Είχα τη χαρά και τιμή, πριν από μερικούς μήνες μέσα στο 2019, να διαβάσω ανέκδοτο ακόμη το βιβλίο που παρουσιάζεται σήμερα. Ο Γιάννης μου το έδωσε για να το δω και να πω τη γνώμη μου. Γιορτάζαμε τα 100 χρόνια ελεύθερης ζωής της Ξάνθης. Και καθώς προχωρούσα το διάβασμα, έλεγα «να, ένα βιβλίο που μιλά για την Ξάνθη και τη ζωή της εκατονταετηρίδας». Βέβαια, δεν είναι ένα βιβλίο ιστορίας. Δείχνει όμως πολύ καθαρά τις φάσεις και τις εκφάνσεις της ζωής των λαϊκών ανθρώπων κυρίως αλλά και της ανώτερης τάξης.
Ο Γιάννης εκτός από την τέχνη του λόγου την οποία ασκεί επιτυχώς στο παρουσιαζόμενο μυθιστόρημα, ασκεί επίσης και την εικαστική τέχνη του χρωστήρα.
Η προσέγγισή μου φέρει τον τίτλο «Ο εικαστικός λόγος του Γιάννη Αλεξόπουλου – Παράθυρο σε θολές μνήμες», καθόσον – όπως θα προσπαθήσω να δείξω – το κείμενό του είναι πλουτισμένο από χαρακτηριστικές εικόνες.
Αν θα ήθελα να προσδιορίσω τα βασικά χαρακτηριστικά του βιβλίου, θα έλεγα ότι πρόκειται για ένα κοινωνικό κείμενο που συνδέει την οικονομική, πολιτική και μορφωτική ζωή των ανθρώπων. Είναι κείμενο με εναλλασσόμενο ρυθμό, που κρατά το ενδιαφέρον του αναγνώστη και της αναγνώστριας. Το λέω αυτό, γιατί οι ήρωες είναι και άντρες και γυναίκες, χωρίς καμία δόση σεξισμού. Η ιστορία μιας λαϊκής οικογένειας στο διάβα του χρόνου, στα εκατό χρόνια ελεύθερης ζωής της περιοχής μας.
Παρατηρείται επίσης ταξική συνείδηση, χωρίς όμως ρατσισμό ή αποκλεισμούς. Ο συγγραφέας με σεβασμό παρουσιάζει τους ήρωες του, άντρες και γυναίκες, φτωχούς και πλούσιους, μορφωμένους και αμόρφωτους, χριστιανούς και μουσουλμάνους.
Η γλώσσα είναι στρωτή δημοτική, παρεμβάλλονται θρακιώτικες και τουρκικές λέξεις, ενώ υποσελίδια παραθέτονται μεταφράσεις κυρίως τούρκικων λέξεων.
Οι χώροι στους οποίους κινούνται οι ήρωες είναι η Ξάνθη – η Θεσσαλία – η Θάλασσα και πάλι η Ξάνθη. Γίνεται ένας κύκλος και χωρικά και τοπικά. Με αυτή την έννοια θα χαρακτήριζα το έργο εγκιβωτισμένο – in medias res. Το παρόν περικλείει το παρελθόν, το αγκαλιάζει και το περιβάλλει.
Επέλεξα μιλώντας για το βιβλίο, για να το παρουσιάσω σε κάποιον που δεν το έχει διαβάσει ακόμη, τρεις κύκλους θεμάτων και λίγες φράσεις.
Ξεκινώ από ένα απόσπασμα (σελ. 12- 13) από την αρχή του βιβλίου, που μιλά στην ψυχή μας, μας θυμίζει και μας λέει πολλά από την προσφυγιά προ 100 χρόνων και τη σημερινή:
«΄Αξαφνα διέκρινε ένα τσούρμο ταλαίπωρους με τα συμπράγκαλα στους ώμους, ρακένδυτους και κουρελήδες, άλλοι με τα πόδια, άλλοι πάνω σε κάρα που τα έσερναν βόδια. Γυναίκες και παιδιά με βλέμματα τρομαγμένα σαν κάτι να τους κυνηγούσε. Άραγε από τι προσπαθούσαν να ξεφύγουν; Τι άνθρωποι ήταν αυτοί, τι τους φόβιζε, ποιος τους κυνηγούσε;»
Ο πρώτος κύκλος είναι η εικονογραφική δύναμη του Γιάννη. Τα αποσπάσματα θα μπορούσαν να είναι περισσότερα, θα δούμε όμως εικόνες του χώρου μας. (24 Καπνομάγαζα, 30 περιοχή παλιάς Ξάνθης, 56-7 το Π – 120 στη Θεσσαλία αναμνήσεις από την Ξάνθη – 207 ηρεμία στη θάλασσα):
«Είναι καπνομάγαζα και καπναποθήκες, αυτά δίνουν ζωή σε τούτον τον τόπο, όλοι αυτοί που βλέπεις, εκεί εργάζονται και τώρα τρέχουν για να προλάβουν τις δουλειές τους […] Είχαν φτάσει πια έξω από ένα τεράστιο περίβολο, που στο εσωτερικό του ορθωνόταν ένα επιβλητικό τριώροφο κτίριο, σχηματίζοντας ένα πι».
Ο δεύτερος κύκλος των θεμάτων είναι τα πολιτικά και τα ιστορικά γεγονότα καθώς και η σχέση χριστιανών – μουσουλμανων ( 76 – 77 ο συνδικαλισμός – 96 – 97 β΄παγκ. πόλεμος, κατοχή, αντίσταση, εμφύλιος – 226 – 7 Μια μουσουλμάνα η Καδριέ είναι το πρόσωπο που θα έλεγα λάτρεψα σε όλο το έργο. Θα μπορούσα να μιλήσω μόνο γι’ αυτήν μια έξυπνη και δοτική γυναίκα):
«Όλοι αυτοί οι φάκελοι ανήκαν στους εργάτες του νεοσύστατου σωματείου των καπνεργατών, που είχαν χαρακτηριστεί σαν ταραξίες και ήταν υπό διωγμό. Στο μυαλό του νεαρού δεν χωρούσε ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι θα έχαναν τη δουλειά τους, μόνο και μόνο γιατί αποζητούσαν ένα καλύτερο αύριο γι’ αυτούς και τη φαμελιά τους».
Ο τρίτος κύκλος θεμάτων, επίσης θα μπορούσε να είναι κυρίαρχος στην προσέγγισή μου. Η ψυχολογική διάσταση της ζωής των πονεμένων ανθρώπων προσφύγων, ανέργων, κατατρεγμένων και η διέξοδος του ποτού. ( 106 – 107 – 190 – Σε πολλά σημεία του μυθιστορήματος υπάρχει χρήση του ποτού και σε καθημερινές συνθήκες χωρίς εμφανή λόγο και σε περιπτώσεις δυσχερειών):
«Ο Παύλος […] είχε πολλές θύμησες πάνω στο κορμί και την ψυχή του, να πορεύεται μαζί τους για πολλά χρόνια. Μέχρι που ανακάλυψε το φάρμακο για να πνίγει μέσα του, τους καημούς και τον πόνο του… Το ρακί! Το πιοτό μούδιαζε το σώμα, την ψυχή και το μυαλό του και μόνο στον ύπνο του έρχονταν σαν φαντάσματα να τον τυραννήσουν πότε πότε».
Στον Επίλογο τούτης της παρουσίασης, θα μου επιτρέψετε να σας διαβάσω κάποιους στίχους του Κώστα Βάρναλη, καθώς και δικά μου σχόλια από ένα βιβλίο μου για τον μεγάλο βορειοθρακιώτη ποιητή που δημοσίευσα το 1986 (Θ. Μουσόπουλου, Κώστας Βάρναλης – Ο κλασικός της Ρωμιοσύνης, 1986)
Τα ποιήματα είναι γνωστά και τραγουδισμένα, «Οι μοιραίοι» και «Το Πάλι μεθυσμένος είσαι».
Μὲς στὴν ὑπόγεια τὴν ταβέρνα,
μὲς σὲ καπνοὺς καὶ σὲ βρισιές,
(ἀπάνου ἐστρίγγλιζε ἡ λατέρνα)
ὅλη ἡ παρέα πίναμε ἐψές,
ἐψές, σὰν ὅλα τὰ βραδάκια,
νὰ πᾶνε κάτου τὰ φαρμάκια.
[…]-Φταίει τὸ ζαβὸ τὸ ριζικό μας!
-Φταίει ὁ θεὸς ποὺ μᾶς μισεῖ!
-Φταίει τὸ κεφάλι τὸ κακό μας!
-Φταίει πρώτ᾿ ἀπ᾿ ὅλα τὸ κρασί!
«Ποιὸς φταίει; Ποιὸς φταίει;… κανένα στόμα
δὲν τὅβρε καὶ δὲν τὄπε ἀκόμα.
Ἔτσι, στὴν σκοτεινὴ ταβέρνα
πίνουμε πάντα μας σκυφτοί,
σὰν τὰ σκουλήκια κάθε φτέρνα
ὅπου μᾶς εὕρει, μᾶς πατεῖ:
δειλοί, μοιραῖοι κι ἄβουλοι ἀντάμα!
προσμένουμε, ἴσως, κάποιο θάμα!
και το κλείσιμο από το δεύτερο ποίημα:
Χτὲς καὶ σήμερα ἴδια κι ὅμοια, χρόνος μπρός, χρόνια μετά…
Ἡ ὕπαρξή σου σὲ σκοτάδια ὅλο πηχτότερα βουτᾷ.
Τάχα ἡ θελησή σου λίγη, τάχα ὁ πόνος σου μεγάλος;
Ἄχ, ποὖσαι νιότη, ποὔδειχνες πῶς θὰ γινόμουν ἄλλος!
Και τα σχόλια μου για το πρώτο ποίημα : «Η αλλαγή θα ‘ ρθει, από μερικούς που δεν είναι «δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα» και θα δημιουργήσουν τις συνθήκες του ‘θάματος’» και για το δεύτερο: «Οι συνθήκες που δημιουργήθηκαν, το εποικοδόμημα με τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δεδομένα, κάνουν τον άνθρωπο «Σκλάβο». Σε ένα «κοινωνικό» σύστημα, με το σοσιαλισμό, ο καθένας θα μπορούσε να υλοποιήσει τον εαυτό του».
Γιάννη Αλεξόπουλε, σε ευχαριστώ για την εμπιστοσύνη σου στο πρόσωπό μου και για το ωραίο και σύγχρονο βιβλίο που μας χάρισες. Καλή συνέχεια.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ – 7 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2020Περιοχή συνημμένων
