεια του Παναγιώτη Πίστα κυκλοφόρησε το έργο του Ρήγα Βελεστινλή «Σχολείον των ντελικάτων εραστών». Διαβάζουμε στην παρουσίαση της έκδοσης:
| «Το «Σχολείον των ντελικάτων εραστών», μια αρκετά «πρωτότυπη» διασκευή έξι ερωτικών διηγημάτων του Γάλλου Retif de la Bretonne, είναι το νεανικό έργο του εθνομάρτυρα Ρήγα Βελεστινλή, αφιερωμένο από τον ίδιο «εις τες αισθαντικές νέες και νέους» το 1790, που, παρά τα διαφορετικά ερωτικά τους ήθη, είχαν πολλές από τις ευαισθησίες και τις «αμφισβητήσεις» των νέων του 1970. Με το βιβλίο του αυτό ο Ρήγας – πραγματώνοντας την «άκραν έφεσιν όπου είχε εις το δώση μίαν αμυδράν ιδέαν των κατά την Ευρώπην ηδονικών αναγνώσεων, αι οποίαι και ευφραίνουσι και τα ήθη επανορθούν», και διαλέγοντας προς τούτο έναν ξένο συγγραφέα, στο έργο του οποίου έπνεε εκλαϊκευμένος ο φιλελευθερισμός που οδήγησε στη Γαλλική Επανάσταση – έδινε την πρώτη ώθηση για τη δημιουργία νεοελληνικού διηγήματος, και ταυτόχρονα εξέφραζε την ηθική και ιδεολογική ορμή που είχαν την εποχή οι νέες κοινωνικές δυνάμεις και στην Ελλάδα». Ποιος είναι ο ακριβής τίτλος του έργου: |
«Σχολείον των ντελικάτων εραστών: ήτοι βιβλίον ηθικόν περιέχον τα περίεργα συμβεβηκότα των ωραιοτέρων γυναικών του Παρισίου, ακμαζουσών κατά τον παρόντα Αιώνα. / Εκ της Γαλλικής διαλέκτου νυν πρώτον μεταφρασθέν παρά του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού. Εν Βιέννη της Αουστρίας: Εκ της Τυπογραφίας Ιωσήπου Βαουμεϊστέρου, 1790».
Ο Ρήγας μετέφρασε τα διηγήματα στα ελληνικά και τα διασκεύασε βάζοντας δικές του προσθήκες και τραγούδια, ώστε γίνουν πιο προσιτά προς το ελληνικό κοινό. Να σημειωθεί ότι πολλοί συντηρητικοί κατηγόρησαν τον Ρήγα ότι διαφθείρει τους νέους. Ο ίδιος ο Ρήγας προσπαθώντας να προλάβει τις αντιδράσεις για το βιβλίο του στον πρόλογο του τόνιζε ότι οι ερωτικές ιστορίες τις οποίες διηγείται οδηγούν όλες σε παντρειά.
(Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το βιβλίο «Σχολείον των Ντελικάτων Εραστών» όπως μας το δίνει η Ανέμη (Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης)
*
Της ίδιας περιόδου είναι οι συλλογές Έρωτος αποτελέσματα, Βιέννη 1790, και Ηθικός Τρίπους, Βιέννη 1797.
Όσον αφορά το « Έρωτος αποτελέσματα» αποδίδεται στον Κύπριο λόγιο και συνεργάτη του Ρήγα Ιωάννη Καρατζά (Λευκωσία, 1767 – Βελιγράδι, 24 Ιουνίου 1798)
Διαβάζουμε σχετικά: «Του αποδίδεται ότι εξέδωσε στη Βιέννη μαζί με τον Αθανάσιο Ψαλίδα από τα Ιωάννινα το «Έρωτος αποτελέσματα». Πρόκειται για ένα από τα πρώτα σωζόμενα πεζογραφήματα στα ελληνικά με ερωτικό περιεχόμενο, μαζί ίσως με το «Σχολείον των Ντελικάτων Εραστών» του Ρήγα από το ίδιο τυπογραφείο των αδερφών Μαρκίδη Πούλιου από τη Σιάτιστα. Ο τρόπος ανάπτυξής του εκφράζει τις νεωτεριστικές φιλοσοφικές ιδέες που διαμορφώθηκαν στο πλαίσιο του Διαφωτισμού σχετικά με τη φυσική καταγωγή των παθών, για τα οποία κανείς δεν έπρεπε να ντρέπεται αλλά να τα αποδέχεται. Το έργο περιλαμβάνει πολλά φαναριώτικα στιχουργήματα. Η επιτυχία του ήταν αξιοσημείωτη και τυπώθηκε πέντε φορές από το 1792 ως το 1836».
Και περνάμε στο επόμενο έργο. «Ο «Ηθικός Τρίπους» είναι το τρίτο κατά σειράν έργο που εξέδωσε ο Ρήγας και το πρώτο της δεύτερης φάσης του εκδοτικού προγράμματος που συνέλαβε για τον φωτισμό και την ιδεολογική προπαρασκευή της απελευθέρωσης του Γένους κατά την παραμονή του στη Βιέννη στα 1796-97. Αποτελεί ένα τρίπτυχο διασκευών από δημοφιλή έργα της ιταλικής, γαλλικής και γερμανικής λογοτεχνίας της εποχής: τα «Ολύμπια», έμμετρη απόδοση του ομώνυμου λυρικού δράματος του Pietro Metastasio, το αφήγημα «Η Βοσκοπούλα των Άλπεων», από τα «Contes Moreaux» του Jean-François Marmontel, και «Ο Πρώτος Ναύτης» από τα «Ειδύλλια» του Salomon Gessner, τα δύο πρώτα μεταφρασμένα από τον Ρήγα Βελεστινλή, ενώ το τρίτο, από τον σύντροφό του, Αντώνιο Κορωνιό. Πρόκειται για επιλογές που αποβλέπουν να καλλιεργήσουν το πατριωτικό ήθος και να αναμεταδώσουν τον έρωτα της ελευθερίας, που έφλεγε την καρδιά του Ρήγα, και στους υπόδουλους συμπατριώτες του».
*
Ολοκληρώνουμε με μια διατύπωση του Πασχάλη Μ. Κιτρομηλίδη, που κεφαλοποιεί το σημαντικό έργο του Ρήγα Βελεστινλή, ο οποίος τρεις δεκαετίες προ της Επανάστασης του 1821 προετοίμασε το έδαφος:
«Θεωρητικά το επίτευγμά του ήταν σημαντικό, γιατί συνδύασε τον πόθο για εθνική απελευθέρωση με την ανάγκη για ριζικό κοινωνικό μετασχηματισμό, καθώς και για βαθιά ηθική αναμόρφωση της προσωπικότητας. Στην πολιτική του σκέψη η δημοκρατική ελευθερία, η κοινωνική δικαιοσύνη και η εθνική ανεξαρτησία ήταν έννοιες αλληλένδετες σε μια ενιαία λογική αλληλουχία».
*
Αλλαγή της Κοινωνίας χωρίς Αλλαγή του Ανθρώπου είναι αδιανόητη και αδύνατη.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, ΙΟΥΛΙΟΣ 2021
