ΚΕΙΜΕΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ TON KAIΡΟ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ
του Θανάση Μουσόπουλου
ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ
Ζούμε σε μια περίεργη εποχή εδώ και μερικούς μήνες. Παγκόσμια, νομίζω. Όμως, η κάθε χώρα και ο κάθε άνθρωπος βιώνει την κατάσταση με τον δικό του τρόπο. Οι μεγαλύτεροι, που έχουμε να θυμηθούμε τόσα πολλά – καλά και κακά – νιώθουμε μια αμηχανία και ανησυχία για τις νεότερες γενιές, για τα μικρά παιδιά. Γιατί, φαίνεται να ξημερώνει κάτι διαφορετικό. Όταν ακούω για επιστροφή στην κανονικότητα, δυσανασχετώ – εκνευρίζομαι ή γελώ.
Φρονώ ότι βρίσκομαι /ή βρισκόμαστε σε έναν πόλεμο, εσωτερικά/ στη συνείδησή μας και εξωτερικά / στο ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον μας. Γι’ αυτόν τον πόλεμο θα μιλήσω. Από την αρχή δηλώνω ξεκάθαρα ότι δεν πιστεύω σε συνωμοσίες. Απλά πιστεύω ότι η πανδημία είναι θέμα ιατρικό, η διαχείρισή της όπως είναι θέμα πολιτικό.
*
Θυμήθηκα ένα βιβλίο που έγραψα πριν από πενήντα χρόνια, το οποίο δημοσιεύθηκε μόλις το 2013, με τίτλο «Αγωνία και Πίστη στο σύγχρονο άνθρωπο». Γράφω στον Πρόλογο το 1972 :
“Πόλεμος πάντων πατήρ” «Θα μπορούσαμε να κάνουμε μιαν αναγωγή στον γενικό αφορισμό του Ηρακλείτου και, με αναφορά μας στο “Πόλεμος πάντων πατήρ”, να διαπιστώσουμε πόσο εκτεταμένα εφαρμόζεται αυτό, που λέγει ο Εφέσιος, σ’ όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης ζωής και κοινωνίας. Η σύγκρουση γεννά τα πάντα, γεννά το σήμερα και το αύριο, κυοφορεί το απώτερο μέλλον». Και κατέληγα το κείμενο: «Μέσα στο αδιάκοπο κοσμικό παιχνίδι ο παλιός παίχτης μαλώνει με τον νεότερο, για να αναφανεί ένα καινούριο παιχνίδι πιο ταιριαστό στη στιγμή και στα τωρινά μας βήματα, κι αυτό αέναα και, κατά τον Εφέσιο, για να “ ρέουν τα πάντα”…».
Ο πόλεμος, λοιπόν, είναι ένα ευρύτερο σχήμα. Κλασική είναι η προσέγγιση του Θουκυδίδη στη λεγόμενη «παθολογία του πολέμου». Παρατηρεί ότι σε περιόδους κρίσης οι λέξεις αλλάζουν νόημα. Έτσι είναι και τώρα – παγκοσμίως. Μόνο τις λέξεις ελευθερία και δημοκρατία να σκεφτούμε, κατανοούμε το βαθύτερο νόημα της θουκυδίδειας θέσης. Κάτι σημαντικό επιπλέον επισημαίνει ο Θουκυδίδης: όσο η φύση των ανθρώπων είναι ίδια «ἕως ἂν ἡ αὐτὴ φύσις ἀνθρώπων ᾖ», θα παρουσιάζονται ίδιες πολλές και μεγάλες συμφορές εξαιτίας των εμφύλιων σπαραγμών στις πόλεις.
Χρησιμοποιώντας την αξεπέραστη μετάφραση του Ελευθέριου Βενιζέλου παραθέτω τη συνέχεια του κειμένου. «Εν καιρώ μεν ειρήνης και ευημερίας και αι πόλεις και οι ιδιώται διαπνέονται από ευγενέστερα αισθήματα, καθόσον δεν περιπίπτουν υπό την πίεσιν αναποτρέπτων αναγκών. Αλλ᾽ ο πόλεμος, αφαιρών ολίγον κατ᾽ ολίγον από τους ανθρώπους την καθημερινήν ευμάρειαν, γίνεται διδάσκαλος βίαιος, και τείνει ν᾽ αφομοίωση τας διαθέσεις των πολλών προς την παρούσαν αυτών κατάστασιν».
Μια και αναφερόμαστε στους αρχαίους, να πάμε για λίγο στον Σταγειρίτη, για να φωτίσουμε μια σημαντική πλευρά. Στο έργο του Αριστοτέλη «Μετεωρολογικά» που στηρίζεται πλήρως στην παρατήρηση και στη λογική, ένα απόσπασμα ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις του πολέμου: «δεν είναι πάντοτε οι ίδιοι τόποι της γης ούτε υγροί ούτε ξεροί, αλλά μεταβάλλονται σύμφωνα με τη δημιουργία και τον αφανισμό των ποταμών (…) μεγαλύτερες λοιπόν φθορές και γρηγορότερες γίνονται στους πολέμους, άλλες σε αρρώστιες, άλλες σε άγονες περιόδους, άλλες μεγάλες και άλλες μικρές».
*
Ο πόλεμος διαχρονικά έχει πάρει πολλές μορφές. Στην εποχή μας είχαμε τον Ψυχρό και τον Βιολογικό πόλεμο.
Με τον όρο Ψυχρός Πόλεμος έμεινε γνωστός στην ιστορία ο ανταγωνισμός σε γεωπολιτικό, στρατιωτικό και οικονομικό επίπεδο ανάμεσα σε δύο κύρια μπλοκ το Δυτικό, με ηγέτιδα δύναμη τις ΗΠΑ και το Ανατολικό μπλοκ με ηγέτιδα δύναμη την ΕΣΣΔ από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι την πτώση της ΕΣΣΔ (από το 1945 μέχρι το 1991). Και οι δύο πλευρές διέθεταν κολοσσιαία οπλοστάσια πυρηνικών όπλων προκειμένου να εξασφαλισθεί η βέβαιη ολοκληρωτική καταστροφή του αντιπάλου εάν αυτός επιχειρούσε πρώτος επίθεση με ατομικά ή συμβατικά όπλα.
Βιολογικός ή μικροβιολογικός πόλεμος χαρακτηρίζεται ο πόλεμος εκείνος κατά τον οποίο γίνεται χρήση ζώντων οργανισμών και ειδικότερα παθογόνων μικροοργανισμών ή παραγώγων αυτών όπως π.χ. έντομα, μικρόβια, καλλιέργειες με φονικούς ιούς και βακτήρια, προκειμένου να προκαλέσουν ασθένεια ή θάνατο ανυπεράσπιστων αμάχων πληθυσμών.
Τα βιολογικά, τα πυρηνικά, τα χημικά είναι όπλα μαζικής καταστροφής, μη συμβατικά μέσα πολέμου. Υπάρχουν πληροφορίες για κάποιες χώρες (ΗΠΑ, Ιαπωνία, Ρωσία) με βιολογικά όπλα.
*
Θα κάνουμε ένα “άλμα” και θα μιλήσουμε για τον κορονοϊό της εποχής μας και την πανδημία. Ο ισραηλινός καθηγητής ιστορίας και διανοούμενος Γιουβάλ Νώε Χαράρι που μας συντροφεύει τα τελευταία χρόνια με τα βιβλία και τα κείμενά του, στις συνεντεύξεις και τα άρθρα του, τον τελευταίο χρόνο παίρνοντας θέση, παίζει καίρια το ρόλο του ως πνευματικού ανθρώπου. Θα χρησιμοποιήσουμε κάποια αποσπάσματα πρόσφατων κειμένων του. Γράφει:
«Σήμερα ο μεγαλύτερος κίνδυνος για παγκόσμια καταστροφή δεν είναι τα πυρηνικά όπλα, αλλά ο βιολογικός πόλεμος ή η βιο-τρομοκρατία με τη μορφή ενός ιού. Έχουμε επενδύσει τεράστια ποσά σε πυρηνικά όπλα και όπλα αποτροπής και λίγα σε ένα σύστημα που θα σταματήσει μια επιδημία».
Θα δούμε το παρόν αναζητώντας διόδους για το μέλλον. Σ’ αυτό θα μας βοηθήσει πάλι το παρελθόν. Ο Θουκυδίδης, συγκεκριμένα, στην Ιστορία του μιλά για τον Λοιμό των Αθηνών, αφιερώνοντας τις παραγράφους 47 – 54 από το δεύτερο βιβλίο του. Το 430 π.Χ., κατά το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού πολέμου, και ενώ η Αθήνα πολιορκούνταν από τους Σπαρτιάτες, ξέσπασε επιδημία, που θέρισε την πόλη. Ο λοιμός εμφανίστηκε και σε περιοχές της ανατολικής Μεσογείου, επέστρεψε δύο φορές, το 429 π.Χ. και τον χειμώνα του 427/426 π.Χ., και η καταστροφή που προκάλεσε στον πληθυσμό της Αθήνας ήταν ένα σημαντικό πρώτο πλήγμα για την πόλη ως προς την εξέλιξη του πολέμου. Ο Θουκυδίδης νόσησε και περιγράφει λεπτομερώς τα συμπτώματα. Πάμπολλοι πέθαναν, μεταξύ των οποίων και ο Περικλής. Η νόσος ήταν μεταδοτική και όσοι προσβάλλονταν και διέφευγαν το θάνατο αποκτούσαν ανοσία.
Σε μετάφραση Ελ. Βενιζέλου, θα παραθέσουμε δύο χαρακτηριστικά αποσπάσματα.
Το πρώτο για την πηγή ενός επιδημίας: «Η νόσος ήρχισε το πρώτον, ως λέγεται, από την νοτίως της Αιγύπτου κειμένην Αιθιοπίαν, από όπου κατέβη έπειτα εις την Αίγυπτον και την Λιβύην και επεξετάθη εις το πλείστον μέρος της Περσικής αυτοκρατορίας. [2] Εις δε την πόλιν των Αθηνών ενέσκηψεν αιφνιδίως και προσέβαλε κατά πρώτον τους κατοίκους του Πειραιώς» (48).
Το δεύτερο απόσπασμα αναφέρεται σε κοινωνικές αρνητικές επιπτώσεις: «Αλλ᾽ η νόσος εισήγαγε προσέτι και άλλας χειροτέρας μορφάς ανομίας εις την πόλιν. Διότι πολλοί, οι οποίοι προηγουμένως απέκρυπτον την επίδοσίν των εις αθεμίτους ηδονάς, παρεδίδοντο ήδη εις αυτάς χωρίς καμίαν επιφύλαξιν, καθόσον έβλεπαν πόσον αιφνιδία ήτον η μετάπτωσις, αφ᾽ ενός μεν των πλουσίων, οι οποίοι εξαίφνης απέθνησκαν, αφ᾽ ετέρου δε των τέως εντελώς απόρων, οι οποίοι εις μίαν στιγμήν υπεισήρχοντο εις τας περιουσίας εκείνων. […] Αλλά φόβος των θεών ή νόμος των ανθρώπων κανείς δεν τους συνεκράτει, αφ᾽ ενός μεν διότι βλέποντες ότι όλοι εξ ίσου απέθνησκαν, έκριναν ότι καμία δεν υπήρχε διαφορά μεταξύ ευσεβείας και ασεβείας, εξ άλλου δε επειδή κανείς δεν επίστευεν ότι θα επιζήση, διά να δώση λόγον των εγκλημάτων του και τιμωρηθή δι᾽ αυτά».
*
Από τα δύο αποσπάσματα του Θουκυδίδη κατανοούμε ότι ο λοιμός / κορονοϊός θα λέγαμε είναι κάτι που μεταδίδεται χωρίς να λαμβάνει υπόψη σύνορα, από χώρα σε χώρα, από ήπειρο σε ήπειρο. Επίσης, οι επιπτώσεις τέτοιων καταστάσεων δεν είναι μόνο βιολογικές, είναι πολιτικές με τον ευρύτερο χαρακτήρα του όρου. Αν αναφερθούμε στη δομή της ιστορικής κοινωνίας, θα λέγαμε ότι επιδρά σε όλα τα επίπεδα – οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό.
Οι προβληματισμοί μας και τα στοιχεία που θα παραθέσουμε στη συνέχεια αναφέρονται σε όλα τα επίπεδα της παγκοσμιοποιημένης ανθρώπινης ύπαρξης στην εποχή μας.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ – ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2021
ΚΕΙΜΕΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ TON KAIΡΟ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ
ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕ ΑΛΛΑ ΟΠΛΑ ή
OTAN Η ΚΙΝΑ ΔΙΔΑΣΚΕΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ (!)
του Θανάση Μουσόπουλου
ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ
Θα προσπαθήσουμε – διαθέτοντας τις απόψεις ενός μη ειδικού – με βάση την ιστορία, την τέχνη και τη φιλοσοφία περισσότερο, να προσεγγίσουμε τα πράγματα.
Μπορούμε να ξεκινήσουμε από τη διαίρεση του κόσμου μας σε ζώνες επιρροής, σε δυνάμεις και υπερδυνάμεις. Κάθε φορά που κάτι συμβαίνει στον πλανήτη μας, σκεφτόμαστε τι επιπτώσεις θα έχει στις δυνάμεις αυτές και στη μεταξύ τους σχέση. Σκέφτομαι πολιτικά, οικονομικά, πολιτιστικά τα πράγματα. Στη συνέχεια αναλογίζομαι την τεχνολογία και τις δυνατότητες στη σύγχρονη εποχή, τα κινητά, τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και το διαδίκτυο.
Θέλω να ομολογήσω και να πω σε αυτό το σημείο κάποια συναισθήματά μου – ανάμειχτα. Όταν ψωνίσω από το παζάρι ή από τα κινέζικα κάποιο μπουφάν με πέντε ευρώ, κάποιο παιχνίδι, κάποιο αντικείμενο «τζάμπα» που λένε, χαίρομαι που κάνω οικονομία. Σκέφτομαι την παιδική εργασία και τις συνθήκες εργασίας στην Κίνα, προβληματίζομαι, στενοχωριέμαι… Αν βρω μια ευκαιρία, ξαναπέφτω στην αγορά. Τελευταία, πάμφθηνα βρίσκω από δύο γειτονικές μας χώρες – εννοώ Τουρκία και Βουλγαρία κάποια πράγματα, τρόφιμα, παιχνιδάκια… Ξέρω ότι τα ημερομίσθια είναι τόσο χαμηλά, συμπιεσμένα προς τον πάτο της ζωής. Ανατριχιάζω ιδιαίτερα στις μέρες μας για το θέμα των εμβολίων, τα παζάρια, την αδυναμία της προηγμένης Ευρώπης να παράγει εμβόλια, να τα ψάχνει ως ο αδύναμος συγγενής… Μου κάνει εντύπωση ότι δεν γίνεται κουβέντα για εναλλακτική ιατρική, ολιστικές θεωρίες και τα παρόμοια.
Καθώς αναλογίζομαι αυτά, έρχονται στο μυαλό μου θέματα που έχουν σχέση με το εμπόριο της τέχνης και του αθλητισμού. Ο άνθρωπος και τα έργα του γίνονται αντικείμενα εκμετάλλευσης. Όσοι / όσες δημιουργούν και όσοι / όσες καταναλώνουν. Θύτες και θύματα, ανθρωποκαταναλωτές και ανθρωποκαταναλώτριες…
Αυτά βιώνουμε, νιώθουμε, ή και απωθούμε από το συνειδητό μας πλειστάκις…
Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο μεγαλώσαμε με τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ πρωταγωνιστές, την Κίνα και την Ευρωπαϊκή Ένωση να αναπτύσσονται, να αλλάζουν σταδιακά οι σχηματισμοί και οι ισορροπίες. Κατέρρευσε η ΕΕΣΔ ξαναγεννήθηκε η Ρωσία, προχώρησε η λεγόμενη παγκοσμιοποίηση, έχουμε τους Δίδυμους Πύργους – το αναφέρω συμβολικά – και εσχάτως το Καπιτώλιο. Είναι τα εξωτερικά σκηνικά της εποχής μας.
Θα παραθέσουμε κάποια στοιχεία που αναφέρονται στην εποχή μας και στους τέσσερις παίχτες του παγκόσμιου παιχνιδιού.
- Το μερίδιο των ΗΠΑ στο παγκόσμιο ΑΕΠ, που ήταν σχεδόν το 1/2 το 1950, πήγε από το 1/4 το 1991 στο 1/7 σήμερα.
- H Κίνα διαθέτει τέσσερις φορές τον πληθυσμό των ΗΠΑ, αν οι Κινέζοι εργαζόμενοι φθάσουν να γίνουν μόλις κατά το ήμισυ παραγωγικοί σε σχέση με τους Αμερικανούς, τότε η Κίνα πρόκειται να δει το ΑΕΠ της να διπλασιάζεται σε σχέση με αυτό των ΗΠΑ.
- Στην Ασία η οικονομική ισορροπία έχει ήδη γείρει δραματικά υπέρ του Πεκίνου. Διεθνώς η Κίνα εξελίσσεται γοργά σε έναν ομότιμο ανταγωνιστή της Αμερικής στις προηγμένες τεχνολογίες. Σήμερα, από τις είκοσι μεγαλύτερες εταιρείες τεχνολογίας πληροφοριών, οι εννέα είναι κινεζικές.
- H Ρωσία παραμένει μια στρατιωτική υπερδύναμη, με ένα οπλοστάσιο που είναι λειτουργικά ισοδύναμο με αυτό της Αμερικής. Διαθέτει μια αμυντική βιομηχανία που παράγει όπλα τα οποία πολλές χώρες επιθυμούν να αγοράσουν, όπως η Τουρκία και η Ινδία. H στρατιωτική ικανότητα αποτελεί το κύριο συγκριτικό πλεονέκτημα της Ρωσίας.
- Η πανδημία του κορωνοϊού αποκάλυψε μια «ανεύθυνη και παράλογη» οικονομική εξάρτηση από την Κίνα, τόνισε πρόσφατα ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών Μπρινό Λε Μερ. Μέχρι σήμερα κανένας Γερμανός πολιτικός δεν έχει προχωρήσει σε παρόμοια δήλωση, προφανώς επειδή το 47% των γερμανικών εξαγωγών πηγαίνει στην Κίνα, ενώ το γαλλικό ποσοστό ανέρχεται «μόλις» στο 18%.
- Μόνο όσον αφορά τα φάρμακα ο Γερμανός υπουργός Υγείας Γενς Σπαν θεωρεί ότι η Γερμανία, η οποία εισάγει σήμερα το 40% από τη Κίνα, θα πρέπει να περιορίσει την εξάρτησή της, διότι, όπως τονίζει ο υπουργός, εδώ καθοριστική δεν είναι η τιμή, αλλά η διαθεσιμότητα.
- Η παραγωγή απλών προϊόντων, όπως t-shirts ή παπουτσιών, έχει ήδη μεταφερθεί σε γειτονικές χώρες της Κίνας. Ως προς τα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας όμως, των οποίων οι εφοδιαστικές αλυσίδες είναι πιο πολύπλοκες, η Κίνα παίζει διεθνώς ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο.
*
Επανερχόμαστε στην πανδημία και στον κορονοϊό. Το ζητούμενο είναι τι θα ακολουθήσει. Μαζί μας πάλι ο Χαράρι. Είναι πολύ βασικό αυτό που υποστηρίζει: «Η καταιγίδα θα περάσει, αλλά οι επιλογές που κάνουμε τώρα θα αλλάξουν τις ζωές μας για τα επόμενα χρόνια».
Τα παρεπόμενα είναι σε τοπικό, μα κυρίως, σε παγκόσμιο επίπεδο, όσον αφορά το ζήτημα των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της ιδιωτικότητας και των προσωπικών δεδομένων, καθώς οι κυβερνήσεις εντείνουν τις προσπάθειες ανάσχεσης του φονικού ιού. Τονίζει ο Χαράρι: «Οι αποφάσεις που θα λάβουν οι πολίτες και οι κυβερνήσεις τις επόμενες εβδομάδες πιθανώς θα διαμορφώσουν πιθανώς τον κόσμο για τα επόμενα χρόνια, όχι μόνον τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης, αλλά και την οικονομία μας, την πολιτική και τον πολιτισμό».
Συχνά ακούμε ότι υπάρχει κίνδυνος τα μέτρα που λαμβάνονται τώρα να γίνουν στο μέλλον αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας. Αποφάσεις που άλλοτε θα χρειάζονταν χρόνια διαβουλεύσεων για να ληφθούν, παίρνονται πλέον μέσα σε λίγες ώρες. Οι εταιρίες και οι κυβερνήσεις μπορούν να φθάσουν στο σημείο να μας γνωρίζουν πολύ καλύτερα από ό, τι γνωρίζουμε εμείς οι ίδιοι τον εαυτό μας. Οι αισθητήρες και οι ισχυροί αλγόριθμοι παίζουν τον κυρίαρχο ρόλο τους.
Και ένα άλλο σημείο τονίζει ο Χαράρι που αποσκοπεί στην ανάγκη της παγκόσμιας συνεργασίας: «Δεδομένης της παγκόσμιας φύσης της οικονομίας και των αλυσίδων εφοδιασμού, εάν κάθε κυβέρνηση κάνει το δικό της αδιαφορώντας πλήρως για τις άλλες χώρες, το αποτέλεσμα θα είναι να προκύψει χάος και μια βαθύτερη κρίση. Χρειαζόμαστε ένα παγκόσμιο σχέδιο δράσης και το χρειαζόμαστε γρήγορα».
Ο Χαράρι με τα βιβλία του τα τελευταία χρόνια μάς ταράζει σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη. Έχω αναφέρει σε άλλα κείμενα και ομιλίες πολλές φορές αυτή την πλευρά της τεχνολογίας.
Θα πω δυο τρία παραδείγματα, προτού αναφέρω κάποια θέση του. Στις τράπεζες αυτό το διάστημα περιμένω με τις ώρες στις ουρές για μια πράξη. Λες, θα το κάνω από τον υπολογιστή να γλιτώνω τις ουρές. Σε λίγα χρόνια δεν θα υπάρχουν τράπεζες με πολλούς υπαλλήλους, κάποτε θα είναι χωρίς υπαλλήλους. Σχολεία και Πανεπιστήμια, χωρίς κτήρια, εγκαταστάσεις και εκπαιδευτικούς. Αφού όλα μπορούν γίνουν με την τηλεκπαίδευση. Γλιτώνουμε λεφτά και απεργίες και καταλήψεις. Όταν ετοιμάζω ένα άρθρο, ψάχνοντας πηγές και στοιχεία, το διαδίκτυο είναι «πρόθυμο» και την άλλη μέρα μου στέλνει ακάλεστη βοήθεια…
Ο Χαράρι ήδη από το 2017 επιχειρηματολόγησε πως μέσω της αδιάλειπτης τεχνολογικής προόδου με τον ρυθμό όπου αυτή εξελίσσεται, οι ανθρώπινες κοινωνίες θα μπορούσαν να οδηγηθούν σε μια κατάσταση όπου, κατά το 2050, θα δημιουργούνταν μια νέα τάξη ανθρώπων, η τάξη των αχρήστων, όπου οι άνθρωποι αυτοί δεν είναι απλώς άνεργοι αλλά δεν είναι δυνατό να προσληφθούν πουθενά καθώς ένα τεράστιο τμήμα των τύπων εργασιών, χειρωνακτικών και πνευματικών, θα έχει αυτοματοποιηθεί και αντικατασταθεί από τις μηχανές. Το ζήτημα αυτό της εργασιακής οικονομικής, υποστηρίζει πως θα αποτελέσει ένα από τα κύρια οικονομικά, κοινωνικά, και πολιτικά ζητήματα που θα αντιμετωπίσουν οι επόμενες γενεές.
Και ένα τελευταίο: «Δεν βρισκόμαστε σε πόλεμο. Ζούμε μια υγειονομική κρίση. Δεν υπάρχουν άνθρωποι-εχθροί να σκοτώσουμε. Υπάρχουν άνθρωποι που πρέπει να φροντίσουμε». Το σύστημα παρακολούθησης των πολιτών θα πρέπει να βρίσκεται υπό τον έλεγχο μιας ειδικής υγειονομικής Αρχής και όχι της αστυνομίας. Το κράτος πρόνοιας επιθυμεί η κυρίαρχη ιδεολογία να το διαλύσει. Όλα ιδιωτικά…
Υπάρχει ένας διπλός κίνδυνος ολοκληρωτισμού, από το κράτος, από την αστυνομία ή από τους αλγόριθμους. Στη σύγχρονη Ευρώπη εφαρμόζεται το πρώτο, αλλά καιροφυλακτεί και το δεύτερο. Δικαιώματα δημοκρατικά του ανθρώπου και ιδιοκτησία των δεδομένων, των data, είναι το σύγχρονο ζητούμενο. Ακόμη και αν αποτρέψουμε την άνοδο ολοκληρωτικών καθεστώτων, θα χρειαστεί να αντιμετωπίσουμε τη σταδιακή μετατόπιση της εξουσίας από τους ανθρώπους στους αλγορίθμους. «Αν δεν ρυθμίσουμε την ιδιοκτησία των δεδομένων και τη δύναμη των αλγορίθμων, σύντομα οι άνθρωποι ίσως να χάσουν τον έλεγχο της οικονομίας, του πολιτικού συστήματος, ακόμη και της ίδιας της ζωής τους».
*
Ξαναφέρνουμε στο μυαλό μας τον Θουκυδίδη. Η ανθρώπινη φύση είναι απίθανο να αλλάξει. Και πιστεύω, όπως και πολλοί άλλοι, ότι οι μεγαλύτεροι εχθροί μας δεν είναι οι ιοί, αλλά οι εσωτερικοί δαίμονες της ανθρώπινης φύσης: το μίσος, η απληστία, η άγνοια.
Έχω την πεποίθηση ότι αυτό που λένε «κανονικότητα», θα είναι κάτι νέο, με άλλη διάρθρωση των δυνάμεων παγκόσμια. Η Κίνα θα έχει βασικό ρόλο σε όλα τα επίπεδα.
Διάβασα ένα άρθρο του Δημήτρη Γκάζη με τίτλο «Η πανδημία επιταχύνει το κινέζικο τεχνολογικό άλμα» (στο Δρόμο της Αριστεράς, 28/11/2020). Σχετικά ο Στέλιος Ελληνιάδης (στην ίδια εφημερίδα, στις 12/12/2020) γράφει το άρθρο «Η Κίνα αλλάζει τον κόσμο, η Δύση καρκινοβατεί» ότι η άποψή του είναι «ο δυτικοκεντρισμός, επαρκής ίσως στην προηγούμενη ιστορική φάση, δεν μπορεί πια να μας βοηθήσει να δούμε καθαρά αυτό που συμβαίνει, και να διαμορφώσουμε μια εποικοδομητική πολιτική, φρέσκια και πλούσια σε ιδέες, απαλλαγμένη από βαρίδια και παγιωμένα συμφέροντα, πάντα με επίκεντρο τους πολλούς, τους λαούς κι όχι τις ολιγαρχίες που λυμαίνονται τις κοινωνίες και τη φύση».
Με δυο λέξεις, ας παλέψουμε για Υγεία και Ελευθερία. Αυτός είναι ο στόχος μας.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2021
