Μια συγκινητική βραδιά ζήσαμε την Παρασκευή 14 Φεβρουαρίου 2020 στο Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο Ξάνθης στην «Παρουσίαση και έκθεση», με αφορμή την ψηφιοποίηση του αρχείου και το υπό έκδοση βιβλίο της κας Χαρίκλειας – Σταματίας Ι. Μαργαριτοπούλου.
Την εκδήλωση χαιρέτησαν πριν πάρουν το λόγο οι ομιλητές, ο Απόστολος Τσότσος, πρόεδρος ΦΕΞ και ο Πρωτοσύγκελος της Ιεράς Μητροπόλεως Ξάνθης και Περιθεωρίου Αρχιμανδρίτης Σωφρόνιος Γκουτζίνης.
Στη συνέχεια το λόγο πήρε ο κος Θανάσης Μουσόπουλος, φιλόλογος – συγγραφέας όπου αναφέρθηκε στη ζωή και το έργο της κας Χαρίκλειας – Σταματίας Ι. Μαργαριτοπούλου.
Ο κος Γαβριήλ Τσαγγαράτος, γραφίστας, τόνισε μετάξι των άλλων […] Μέσα από την ανάγνωση αυτού του κειμένου έμαθα εν πολλοίς την ιστορία της Ξάνθης και της ευρύτερης Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Η πολιτισμική, κοινωνική και η οικονομική τους δραστηριότητα έχει αφήσει εμφανώς τα σημάδια της και στην πόλη της Ξάνθης. Το γενεαλογικό ιστορικό της κας Μαργαριτοπούλου αποτυπώνει ακριβώς όλο το εύρος των παραπάνω δραστηριοτήτων.
Οφείλω δε, να ομολογήσω ότι μετά από τις πολλαπλές αναγνώσεις του έργου της αισθάνομαι πλέον συγγενής. […]
Η Αικατερίνη Μάρκου, επίκουρη καθηγήτρια στο τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, αναφέρθηκε στην σπουδαιότητα των εργασιών αυτών […] το αρχείο και το έργο αποτελούν μια σοβαρή παρακαταθήκη για την πόλη και είμαστε ευγνώμονες απέναντι στην κα Μαργαριτοπούλου για αυτή την προσφορά της.[…]
Το πάνελ των ομιλητών συμπλήρωσε η Γαρυφαλλιά Γ. Θεοδωρίδου, ΔΡ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ, ΔΠΘΡΑΚΗΣ – ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΓΛΩΣΣΑΣ, ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΩΝ ΧΩΡΩΝ ΔΠΘ, μας παρουσίασε μια (προ)επισκόπηση του αρχείου «Χαρίκλειας-Σταματίας Ιωάννου Μαργαριτοπούλου».
Η εκδήλωση έκλεισε με την κα Χαρίκλεια – Σταματία Ι. Μαργαριτοπούλου συγκινημένη να ευχαριστεί από το βήμα τους συντελεστές αυτού του σπουδαίου έργου και καλώντας μας στο επόμενο Ραντεβού της παρουσίασης του τόμου Έλληνες Βλαχόφωνοι στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη
MONOΠΑΤΙΑ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΒΛΑΧΟΦΩΝΩΝ
Στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη
Οδοιπορικό μέσα από ένα ανέκδοτο οικογενειακό αρχείο και μαρτυρίες (16ος-20ος αιώνας)
Παρακάτω ακολουθεί απόσπασμα από την εισαγωγή του εν λόγω έργου από την ίδια τη συγγραφέα:
[…] Το οικογενειακό αρχείο, στο οποίο βασίστηκε το συγκεκριμένο βιβλίο, παρέμεινε κλειδωμένο και ξεχασμένο, που περίμενε θαρρείς περισσότερο από έναν αιώνα, για να βγει από την αφάνεια και τη λήθη. Όταν κάποια στιγμή αποφάσισα να ξεκαθαρίσω το περιεχόμενό του, ανακάλυψα ότι, εκτός από καλοδιατηρημένα κατάστιχα περιείχε και παλιά έγγραφα, δημόσια και ιδιωτικά, γραμμένα στην αραβική, στην ελληνική και αρκετά στη βουλγαρική και κάποια στη γαλλική γλώσσα.
[..] Συγκλονισμένη και έκπληκτη από την αποκάλυψη αυτή, με πολλή συγκίνηση, δέος και συναισθηματική φόρτιση, προσπάθησα να ξεκαθαρίσω και να αρχειοθετήσω όλο αυτό το υλικό. […] Ταξινομώντας το αρχείο χρονολογικά και κατά περιεχόμενο, τα έγγραφα και τα στοιχεία του οποίου αφορούν όχι μόνο την περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης αλλά και την ιδιαίτερή μου πατρίδα στην Ήπειρο, τη βλαχόφωνη Λάιστα Ζαγορίου, είδα, εκτός των ιστορικών γεγονότων, να ζωντανεύει και να ξετυλίγεται η ιστορία και η πορεία της οικογένειάς μου, η οποία μπορεί να θεωρηθεί κλασσική και πανομοιότυπη με τις ιστορίες όλων σχεδόν των Ελλήνων της διασποράς και ιδιαίτερα των κατοίκων των ορεινών περιοχών της βορειοδυτικής Ελλάδας, βλαχόφωνων και μη.
[…] H εργασία αυτή αποτελεί για μένα έναν φόρο τιμής στη μνήμη όλων των πρωτοπόρων Ελλήνων της διασποράς, που η ιστορία τούς προσπερνά συνήθως σιωπηλά. Μπορεί πολλοί από αυτούς να μην απέκτησαν την αίγλη των μεγάλων επιχειρηματιών και εθνικών ευεργετών, συνετέλεσαν όμως καθοριστικά και θετικά στην οικονομική, πολιτιστική, πνευματική και κοινωνική ανάπτυξη καθώς και στην πληθυσμιακή αύξηση της περιοχής όπου επέλεξαν να εγκατασταθούν.
[…] Αν και σκοπός του έργου αυτού δεν είναι μόνο μία ακόμη έρευνα για την καταγωγή και αδιαμφισβήτητη ελληνική συνείδηση και ταυτότητα των Βλαχόφωνων Ελλήνων, αλλά η δική μου προσωπική προσέγγιση του θέματος, εντούτοις θεώρησα σωστό να παραθέσω μια, σχετικά, μικρή επιλογή και αναφορά θεωριών, από την πλούσια βιβλιογραφία που υπάρχει, ελληνική και ξένη, για την καταγωγή, την παρουσία τους στον ιστορικό χώρο και χρόνο, τη διγλωσσία και την ονομασία τους, έτσι ώστε ο αδαής αναγνώστης να λάβει έστω μια στοιχειώδη γνώση του θέματος. Κατά συνέπεια, η επίτευξη ή όχι του στόχου θα κριθεί από τους αναγνώστες.
Χαρίκλεια-Σταματία Ι. Μαργαριτοπούλου
«Το συγκεκριμένο πόνημα αποτελεί πλούσια πηγή πληροφοριών και η αξία του είναι ανεκτίμητη για την ιστορία τόσο της Ξάνθης όσο και της ευρύτερης περιοχής της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Μέσα από την ανάγνωσή του ζωντανεύει το παρελθόν και η ιστορική πραγματικότητα συμπορεύεται με την καθημερινή ζωή.»
Ανέστη Σταυρούλα, Ιστορικός-Συνεργάτης Ιστορικού & Λαογραφικού Μουσείου
(ΠΡΟ)ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ «ΧΑΡΙΚΛΕΙΑΣ-ΣΤΑΜΑΤΙΑΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΜΑΡΓΑΡΙΤΟΠΟΥΛΟΥ» (14.2.2020)
ΓΑΡΥΦΑΛΛΙΑ Γ. ΘΕΟΔΩΡΙΔΟΥ,
ΔΡ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ ΔΠΘΡΑΚΗΣ –
ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΓΛΩΣΣΑΣ,
ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΩΝ ΧΩΡΩΝ ΔΠΘ
Είναι γνωστή θέση ότι Πηγές της Ιστορίας θεωρούνται: α. τα γραπτά μνημεία β. η προφορική παράδοση (θρύλοι, μύθοι κτλ.) γ. τα αρχαιολογικά ευρήματα. Ας έχουμε υπ’ όψιν μας επίσης την κατηγοριοποίηση των ιστορικών πηγών σε: α. γραπτές πηγές (π.χ. αφηγηματικές πηγές, επίσημα κρατικά έγγραφα, ιδιωτικά έγγραφα, εφημερίδες, περιοδικά) β. παραστατικές (π.χ. εικόνες, σκίτσα, χάρτες, διαγράμματα) γ. απτικές (π.χ. νομίσματα, σφραγίδες, όπλα, κτίρια, τείχη).
Το ιστορικό του Αρχείου: Το Αρχείο «Μαργαριτοπούλου» (εφεξής: Α.Μ.) περιήλθε στο Μουσείο σταδιακά από τον χειμώνα του 2018-19 και συστηματικότερα το καλοκαίρι του ιδίου έτους πραγματοποιήθηκε η πλήρης ψηφιοποίηση και καταγραφή του υλικού. Ακολούθησε η κωδικοποίηση τού εκάστοτε τεκμηρίου προκειμένου να χρησιμοποιηθεί στο εν λόγω βιβλίο της κ. Χαρίκλειας Μαργαριτοπούλου και στη συνέχεια να παραμείνει χρηστική για τον μελλοντικό ερευνητή.
Το αρχείο ανήκει στις άμεσες ή πρωτογενείς πηγές, όρος ο οποίος αναφέρεται στα κείμενα που προορίζονται να υπηρετήσουν συγκεκριμένους σκοπούς: συνθήκες, νόμοι, έγγραφα (δημόσια ή ιδιωτικά), πολιτικοί λόγοι, πολιτικά φυλλάδια, επιστολές. Οι επιγραφές, οι πάπυροι, τα νομίσματα, οι σφραγίδες. Τα μνημεία και τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Το οπτικό και ακουστικό υλικό: ζωγραφικά ή άλλα έργα τέχνης, γελοιογραφίες, φωτογραφία, κινηματογράφος (επίκαιρα), ηλεκτρονικά αρχεία (για τη σύγχρονη εποχή). Σε αντίστιξη με τα παραπάνω, έμμεσες ή δευτερογενείς πηγές αποτελούν τα ιστοριογραφικά κείμενα, οι χρονογραφίες, τα αγιογραφικά κείμενα. Τα απομνημονεύματα. Ο Τύπος (εφημερίδες, περιοδικά). Τα έργα της λογοτεχνίας. Οι μελέτες των νεότερων ιστορικών. Μια έμμεση πηγή θα καταστεί το βιβλίο της κ. Χαρίκλειας Μαργαριτοπούλου που φέρει τον τίτλο «Μονοπάτια διασποράς ελλήνων βλαχοφώνων στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Από τις βουνοκορφές της Πίνδου στις πλαγιές (στη σκιά) της Ροδόπης. Οδοιπορικό μέσα από ένα ανέκδοτο οικογενειακό αρχείο και μαρτυρίες» (16ος--20ός αι.).
Όταν αναφερόμαστε σε ΑΡΧΕΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ εννοούμε: ημερολόγια, εφημερίδες, περιοδικά, ληξιαρχικά βιβλία (γάμων, γεννήσεων, θανάτων), δημοτολόγια, δικαιοπρακτικά έγγραφα, επιστολές, αφίσες, κώδικες (μονών κλπ.), επιγραφές. Από όσα προανέφερα, το Α.Μ. (1864-1949) περιλαμβάνει: ημερολόγια και προσωπικά σημειωματάρια, εφημερίδες, δικαιοπρακτικά έγγραφα, επιστολές επαγγελματικής και προσωπικής-οικογενειακής αλληλογραφίας (τα οποία θα αναπτύξω παρακάτω), έναν σεβαστό αριθμό φωτογραφιών (τουλάχιστον 100 τον αριθμό χρησιμοποιούνται στο εν λόγω βιβλίο).
To σύνολο όλων των τεκμηρίων αριθμούν τα 817. Στο αρχείο κατατάσσονται επίσης Κατάστιχα (7 τον αριθμό):
•Καθολικόν Κατάστιχον του Μαργαρίτη Ιωάννου και Σία (1908-1919)
•Κατάστιχον Μαργαρίτη Ιωάννου και Κωνσταντίνου Βρέντζιου (1907-1914)
•Κατάστιχον «Βιβλίον εξόδων οικίας» (1923-1924)
•Καθολικόν Κατάστιχον του Ιωάννου Μαργαριτόπουλου (1923-1930)
•Κατάστιχον του Ιωάννου Μαργαριτόπουλου (1928-1931)
•Καθολικόν Κατάστιχον του Ιωάννου Μαργαριτόπουλου (1928-1935)
•Ημερολόγιον-Κατάστιχον του Κωνσταντίνου Βρέντζιου (1897-1911)
Στα Κατάστιχα περιλαμβάνονται στοιχεία για φορολογίες, ενοικιάσεις ακινήτων, οικογενειακά έξοδα – δαπάνες διαβίωσης κλπ.
Τα τεκμήρια, συμπεριλαμβανομένων των σελίδων των Kαταστίχων, αριθμούν εν συνόλω τα 1498, ενώ το άθροισμα όλων των ψηφιοποιημένων σελίδων είναι 2100. Η γλώσσα των εγγράφων είναι η ελληνική, η γαλλική, η αραβική και η βουλγαρική. Στη μεταξύ των υποκειμένων αλληλογραφία χρησιμοποιείται αποκλειστικά η ελληνική γλώσσα. Τα 79 τεκμήρια είναι οθωμανικά. Επιπλέον υπάρχουν βουλγαρικά έγγραφα. Το πλέον παλαιό των συνολικών εγγράφων χρονολογείται από το έτος 1864. Ένα τμήμα του αρχειακού υλικού περιλαμβάνεται στην Έκθεση του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου για τα 100 χρόνια από την Απελευθέρωση της Ξάνθης και σε άλλη πτέρυγα του Εργαστηρίου του Μουσείου παρουσιάζεται έκθεση του συνολικού υλικού της συλλογής στην οποία το κοινό έχει πρόσβαση. Οφείλουμε να ευχαριστήσουμε και από τη θέση αυτή την κ. Σταυρούλα Ανέστη – Ιστορικό, η οποία ξεκίνησε και διεκπεραίωσε την πρώτη φάση της επεξεργασίας του Α.Μ., καθώς επίσης τους δύο φοιτητές που εργάστηκαν στην ψηφιοποίηση και ταξινόμηση του υλικού στο πλαίσιο της πρακτικής τους άσκησης κατά το καλοκαίρι του 2019.
Με την παρούσα εισήγησή μου προτίθεμαι να φωτίσω όψεις του Α.Μ. υπό το πρίσμα μιας προσέγγισης των κοινωνικών επιστημόνων (ιστορικών, λαογράφων, ανθρωπολόγων, κ.ά.).
Το παρόν αρχειακό υλικό εντάσσεται στην ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ [γνωστή ως Αφηγήσεις Ζωής (Life Stories) ή Ιστορίες Ζωής (Life Histories) / Bιο-ϊστορία ή Προσωπική Ιστορία (Personal History)] Η προφορική ιστορία είναι η ιστορία όπως τη βίωσαν και τη διηγούνται οι άνθρωποι του λαού στις λεπτομέρειές της. Αποδίδει την ιστορία στους πραγματικούς, αλλά αφανείς δράστες της. Η προφορική παράδοση είναι ο δείκτης της «διάσωσης» των συμβάντων και των συμπεριφορών των συλλογικών σωμάτων στο παρόν, ο δείκτης που μετρά τη βίωση της ιστορίας, τη ζωντανεύει, διευρύνει τον ορίζοντά της. Το αρχείο εντάσσεται στη μικροϊστορία, δηλαδή στρέφεται στις καθημερινές εμπειρίες των ανθρώπων, στο υποκειμενικό βίωμα και σε άλλα δεδομένα του υποστρώματος. Αντιθέτως προς την «παγερή» Ιστορία, επιχειρεί να αποδώσει τις καταστάσεις «στην ανθρώπινη» εκδοχή και «θερμοκρασία» τους.
Το Αρχειακό υλικό χρησιμοποιείται από την Ιστορικοκοινωνική μέθοδο (την οποία εισήγαγε ο καθηγητής Μ. Γ. Μερακλής) σε συνεργασία και διασταύρωση με τα εξής μεταχειριζόμενα «εργαλεία»: 1. επιτόπια έρευνα 2. προφορική ιστορία 3. αυτοβιογραφικά κείμενα. Η ιστορία ξεκινά με την πορεία της οικογενείας Μαργαριτοπούλου και μέσω αυτής καταγράφεται η πορεία της πόλεως της Ξάνθης στις ιστορικές συγκυρίες των ετών 1864-1949, και ταυτόχρονα των ξενιτεμένων Ηπειρωτών. Πρόκειται για μια ιστορία της διασποράς και του «ριζώματος» του ηπειρώτη Μαργαρίτη Ιωάννου Αντώντσιου (1835-1925), γεννηθέντα στη Λάιστα το 1835: από αυτήν την άποψη καλύπτει γεωγραφικά και ιστορικά τόσο την Ξάνθη όσο και την Ήπειρο, ενώ ακολουθεί τον δρόμο της εγκατάστασης Λαϊστινών κατά τον 19ο αι. (π.χ.) στην περιοχή της Χρυσούπολης, στις αρχές του 20ού αι. (π.χ.) στην Πέρνη ή ακόμη στο Μελένικο της Βουλγαρίας, στη Γιάλοβα της Μ. Ασίας κ.ά.. Δηλαδή μιλούμε για την ιστορικότητα της μνήμης, για τη βιωμένη εμπειρία γεγονότων του παρελθόντος. Είναι πασίγνωστη θέση ότι η μετανάστευση, η ξενιτιά αποδίδονται με το συμβολικό όρο «ξερίζωμα», με τελετουργικούς συμβολισμούς (κλαδιά/αγκάθια), σε αντίθεση με «τον ριζωμένο τόπο», που παριστάνεται ως δέντρο ή σπίτι. Η έννοια του ξεριζωμού, δηλαδή η βίαιη αποκοπή των ριζών που δένουν μια ομάδα («σαν δέντρο») με τη γη τους, τον τόπο τους, παρουσιάζεται ως βασική παράμετρος της ταυτότητάς τους, και το αντίθετο, το «ρίζωμα» («ρίζα», «δέντρο») υποδηλώνει τη συμβολική ταύτιση με τον τόπο. Η έννοια «ρίζα» σημαίνει εξ ορισμού τη σταθερότητα, τη μονιμότητα και αντιτίθεται στο ξερίζωμα σαν μια εξωστρεφή κίνηση, μια μετατόπιση προς «το μακρινό».
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Οι φωτογραφίες αφορούν αφ’ ενός στη ζωή στην Ήπειρο και δη στη Λάιστα, αφ’ ετέρου σε όποια σημεία εν Ελλάδι υπήρξαν εγκατεστημένοι βλαχόφωνοι συγγενείς της οικογενείας Μαργαριτοπούλου (π.χ. Σάππες, Δράμα κ.ά.), κατά τρίτον (αφορούν) στην ξανθιωτική ζωή κυρίως της μεσοπολεμικής περιόδου. Ενδεικτικά αναφέρω ορισμένες θεματικές: κύκλος του χρόνου π.χ. γιορτές στον Τεκέ (Εύμοιρο), πανηγύρεις, εκδρομές, Πρωτομαγιά στις Σάππες (1930)· χώρος (π.χ. ζωαγορά Ξάνθης)· χώρος εν σχέσει με τον κύκλο της ζωής του ανθρώπου – επικαλούμαι την εξαιρετική φωτογραφία στην οποία αναπαρίσταται η κηδεία του Μαργαρίτη Μαργαριτόπουλου (αδελφού της Χαρίκλειας) εν μέσω Κατοχής, μια τελετή που απεικονίζεται στην Πλατεία Μητροπόλεως· πρόσωπα της Ξάνθης (οικογένειες Ράσα, Λάλα Ζήση, Πρωτόπαππα, άλλων Ηπειρωτών κ.ά.). Αποτυπώνεται δηλαδή το βλέμμα των «σιωπηλών» υποκειμένων της ιστορίας, αυτό που ονομάζουμε οπτική ανθρωπολογία· οι μελετητές αντλούμε τεκμήρια περί την οικογενειακή οργάνωση (π.χ. τα συστήματα συγγένειας στη Λάιστα), την κοινωνική συγκρότηση (π.χ. συνελεύσεις Λαϊστινών), την ενδυμασία, τους χορούς κλπ. Στην πίσω όψη των φωτογραφιών αναγράφονται αναλυτικά τα στοιχεία που την αφορούν: πρόσωπα, τόποι, περιστάσεις κλπ.
ΕΓΓΡΑΦΑ: Το μεγαλύτερο τμήμα των εγγράφων, όπως προανέφερα, αφορά ως επί το πλείστον σε δικαιοπρακτικά τεκμήρια (μισθωτήρια, πληρεξούσια, αιτήσεις, βεβαιώσεις, δηλώσεις, αποζημιώσεις, πρωτόκολλα, ενοικιαστήρια, πωλητήρια, συμφωνητικά, τίτλους ιδιοκτησίας, ομόλογα, προικοσύμφωνα, διαθήκες, εμπορικά και σχολικά έγγραφα κ.ά.), πιστοποιητικά, αστυνομικές ταυτότητες, αλληλογραφία (επιστολές, τηλεγραφήματα) κλπ.
Το υλικό του Α.Μ. διαρθρώνεται με βάση τους παρακάτω κάθετους άξονες που αφορούν στις τομές και στις διάρκειες του τέλους του 19ου αι. και των αρχών του 20ού αι.:
•ΟΘΩΜΑΝΟΚΡΑΤΙΑ
•Β‘ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ (1913-1919)
•ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ (1919. ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΣΥΜΜΑΧΙΚΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ 1919-1920)
•ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΣ (1920-1929)
•Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1940)
•ΕΑΜΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1944)
•ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ (έως 1949)
Σε μια οριζόντια διάρθρωση, το Α.Μ. παρέχει πληροφορίες για:
1. ΥΛΙΚΟ ΒΙΟ (είδη, πρώτες ύλες κ.ά.)
1.1. ΦΥΣΙΚΟΣ ΧΩΡΟ
1.2. ΚΤΗΡΙΑ
1.3. ΔΙΑΤΡΟΦΗ
1.4. ΚΑΤΟΙΚΙΑ
1.5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ
Δηλαδή παρέχονται πληροφορίες για τον υλικό βίο (1.), τον φυσικό χώρο (1.1.) και τα κτήρια (1.2.), και δη τα επαγγελματικά (καπναποθήκες, χάνια). Το χάνι τείνει προς την αυτόνομη οικιστική μονάδα διότι φέρει τη δική του οργανωμένη ζωή, ενώ καθώς βρίσκεται σε σημεία του χώρου όπου διαμένουν οι μετακινούμενοι και διερχόμενοι ταξιδιώτες συνεπώς σε κομβικά όρια συναπαντήσεως, συνδέεται με τη χωρική οργάνωση και τις σχέσεις παραγωγής. Κατ’ επέκταση συνδράμει στην ανάγνωση της ιστορικής πραγματικότητας, διότι στο χάνι «εγγράφεται» η οικονομική λειτουργία, οι κοινωνικές και πολιτισμικές διαστάσεις εντός της ιστορικής παραμέτρου, αποτελεί λοιπόν μια βάση για την επιστημονική αναπαράσταση της συνολικής ιστορικής πραγματικότητας.
Επιπλέον, στο Α.Μ. περιλαμβάνονται στοιχεία περί την ιστορία της τροφής, ειδικότερα για τις πρώτες ύλες (μουρουνόλαδο, σαπούνι, τσιγαρόχαρτα, σαλέπι, άλας, ζάχαρη, σόδα, ξηροί καρποί, πικροβούτυρο, ταχίνι, περπερόριζα, μυρωδικά, ζιντζιφύλλι, λεμόντοζο, χαραρότ, σιναμική, κινά, νισιτίρι, αλασόνι, χαρδάλι, κ.ά. – λέξεις λησμονημένες στο σύγχρονο λεξιλόγιο). Ως ερευνητές διαβάζουμε λοιπόν το πολιτισμικό υπόβαθρο των διακινούμενων υλικών αγαθών και δη των τροφικών, τις παραγωγικές ύλες· δηλαδή το αρχείο επιτρέπει μια συμβολική και πολιτισμική ανάγνωση. Μέσα από τη λίστα «Παραδόσεως οικοσκευής προς φύλαξιν» ή την «Αλληλογραφία για αγορά επίπλων» καταχωρίζονται τα του υλικού βίου της κατοικίας, ακόμη η τεχνολογία και ο εκσυγχρονισμός π.χ. η έλευση του ηλεκτροφωτισμού, η αξία εγκατάστασης ηλεκτρικού ρεύματος (ήδη το 1926), διάφορα μηχανήματα κλπ.
2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ [ενοικιάσεις ακινήτων, μισθώματα, μισθωτήρια, μισθοί (1897-1928), πληρεξούσια έγγραφα, αποδείξεις, τηλεγραφήματα, ομόλογα, ασφάλειες, γραμμάτια, δεφτέρια, κατάστιχα δανεισμού, ασφαλιστικές εταιρείες, ασφάλιστρα, κτημάτων και περιουσιών – εμπορευμάτων]:
2.1. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΑΓΑΘΩΝ (οι νομισματικές μονάδες, οι τιμές καταναλωτικών αγαθών και προϊόντων)
2.2. ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΕΣ
2.3. ΣΥΝΤΕΧΝΙΕΣ- ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ
2.4. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ (αμοιβές, μισθοί, ημερομίσθια)
2.4.1. ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΠΝΟΥ
2.5. ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ
2.6. ΦΟΡΟΙ [Βασιλικοί φόροι, bidät, κτηματικοί (vergi), φόροι μύλου, φόροι οικοδομικοί, έρανοι υπέρ σιδηροδρόμου, κ.ά.]
2.7. ΔΙΟΙΚΗΣΗ
2.8. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ
Επιπλέον, εκτός από τις διακινούμενες ύλες μελετώνται η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ (2), η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΑΓΑΘΩΝ (2.1.) π.χ. στα Κατάστιχα καταχωρίζονται οι μονάδες βάρους, οι νομισματικές μονάδες, οι τιμές καταναλωτικών αγαθών και προϊόντων. Ο μελετητής συμπεραίνει στοιχεία για τις παραγωγικές σχέσεις (τα δίκτυα της παραγωγής και χρήσης αγαθών), τις ιδιοκτησίες (2.2.), τις συντεχνίες (2.3.), τους συνεταιρισμούς (2.3.), τις υπαλληλίες, τα επαγγέλματα (2.4.), τις αμοιβές, τους μισθούς και τα ημερομίσθια (1897-1928), τους φόρους (1924-1931) (2.6.)].
Τα τεκμήρια εν αρχή καλύπτουν τα σχετικά με τον υδρόμυλο (ιδρυθέντα στο Σέλερο το 1864), με το ονομαστό χάνι επί της οδού Κομοτηνής («φούρνο, μαγαζί και χάν’» σύμφωνα με την ηπειρωτική λεκτική και ιδεολογική θεώρηση), εν συνεχεία, μια σφαιρική εικόνα του δικτύου των συναλλαγών αποδίδεται από τα έγγραφα των ενοικιάσεων ακινήτων, μισθωμάτων, μισθωτηρίων, πληρεξουσίων, αποδείξεων, τηλεγραφημάτων, ομολόγων, ασφαλειών, γραμματίων και δεφτερίων, κατάστιχων δανεισμού (1897-1935). Επιπλέον μέσα από την επαγγελματική (εμπορική) και οικογενειακή – προσωπική αλληλογραφία (όπου περιέχεται και η πληροφορία της έναρξης του καταστήματος), τις τραπεζικές και εμπορικές συναλλαγές (κατά τα έτη 1911-1933), με τους οίκους και τις εταιρείες εκτός και εντός Ξάνθης (με την Κωνσταντινούπολη, τη Θεσσσαλονίκη, τον Πειραιά κλπ.), αναπτύσσεται ο κάνναβος των σχέσεων: στη μικροκλίμακα της τοπικής ιστορίας της Ξάνθης εν σχέσει με τον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο (εθνικό και διεθνή), αλλά και στη μικροκλίμακα του οίκου, δηλαδή στον χώρο του ιδιωτικού και στον χρόνο της καθημερινότητας (π.χ.) το βιβλίον εξόδων οικίας των ετών (1923-1924) το αναφερόμενο στη Λάιστα. Για τα παραπάνω, ενδεικτικά μεταφέρω τις εξής καταχωρίσεις:
α. στις 31 Δεκεμβρίου 1911 εισφορές σε Τούρκους και Βουλγάρους ύψους 432 γροσίων
β. δύο συμβολαιογραφικές πράξεις (1914) περί την κινητή και ακίνητη περιουσία της οικογενείας στην Ξάνθη
γ. καταγραφή αξίας εμπορευμάτων (1914)
δ. τίτλοι ιδιοκτησιών από το Αυτοκρατορικόν Οθωμανικόν Κτηματολόγιον (1874 κ.ε.)
ε. κατά τη διάρκεια της Β’ Βουλγαρικής Kατοχής: αναγνώριση περιουσιών, κατάσχεση των αμίσθωτων ακινήτων, σχέση με μουσουλμάνους συμπολίτες
στ. «Απόδοσις από τη γαλλική διοίκηση των εγκαταλελειμμένων κτημάτων στη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων και μετά την ενσωμάτωση της Θράκης» (1920)
ζ.«Αποζημιώσεις ζημιωθέντων κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους» (17 αποδείξεις επιτάξεως – οι λεγόμενες «ράσπικες» – του βουλγαρικού στρατού) και κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο
η. Ο επαγγελματικός και εμπορικός βίος επίσης κατά τον μεσοπόλεμο: Ασφαλιστικές εταιρείες, ασφάλιστρα, κτημάτων και περιουσιών (εμπορευμάτων): π.χ. Επιστολή Κόκκου (6.3.1907) (Αρ. 178)· Επιστολή Leon (19/31.8.1911) (Αρ. 179)· Επιστολή Εργοστάσιον Κονιάκ (14.9.1925) (Αρ. 185)· Επιστολή ΚΑΗ (28.10.1926) (Αρ. 186)· Επιστολή Ξενοδοχείον ΑΤΛΑΣ (6.1.1926) (Αρ. 187)· Επιστολή ΓΡΑΒΑΤΩΝ ΚΑΙ ΥΦΑΣΜΑΤΩΝ (16.3.1939) (Αρ. 189α). Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα αναγραφόμενα είδη: άλευρα, καφές, λάδι, καλαμπόκι, σησαμέλαιο, λουλάκι, λαμπογυάλια, σερβίτσια, πέταλα, μπαχαρικά, γραβάτες, υποκάμισα, χαρτικά, κάλτσες, κ.ά.
Επιπλέον, περιλαμβάνονται στοιχεία για την ιστορία του καπνού της Ξάνθης των ετών 1910-1950: ενδεικτικά (π.χ.) Μίσθωση Καπναποθήκης Μωραΐτη (Αρ. 211)· Μίσθωση Κομμέρσιαλ Τρέιδινγκ Κορπορέσιον (Αρ. 212)· Μίσθωση Standard (Αρ. 213)· Μίσθωση Tabacs Takvor Takvorian (Aρ. 214)· Μίσθωση Κεντρική Επιτροπή Αγοράς Διαχειρίσεως Καπνού (Αρ. 215).
Εν συνεχεία, τα τεκμήρια αφορούν στον ΔΑΝΕΙΣΜΟ (2.5): π.χ. περιλαμβάνονται Ομόλογα (μάλιστα με τους συγγενείς της οικογενείας που διαβιούν στο Μελένικο και οι συγγενικοί δεσμοί συνιστούν τη βάση οικονομικών συνεργασιών), συναλλαγές με την Οθωμανική Τράπεζα (η οποία ξεκινά τη λειτουργία της στην Ξάνθη το 1876) και τις Τράπεζες Αθηνών, Θεσσαλονίκης (2.6). (Αφορούν) στη ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ (2.6.): στοιχεία για Βασιλικούς φόρους, bidät, κτηματικούς (vergi), φόρους μύλου, οικοδομικούς φόρους, εράνους υπέρ σιδηροδρόμου κ.ά.), (αφορούν) στη ΔΙΟΙΚΗΣΗ (2.7.).
Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ (2.8.) είναι από τις λιγότερο φωτισμένες πτυχές της μικροϊστορίας: το Α.Μ. περιλαμβάνει ιατρικές συνταγές στα βουλγαρικά, βιβλιάρια υγείας – δηλαδή πληροφορίες για τη λαϊκή υγεία υπό την κρατική εξουσία σε ένα επίσημο, θεσμικό, νομιμοποιημένο ιατρικό σύστημα (π.χ. αναφέρομαι ενδεικτικά σε στοιχείο οδοντιατρικής εργασίας που έγινε στις 7/7/1928), το Βιβλιάριο της UNRRA κ.ά.. Στο συγκεκριμένο αρχείο η οικογενειακή αλληλογραφία διασώζει τα περί ασθενείας της φυματιώσεως (συνθήκες περιθάλψεως) επί Κατοχής στο σανατόριο της Καβάλας (μεθόδους θεραπευτικής αγωγής, διατροφής, φαρμάκων).
3. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ:
3.1. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ – ΣΧΕΣΕΙΣ, ΠΡΟΙΚΑ
3.2. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΑ ΣΥΜΦΩΝΗΤΙΚΑ (π.χ. «περί διαλύσεως ευχαρίστως»)
3.3. ΕΥΡΥΤΕΡΕΣ ΟΜΑΔΕΣ – ΓΕΝΗ – ΣΧΕΣΗ /ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ ΜΕ ΓΕΝΕΤΕΙΡΑ
3.4. ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ (αλλαγή επωνύμου)
3.5. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΒΙΟΣ (εφημερίδες, σύλλογοι κ.ά.)
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ (3): ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ –ΣΧΕΣΕΙΣ, ΠΡΟΙΚΑ (3.1.). Ανατρέχω: «Ο αρραβώνας και τον επόμενο χρόνο, στις 5 Ιουνίου 1905 έγινε ο γάμος» αναφέρεται στο Κατάστιχο. Ο γάμος ως διαβατήρια περίοδος του ανθρώπου εδώ ενέχει επιπλέον το στοιχείο της σύνδεσης με τη γενέτειρα, όλο το δίκτυο των συγγενικών και οικονομικών σχέσεων. Στα κατάστιχα καταχωρίζονται δώρα γάμου (προικιά – «τα συνήθη του τόπου μας ενδύματα» σύμφωνα με τη ρήση τους, και προίκες – χρηματικές δωρεές), όπως επίσης στα προικοσύμφωνα (π.χ.: 1896, 1901, 1920)· υπενθυμίζω τον κοινωνικό και λειτουργικό χαρακτήρα της προικοδοσίας και προικοπαράδοσης στην ελληνική παραδοσιακή κοινωνία επί μακρόν μάλιστα ως δημοσίας πράξεως, την υποταγή του θεσμού της προίκας στο γενικότερο σύστημα ανταλλαγής δώρων, τη σύνδεσή της με το είδος και τη μορφή της ισχύουσας εν τόπω και χρόνω ιδιοκτησίας, με την κοινωνική θέση των δύο φύλων, εν τέλει την αποτύπωση μέσα σε αυτά της κοινωνικής, ιστορικής, λαογραφικής διάστασης του ζητήματος.
Ειδική αναφορά οφείλω στις Επιστολές ως φορείς πολλαπλών μηνυμάτων, οι οποίες περιλαμβάνουν κώδικες, προσδιορισμένους ιστορικά, με νοήματα και σημασίες εν σχέσει με τον χρόνο και τα πολιτισμικά περιβάλλοντα όπου γεννήθηκαν και εξελίχθηκαν π.χ. «Πολύ σεβαστέ πεθερέ μου και αγαπητή Συζιγή μου Χρισούλα σας γλυκοασπάζομαι καθώς και αγαπητά τέκνα μου Μαργαρίτην, Αντωνάκην σας γλυκοφιλώ γλυκίτατα με πόθον μεγάλον» // «Μην κλαις Σεβαστέ μου πάτερ, διότι ευρίσκομαι μακράν σου…, Γρεβενά τη 23 10/βρίου 1921» // «Σεβαστέ πεθερέ την Δεξιάν σου ασπάζομαι καθώς και αγαπητήν Νύμφην μας ασπάζομαι». Η σχέση με τις ΕΥΡΥΤΕΡΕΣ ΟΜΑΔΕΣ – ΓΕΝΗ – ΣΧΕΣΗ/ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ ΜΕ ΓΕΝΕΤΕΙΡΑ (3.3) φέρει την ύψιστη έκφραση της ενδογαμίας: Ο Μαργαρίτης Ιωάννου Αντώντσιος, βάσει της παραδόσεως, μεταβαίνει στη Λάιστα στο τέλος της δεκαετίας του 1870, προκειμένου να λάβει νύφη. Ειδικότερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΑ ΣΥΜΦΩΝΗΤΙΚΑ (π.χ. «περί διαλύσεως ευχαρίστως») (3.2.), ακόμη όπως αποτυπώνονται στο Κατάστιχο-Ημερολόγιο, συναλλαγές με την ιδιαίτερη πατρίδα («διά το όνομά μου εν αρνίον», «Αγιοκέρι», «τον αδελφό μου γεμενιά», «δώρα» ή «δέμα διά πατρίδαν», «εις καλόγερον Κύριλλον», «διά εκκλησίαν Κιμμέρια», «έξοδα αρραβώνος, γέννησης, βάπτισης»).
Το Α.Μ. Περιλαμβάνει στοιχεία ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ (3.4.): αναφέρω την αλλαγή επωνύμου από Αντώντσιος σε Μαργαριτόπουλος το 1923. Εδώ τίθενται ζητήματα περί το άτομο και ταυτότητα, οι κοινωνικοί και ψυχολογικοί λόγοι που οδηγούν στην αλλαγή επωνύμου (ασφάλεια, πολιτικοί λόγοι, οικονομικά συμφέροντα κλπ).
Ενώ πλείστα τεκμήρια σκιαγραφούν τον ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΒΙΟ στην Ξάνθη και στη Λάιστα (3.5): γενέθλια, ονομαστικές εορτές, Πρωτοχρονιές και διασκεδάσεις π.χ. στον Τεκέ (Εύμοιρο), ακόμη έξοδα κηδειών, προσφορές υπέρ μνήμης, άδειες κυνηγιού (μάλιστα απανθισμένες με μια ευρεία γκάμα φωτογραφιών των κυνηγών επίσης στη Λάιστα και στην Ξάνθη), πληροφορίες για συνδρομές σε συλλόγους, σωματεία (από το 1925), εφημερίδες (από το 1925). Βρίσκουμε συνδρομές στην Ηπειρωτική Ηχώ, σε φυλλάδες των Ιωαννίνων· η εφημερίδα είναι ο διάλογος με την εποχή της. Εκφράζει γενικές αντιλήψεις και τάσεις, με τις αποχρώσεις και τις αντιθέσεις της, οι οποίες συγκρούονται ή συγκαταλέγονται με άλλες καταγεγραμμένες ή μη, την πολιτική και κοινωνική ψυχολογία σε δεδομένη ιστορική περίοδο. Οι σύλλογοι ήταν (και είναι) εκφραστές του τοπικού μέσα στο ευρύτερο εθνικό πλαίσιο, σύνδεσμοι εσωτερικών μεταναστών από κάποια μικρή ή μεγαλύτερη κοινότητα ή από μια ευρύτερη γεωγραφική περιφέρεια. Ο σκοπός υπάρξεώς τους θεωρήθηκε η πολλαπλή εξυπηρέτηση των συμφερόντων του γενέθλιου τόπου. Οι ξενιτεμένοι διά των συλλόγων τους ανασυγκροτούν την πολιτισμική τους ταυτότητα, η πολιτισμική τους ταυτότητα επιβιώνει συμβολικά στον νέο χώρο εγκατάστασης. Στο αρχείο καταχωρίζονται συνδρομές σε εράνους για πλημμυροπαθείς, στον «Σύνδεσμον Ζαγορίσιων», στον ξανθιωτικό Σύλλογο «Τρεις Ιεράρχες», στον Σύλλογο «Καφεποτοπωλών Ξάνθης»· δηλαδή για τους εν Ξάνθη Ηπειρώτες διαπιστώνουμε αφ’ ενός το αίσθημα της προσφοράς τους υπέρ του συλλογικού, αφ’ ετέρου ότι δεν λησμονάται η γενέτειρα και η μνήμη της αποδεικνύεται εμπράκτως, τρίτον ότι η νέα πατρίδα δωροδοτείται επίσης.
4. ΔΙΚΑΙΟ: ΕΠΙΣΗΜΟ (ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΙΕΡΟΔΙΚΕΙΟ) ΚΑΙ ΕΘΙΜΙΚΟ (ΔΙΑΘΗΚΕΣ)
5. ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ( Ή ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΣ ) ΒΙΟΣ
5.1. ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ
6. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΖΩΗ (Φύλλα Πορείας, Ημερολόγια κ.ά.)
7. ΣΧΟΛΙΚΗ ΖΩΗ (Ξάνθη, Λάιστα) [ιδιωτικά εκπαιδευτήρια (1928), δίδακτρα, ενδεικτικά, σχολικές, εκδρομές, έπαινοι κ.ά.]
8. ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΣΤΙΣ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΤΟΜΕΣ
Αναλυτικότερα:
ΔΙΚΑΙΟ επίσημο και εθιμικό (3.4.): στο Α.Μ. περιέχονται τεκμήρια περί το επίσημο ισχύον Δίκαιον και δη το Κληρονομικό (1875) προερχόμενα από το Οθωμανικό Ιεροδικείο, τίτλοι ιδιοκτησίας και αγοραπωλησίες από το Αυτοκρατορικό Οθωμανικό Κτηματολόγιο (με έδρα την Αδριανούπολη), περί τη βακουφική γη, ακόμη ο ερευνητής δύναται να αλιεύσει από τα εν λόγω έγγραφα τοπωνύμια και επώνυμα. Στις ΔΙΑΘΗΚΕΣ (η παλαιότερη χρονολογείται από το 1907) περιλαμβάνονται οικονομικά και κοινωνικά στοιχεία του εθιμικού δικαίου και δη του κληρονομικού. Υπενθυμίζω την εξαιρετική ισχύ του τοπικού εθιμικού δικαίου ως κωδικοποιήσεως των άγραφων νομικών κανόνων και εθίμων σύμφωνα με το κρατούν λαϊκό δίκαιο, ως εκφράσεως του κοινοτισμού και ως ρυθμιστικού παράγοντα των παραδοσιακών τοπικών κοινωνιών, ειδικά σε θέματα αφορώντα στις οικογενειακές σχέσεις.
ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ (5): στοιχεία για την ιστορία και λαογραφία των εκλογών στην περίοδο μετά την ενσωμάτωση της Θράκης (1926-1936, 1926, 1934, 1944 και μετά το 1945). Επιπλέον, μέσα από την αλληλογραφία θίγεται το βλαχικό ζήτημα.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΖΩΗ (6): Τα Φύλλα Πορείας που διαφυλάχτηκαν (Μικρασιατική Εκστρατεία, Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος) θεωρούνται σημαντική πρωτογενής πηγή. Σε οποιοδήποτε έργο ο συγγραφέας αποκαλύπτει τη γνώση του ή τις σκέψεις του για γεγονότα στα οποία συμμετείχε ή ήταν παρατηρητής, η μαρτυρία του είναι πολύτιμη. Εξάλλου η στρατιωτική θητεία θεωρήθηκε μια σημαντική διαβατήρια περίοδο του βίου, την οποία οι άνδρες προσπαθούσαν παντοιοτρόπως να συντηρήσουν στη μνήμη τους. Γνωρίζουμε τις σχετικές φωτογραφίες που κοσμούσαν τα σπίτια τους
ΣΧΟΛΙΚΗ ΖΩΗ (7) σε Ξάνθη και Λάιστα: πλείστα τεκμήρια ιδιωτικά εκπαιδευτήρια (1928), δίδακτρα, ενδεικτικά, σχολικές, εκδρομές, έπαινοι κ.ά., είναι τα ελάχιστα που δύναμαι να αναφέρω.
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΣΤΙΣ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΤΟΜΕΣ (8): π.χ. απόσπασμα ημερολογίου Ι. Μαργαριτοπούλου παραμονή της απελευθέρωσης (Παρανέστι, 7/βριος 1919, Ηπειρωτική Μεραρχία)· Ημερολόγιο 28ης Οκτωβρίου 1940 του Μαργαρίτη Μαργαριτόπουλου· Σημειωματάρια· «Πρωτόκολλον παραλαβής κτηρίων από τον στρατό 1939» (καπναποθήκες)· «Διατακτική χορήγησης τροφίμων» (26.3.1941).
ΣΗΜΑΣΙΑ TOY AΡXEIOY XΑΡΙΚΛΕΙΑΣ MΑΡΓΑΡΙΤΟΠΟΥΛΟΥ
Αν λάβουμε υπ’ όψιν τα παραπάνω, η συμβολή του Α.Μ. καθίσταται μεγίστη. Αν ανατρέξω στην διατυπωθείσα επιθυμία της κ. Μαργαριτοπούλου ότι ο άνθρωπος κατά το πέρασμά του από τη ζωή οφείλει να αφήσει ένα χνάρι, αναφέρω πως με τα παρόντα (πόνημα και οικογενειακό αρχείο) η ίδια καταθέτει όχι απλώς ένα στίγμα, αλλά η συνδρομή της γίνεται οδοδείκτης καθώς ανοίγει δρόμους έρευνας σε μελετητές και επιστήμονες.
Ως γνωστόν, τα έγγραφα κατέχουν εξέχουσα σημασία για την έρευνα της τοπικής ιστορίας (μικρο-ϊστορίας), λόγω της ποικιλίας και του πλούτου των πληροφοριών που παρέχουν, ενώ πολλάκις καλύπτουν όλο το φάσμα της (οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, ιδεολογικό κλπ.). Η έρευνα, η μελέτη και η αξιοποίηση ντοκουμέντων ιστορικού, λαογραφικού, ανθρωπολογικού ενδιαφέροντος συντελεί στην κατανόηση γεγονότων και καταστάσεων, η αντιμετώπιση των οποίων υπήρξε, ενίοτε, αόριστη επί μακρόν και ελλιπής.
Σκοπός είναι πλέον η συγκέντρωση, οργάνωση, καταγραφή, φωτογράφηση, ψηφιοποίηση, ταξινόμηση, ευρετηρίαση, έρευνα, μελέτη, αξιολόγηση, ανάδειξη, προβολή και διαχείριση ιστορικών τεκμηρίων. Η ψηφιοποίησή τους διασώζει το ιστορικό υλικό από τη φθορά του χρόνου και η ερευνητική τεκμηρίωση συλλογών εντύπου και οπτικοακουστικού υλικού συνιστά εργασία που το καθιστά αδιάψευστη ιστορική πηγή, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί υποδομές για τη διαχείριση της γνώσης.
Το Α.Μ. εντάσσεται στο Εργαστήριο Γραφής του Λαογραφικού και Ιστορικού Μουσείου Ξάνθης της ΦΕΞ, που έχει πραγματοποιήσει τη δημιουργία ενός ψηφιακά οργανωμένου αποθετηρίου, σε θεματικούς καταλόγους, με πλήρη κωδικοποίηση του υλικού, το οποίο διασταυρώνεται με τα επιστημονικού / ακαδημαϊκού κύρους επιλεγέντα εργαλεία της έρευνας των κοινωνικών επιστημών, (ιστορικής, λαογραφικής, ανθρωπολογικής, κ.ά.): Επιτόπια Εθνογραφική Έρευνα, Έρευνα Βάθους, Ομάδες Εστίασης, Ανάλυση Περιεχομένου, κ.ά..
Ομιλία Αικατερίνης Μάρκου
Αγαπητοί φίλοι και φίλες της Φεξ και του Μουσείου,
Αγαπητή κα Μαργαριτοπούλου,
Κυρίες και Κύριοι
Έχω την τιμή και τη χαρά να συμμετέχω στην εκδήλωση της παρουσίασης en avant première του βιβλίου της κας Χαρίκλειας Μαργαριτοπούλου η οποία εδώ και χρόνια έχει κάνει αισθητή τη δυναμική παρουσία της στην πόλη μέσα από την πολύπλευρη προσφορά και το έργο της.
Το βιβλίο της κας Μαργαριτοπούλου το οποίο στηρίζεται στο οικογενειακό της αρχείο αποτελεί μια σημαντική πρωτογενή πηγή για την κατανόηση του ρόλου των Ηπειρωτών βλαχόφωνων Ελλήνων στα μέρη όπου εγκαταστάθηκαν και της συμβολής τους στην τοπική ιστορία, εν προκειμένω της Ξάνθης.
Πρόκειται για την πραγματοποίηση μιας επιθυμίας ή ενός ηθικού χρέους της αγαπητής κας Μαργαριτοπούλου – άλλωστε «ηθικό χρέος, επιθυμία, όραμα» είναι έννοιες συνυφασμένες με τη ζωή των Ηπειρωτών – η οποία μετά από μια μακρόχρονη διανοητική εργασία μας χάρισε αυτό το βιβλίο. Σε μια συνάντηση που είχα μαζί της πριν από τρία περίπου χρόνια, μου ανακοίνωσε ότι έχει συγγράψει ένα βιβλίο για τους ‘Ελληνες βλαχόφωνους και ότι η ιδέα της συγγραφής του ξεκίνησε όταν άνοιξε το σεντούκι με έγγραφα του παππού και του πατέρα της που φυλάσσονταν εδώ και χρόνια στο σπίτι της. Και όπως συνήθως συμβαίνει, μπορεί η συγγραφή ενός βιβλίου να είναι «υποβολή σε βάσανο», η διαδικασία όμως μέχρι την τελική έκδοσή του αποτελεί επίσης μια επίπονη υπόθεση. Χαιρόμαστε πάρα πολύ ως συνεργάτες της ΦΕΞ που μέσα από μια σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης και σεβασμού, είμαστε σε θέση σήμερα να παρουσιάζουμε ενώπιόν σας το αποτέλεσμα αυτής της πολύμηνης συνεργασίας με την ευχή να πάρει σύντομα το δρόμο προς το τυπογραφείο.
Το έργο της κας Μαργαριτοπούλου είναι σημαντικό για πολλούς λόγους. Πρώτα απ’ όλα, χάρη στην επιμονή και την πολύχρονη προσπάθεια της συγγραφέως, όλο το υλικό που ήταν κλεισμένο στο σεντούκι της οικογένειάς της αναστήθηκε και μαζί οι μνήμες ενός και πλέον αιώνα. Τα γραπτά κατάστιχα, οι φωτογραφίες, και το πλήθος εγγράφων που διασώθηκαν κινητοποιούν τη διαδικασία ανάκλησης των ιστορικών γεγονότων και φανερώνουν τη βιωμένη εμπειρία προσώπων που έδρασαν στο παρελθόν. Τα μέλη της οικογένειας της κας Μαργαριτοπούλου γίνονται ενεργά υποκείμενα και παράγουν τη δική τους αφήγηση για το παρελθόν. Οι πτυχές της καθημερινής ζωή τους όπως αποτυπώνονται στο αρχειακό υλικό συμπληρώνουν την επίσημη ιστορία και αποκαλύπτεται ο προσωπικός τρόπος με τον οποίο βίωσαν μια εποχή ή τα μεγάλα γεγονότα της ιστορίας. Η ιδιωτική τους ιστορία διασταυρώνεται με τη δημόσια. Η συγγραφέας, δίνει φωνή σε αυτά τα πρόσωπα του οικείου περιβάλλοντός της ξεδιπλώνοντας και τις δικές της μνήμες, τη δική της βιωμένη εμπειρία. Κάθε έγγραφο, κάθε φωτογραφία του αρχείου ήταν για την κα Μαργαριτοπούλου μια νέα πρόκληση. Αναζήτησε διάφορους συσχετισμούς, με πρόσωπα, καταστάσεις, γεγονότα, προφορικές μαρτυρίες και καταγεγραμμένα στοιχεία φέρνοντας στο φως άγνωστες πτυχές της τοπικής ιστορίας.
Το άνοιγμα του σεντουκιού ήταν στην πραγματικότητα η αρχή ενός ταξιδιού. Ταξίδι μέσα στο χρόνο, ένα πήγαινε έλα σε παρελθόν και παρόν. Μέσα από τα γραπτά τεκμήρια που συνδέονται με τις προσωπικές ιστορίες και τη δράση των παππούδων, γιαγιάδων, θείων, των γονέων και αδελφών της κας Μαργαριτοπούλου, ακολουθεί ο αναγνώστης τα σημαντικά ιστορικά περάσματα που σημάδεψαν την Ελλάδα από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα μέχρι τη μετεμφυλιακή περίοδο στα μέσα του 20ού αιώνα. Βεβαίως, η ιστορία της οικογένειας δε σταματά εκεί. Οι παιδικές και νεανικές αναμνήσεις της συγγραφέως, ακόμη και οι πιο πρόσφατες εντός του ξανθιώτικου κοινωνικού πλαισίου, διατρέχουν το κείμενο και καλύπτουν ολόκληρο τον 20ό και μέρος του 21ου αιώνα. Με άλλα λόγια, το αρχείο της οικογένειας μιλά «εκ των έσω» αφού η συγγραφέας-αφηγήτρια είναι μέρος της οικογένειας. Αυτό είναι και πρωτότυπο και σημαντικό για τους επόμενους ερευνητές και αναγνώστες γενικότερα.
Επίσης, το υλικό του αρχείου δεν είναι μόνο ένα ταξίδι στο χρόνο αλλά και στο χώρο. Τα υλικά αποτυπώματα μέσα από τα οποία αποκαλύπτονται οι πράξεις και τα έργα των δρώντων προσώπων ενώνουν γεωγραφικούς τόπους: Λάιστα, Μοσχόπολη, Χρυσούπολη, Ξάνθη, Μελένικο, Δράμα, Κωνσταντινούπολη, διαμορφώνουν το γεωγραφικό τοπίο της διασποράς της οικογένειας η οποία εγγράφει στο χώρο δύο βασικές συνιστώσες της ίδιας της ύπαρξής της: την ορθοδοξία και την ελληνικότητα. Η κα Μαργαριτοπούλου ανακαλύπτει τα νήματα που έδεσαν τους δικούς της ανθρώπους με διαφορετικούς τόπους. Το αρχείο την ωθεί σε μια οικογενειακή αναζήτηση, συμπληρώνει τα κενά που δημιούργησε η διασπορική συνθήκη και οι άδειες θέσεις στα κλαδιά του γενεαλογικού δένδρου αποκτούν ταυτότητα, για παράδειγμα, βρήκε στοιχεία για τον αδελφό του παππού της, Αθανάσιο Σαχρόνη μετά από 120 χρόνια, επίσης ανακάλυψε συγγενείς η ίδια η κα Μαργαριτοπούλου όταν ήταν σε αποστολή ως δημοτική σύμβουλος, το 1992, στο Σμόλυαν.
Αυτή η περιπέτεια προσώπων, η ιστορική συγκυρία που καθόρισε τη δράση τους, η εσωτερική ανασκόπηση της συγγραφέως, έχουν νόημα και για τους «έξω». Το ιστορικό της οικογένειας και το ρίζωμά της στην Ξάνθη, οι κοινωνικές εσωτερικές και εξωτερικές σχέσεις, οι εμπορικές συναλλαγές, τα οικογενειακά ανταμώματα των Ηπειρωτών στην Ξάνθη, συνυφαίνουν την ιστορία της πόλης. Η κα Μαργαριτοπούλου προσφέρει πλούσιο υλικό και πληροφορίες δημογραφικού ενδιαφέροντος (οικογένειες Ηπειρωτών στην Ξάνθη, επαγγελματική ενασχόληση, συγγένειες, γάμοι) που συνθέτουν το πληθυσμιακό προφίλ της πόλης.
Για όλους αυτούς του λόγους, το αρχείο και το έργο αποτελούν μια σοβαρή παρακαταθήκη για την πόλη και είμαστε ευγνώμονες απέναντι στην κα Μαργαριτοπούλου για αυτή την προσφορά της.
Μέσα από αυτό το εγχείρημα, γίνεται φανερό ότι εν τέλει όλοι είμαστε δυνάμει διαμορφωτές της ιστορίας και φυσικά και του μέλλοντος. Η Ξάνθη είναι μια τυχερή πόλη, γιατί πολύ άξιοι εργάτες της πένας – και αναφέρομαι τόσο σε αυτούς που έχουν φύγει από τη ζωή (Στέφανος Ιωαννίδης, Κατίνα Σεραμέτη, Θωμάς Εξάρχου) όσο και σε εκείνους που ζουν (Θανάσης Μουσόπουλος, Πέτρος Γεωργαντζής, κά.) -συνεχίζουν να καταγράφουν και να διασώζουν το ιστορικό και πολιτισμικό κεφάλαιο της πόλης μας. Όλους αυτούς τους χρωστούμε ένα τεράστιο ευχαριστώ. Επιπλέον, η ομάδα προφορικής ιστορίας, η ΟΠΙΞΑΝ, η οποία στεγάζεται στη ΦΕΞ, δίνει τη δυνατότητα της ενεργητικής συμμετοχής όλων των ανθρώπων που μέσα από τις προφορικές μαρτυρίες τους δύνανται να πάρουν μέρος στη διαμόρφωση του βιογραφικού της πόλης μας.
Αγαπητοί φίλοι και μελλοντικοί αναγνώστες του βιβλίου, είμαι σίγουρη ότι μια τέτοια έκδοση θα προωθήσει και θα αναπτερώσει τη διαλογική σχέση πόλης και πολιτών και ενδεχομένως να παρακινήσει και άλλους να αξιοποιήσουν δημιουργικά παρόμοια σεντούκια που βρίσκονται στα σπίτια τους.
Αικατερίνη Μάρκου
Ομιλία Γαβριήλ Τσαγγαράτου
Πανοσιολογιότατε,
Αγαπητή κα Μαργαριτοπούλου,
Κυρίες και Κύριοι,
Στην αρχή του καλοκαιριού μου πρότεινε ο κ. Ξανθόπουλος από τη ΦΕΞ να αναλάβω την τεχνική επιμέλεια, σελιδοποίηση, κλπ., του βιβλίου-αρχείου της κας Χαρίκλειας Μαργαριτοπούλου. Αυτό ήταν μια πρόκληση για μένα να φέρω σε πέρας ένα τέτοιο εγχείρημα με τόσο πλούσιο και σπουδαίο υλικό. Αμέσως μου ήρθε η έμπνευση να στήσω το εξώφυλλο, όπου το φόντο είναι από το χρώμα ενός μάλλινου σιγκουνιού και η τρέσα από την αντίστοιχη κεντητή τρέσα του σιγκουνιού. Το δε κέντημα από βλάχικο υφαντό.
Στη συνέχεια, όταν μπήκα στο κείμενο ήταν για μένα μια αποκάλυψη, τι είναι οι Βλάχοι. Έχοντας φιλία με Βλάχους είχα απορρίψει από νωρίς την εκδοχή ότι Βλάχος ίσον επαρχιώτης, όπως μας εκπαίδευε το ελληνικό σινεμά με τους αείμνηστους Τάσο Γιαννόπουλο και Κώστα Χατζηχρήστο. Ταξιδεύοντας σχεδόν σε όλη αυτή την περιοχή της Ηπείρου, μηχανόβιος γαρ, γνώρισα από κοντά τα μέρη. Διαβάζοντας όμως το κείμενο μου αποκαλύφθηκε μια άλλη διάσταση και ήταν στην πραγματικότητα το ξεκίνημα ενός νέου ταξιδιού. Ένα οδοιπορικό, όπως γράφει στον υπότιτλο του βιβλίου της η κα Μαργαριτοπούλου, από τις κορφές της Πίνδου που φτάνει μέχρι τον Έβρο και συνεχίζει σε όλα τα Βαλκάνια, την Ευρώπη μέχρι και την Αμερική.
Όλα αυτά τα στοιχεία εμπλούτισαν τις γνώσεις μου για την ιστορία της περιοχής και αυτών των ανθρώπων. Είναι βέβαιο, ότι όπου εγκαταστάθηκαν έλαμψαν δια της παρουσίας τους σε κάθε εποχή και κάθε τόπο. Η ρήση τους: «πρώτοι στ’ άρματα, πρώτοι στα γράμματα, πρώτοι στα γρόσια και πρώτοι στα τάματα» επιβεβαιώνεται. Μέσα από την ανάγνωση αυτού του κειμένου έμαθα εν πολλοίς την ιστορία της Ξάνθης και της ευρύτερης Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Η πολιτισμική, κοινωνική και η οικονομική τους δραστηριότητα έχει αφήσει εμφανώς τα σημάδια της και στην πόλη της Ξάνθης. Το γενεαλογικό ιστορικό της κας Μαργαριτοπούλου αποτυπώνει ακριβώς όλο το εύρος των παραπάνω δραστηριοτήτων.
Οφείλω δε, να ομολογήσω ότι μετά από τις πολλαπλές αναγνώσεις του έργου της αισθάνομαι πλέον συγγενής.
Η συνεργασία μου με την επιστημονική ομάδα της ΦΕΞ που ανέλαβε την αρχειοθέτηση του υλικού με επικεφαλής την κα Γαρυφαλλιά Θεοδωρίδου, την επιστημονική επίβλεψη της κας Αικατερίνης Μάρκου και τη συνεισφορά της ιστορικού κας Σταυρούλας Ανέστη, υπήρξε άψογη.
Η δε συνεργασία μου με την κα Χαρίκλεια Μαργαριτοπούλου ήταν άκρως ευχάριστη.
Κα Μαργαριτοπούλου τιμή μου που σας γνώρισα και που μου δόθηκε η ευκαιρία να γίνω δημιουργικός.
Γαβριήλ Τσαγγαράτος
Ομιλία Θανάση Μουσόπουλου:
ΑΕΝΑΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑ
ΤΗΣ ΧΑΡΙΚΛΕΙΑΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΟΠΟΥΛΟΥ
Χαιρετισμός του Θανάση Μουσόπουλου
Ξάνθη, ΦΕΞ, 14 Φεβρουαρίου 2020
Νιώθω ιδιαίτερα χαρούμενος και ευλογημένος που μου δίδεται τούτη η ευκαιρία να χαιρετίσω τη φίλη και συνοδοιπόρο Χαρίκλεια Μαργαριτοπούλου. Με τις δημοσιεύσεις της μαθαίνουμε και το δεύτερο όνομά της Σταματία. Ασταμάτητη στην προσφορά και στην παρουσία της στην Ξάνθη, χαριτωμένο μαργαριτάρι, κλέος της Ηπείρου και της Θράκης.
Με την ευκαιρία αποδίδω ευγνωμοσύνη στους Ηπειρώτες και στις Ηπειρώτισσες στους οποία πολλά οφείλει η περιοχή μας.
Από μικρός στην αγορά και στους δρόμους της πόλης συναντούσα ηπειρώτες, τα μαγαζιά τους, τις επιγραφές στα χάνια. Από τους καστοριανούς συγγενείς μου συχνά άκουγα για τους μακεδόνες και ηπειρώτες μαστόρους που έρχονταν από πιο παλιά εδώ από κείνα τα μέρη, έχτιζαν και το χειμώνα έφευγαν στην πατρίδα τους. Αργότερα, καθώς μεγάλωνα όλα τούτα τα διάβαζα σε εργασίες ποικίλες και βιβλία. Έμαθα για το ρόλο των Ηπειρωτών στην απελευθέρωση της Ξάνθης το 1919. Είχα την τύχη να γνωρίσω και να συνεργαστώ στη ΦΕΞ με το Θωμά Εξάρχου, που επίσης τόσα πρόσφερε στην πόλη μας. Θα μου επιτρέψετε να αναφέρω την Σούλα Πρωτόπαπα με την οποία συνεργαστήκαμε επίσης εδώ στη ΦΕΞ και τον Ζήση Μπρούμπη με τη βοήθεια του οποίου εργάστηκα στο χώρο της εκπαίδευσης. Έτσι γνώρισα τον αγαπητό Γιάννη Μεταλλινό.
Κάτι που λέω δημόσια για πρώτη φορά. Όταν γεννήθηκα μητροπολίτης Ξάνθης και Περιθεωρίου ήταν ο Ιωακείμ Μαρτινιανός από τη Μοσχόπολη της Ηπείρου. Στις 10 Δεκεμβρίου 1953 έφυγε από τούτη τη ζωή. Ήμουν κοντά πέντε χρονών, θυμάμαι το σκήνωμά του να περνά μπροστά μας στη γωνία Καραολή και Τσιμισκή. Ο Ιωακείμ ήταν λόγιος. περίφημο είναι το βιβλίο του για τη Μοσχόπολη.
Τη μεγάλη ηπειρώτικη παράδοση συνεχίζει η Χαρίκλεια Μαργαριτοπούλου. Είχα τη χαρά να συνεργαστώ μαζί της σε σημαντικές στιγμές αυτής τη δημιουργικής παρουσίας και προσφοράς.
Σε πρόσφατο δημοσίευμά μου σημειώνω:
«Η Χαρίκλεια είναι προσωποποίηση «Λόγου και Πράξης». Θα επιχειρήσω λίγα από τα πολλά να πω στο κείμενό μου. Πρόεδρος του Ερυθρού Σταυρού της Ξάνθης, δημοτική σύμβουλος επί σειρά ετών και αντιδήμαρχος, πρόεδρος του Οδοντιατρικού συλλόγου για 2 θητείες, πλούσια κοινωνική δράση με το Λύκειο Ελληνίδων για μία εικοσαετία και ταυτόχρονα εργαζόμενη επιστήμων [οδοντρίατρος επί 46 έτη], σύζυγος του μουσικού Τηλέμαχου Μεταλλινού και μητέρα 3 παιδιών. Η ίδια σημειώνει σε συνέντευξή της «Βλέποντας όλα αυτά τώρα σκέφτομαι ότι η ζωή είναι ένα πέρασμα».
Η Χαρίκλεια έγραφε και γράφει. Δημοσίευσε ποιήματά της στα «Θρακικά Χρονικά», έχει μάλιστα ανέκδοτη ποιητική συλλογή. Σε δύο εκδόσεις που επιμελήθηκα του Δήμου μου για τον Στέφανο Ιωαννίδη και για τις Θρακικές Λαογραφικές Εορτές μου εμπιστεύθηκε τα κείμενά της που διακρίνονται για συναρπαστικό λόγο.
Αυτό όμως που μας συγκέντρωσε σήμερα εδώ είναι η πολυετής και επιμελής εργασία της, η λατρεία της θα έλεγα, για την ιδιαίτερη πατρίδα της. Ασχολήθηκε με την ιστορία και τον πολιτισμό των βλαχόφωνων ηπειρωτών, κατά τον τρόπο που οι ηπειρώτες ήταν ευεργέτες και ανθρωπιστές, μετουσιώνοντας τα χρήματα που με κόπο κέρδιζαν σε πνευματικά και εθνικά αγαθά.
Είχα τη χαρά – και ευθύνη βέβαια – να μελετήσω το ανεκτίμητο υλικό που τώρα ψηφιοποιείται και μετατρέπεται σε έντυπη απόδειξη αφενός της πατρίδας της Χαρίκλειας, αφετέρου της ιδικής της αγάπης. Χάρις και Κλέος.
Η ίδια σε παλιότερη συνέντευξή της σημειώνει:
«Γεννήθηκα στην Ξάνθη και τελείωσα το γυμνάσιο εδώ, τότε ήταν μόνο γυμνάσιο δεν υπήρχε λύκειο. Πήγα στην αρχή Βιέννη για ένα χρόνο στην φαρμακευτική και μετά οδοντιατρική στο Μόναχο.
Ο τόπος μου πιστεύω ότι μου ανταπέδωσε την αγάπη που του είχα. Μειονεκτικά δεν ένοιωσα ποτέ σαν γυναίκα. Στη ζωή μου δούλεψα σκληρά σαν γυναίκα έκλαψα όμως και σαν γυναίκα και πόνεσα».
Η Χαρίκλεια έχει τιμηθεί για το έργο της, από τον Ελληνικό ερυθρό Σταυρό με Αργυρούν Μετάλλιο, από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Δράμας Καβάλας Ξάνθης το 2008 για τη συμμετοχή της στην τοπική αυτοδιοίκηση, από το Σύλλογο Γυναικών Ξάνθης, τον Όμιλο Ροταράκτ, την 16η Μεραρχία Πεζικού, το Γηροκομείο, τον Ερυθρό Σταυρό Βελιγραδίου, την Οδοντική Προσθετική Εταιρεία Ελλάδος, τον Οδοντιατρικό Σύλλογο Νικομήδειας Τουρκίας, τον Οδοντιατρικό Σύλλογο Ξάνθης. Το 2019 της απενεμήθη ο τίτλος της Επιτίμου Προέδρου του Περιφερειακού τμήματος Ξάνθης του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού.
Αναλογίζεται ή ίδια το πολυετές και πολύπλευρο έργο της και με ταπεινότητα στη συνέντευξή της καταλήγει, συμπληρώνω τη φράση που είπα στην αρχή:
«Βλέποντας όλα αυτά τώρα σκέφτομαι ότι η ζωή είναι ένα πέρασμα. Αν μπορεί κανείς να αφήσει ένα χνάρι, ένα λιθαράκι τότε αξίζει τον κόπο».
Οφείλεις να είσαι περήφανη αγαπητή Χαρίκλεια για όσα ως τώρα έπραξες, Εύχομαι να συνεχίσεις το πλούσιο έργο σου.
Η πόλη, η πατρίδα, οι φίλοι και οι φίλες το αναμένουν και το εύχονται…
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2020
