Βασίλης Τσιάντος
Αντιπρόεδρος της Αρχής Διασφάλισης της Ποιότητας
στην Ανώτατη Εκπαίδευση (ΑΔΙΠ)
Καθηγητής Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος
Εισαγωγή
Από τις εμπειρίες μου κατά την προεκλογική περίοδο για τις περιφερειακές εκλογές, αλλά και μετά από αυτές, μερικές ήταν πολύ χαρακτηριστικές, όπως η «εξομολόγηση» συνυποψηφίου μου ότι ο γράφων δεν έκανε ρουσφέτια, επομένως λογικό ήταν η χαμηλότερη εκλογική του θέση! Έτσι αποφάσισα να γράψω δυο λόγια για το ρουσφέτι και να το συνδυάσω με την δικαιοσύνη, η οποία είναι η ύψιστη των θεϊκών αγαθών κατά τον Πλάτωνα («μεγίστην αρετήν»). Είναι δίκαιος ένας πολιτικός όταν κάνει ρουσφέτια;
Το ρουσφέτι
Έχουμε αναφέρει και άλλη φορά ότι καλό είναι από την αρχή να δίνεται ο κατάλληλος ορισμός στην έννοια υπό συζήτηση, ώστε να υπάρχει «κοινός τόπος», κοινή αρχή συζήτησης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο υπάρχει μία κοινή βάση πάνω στην οποία κτίζεται όλη η επιχειρηματολογία του συγγραφέα ενός κειμένου ή του συνομιλητή. Εάν δεν ξεκινάμε από τη ίδια αφετηρία δεν υπάρχει περίπτωση να βαδίσουμε σε κοινό δρόμο. Άρα, όλη η συζήτηση είναι αχρείαστη και χωρίς ουσία.
Στην ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια Wikipedia γράφεται σχετικά, «το ρουσφέτι στην Ελληνική κοινωνία (από την τουρκική Γλώσσα rüşvet “δωροδοκία”) αναφέρεται στην πρακτική της (συχνά αναξιοκρατικής) εύνοιας κάποιων ατόμων εις βάρος άλλων, ενίοτε με σκοπό την εξαγορά υπηρεσιών». Εάν αποδεχθούμε αυτό τον ορισμό θα έπρεπε να ντρεπόμαστε να ονομαζόμαστε Έλληνες, έχοντας σαν «δασκάλους» τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, οι οποίοι με τον τρόπο τους πίστευαν ότι οι ειδικοί θα πρέπει να κατέχουν τις κατάλληλες θέσεις και ότι η πόλη θα πρέπει να είναι «ενιαία και όχι πολλαπλή». Το τελευταίο, το κατανοώ, ως την προσπάθεια να είναι κάθε πολίτης στην θέση που του ταιριάζει ποιοτικά, αλλά και ποσοτικά να μην υπάρχουν πολλαπλές, και προφανώς αχρείαστες δουλειές ή θέσεις. Η γνωστή εγκυκλοπαίδεια συνεχίζει γράφοντας, «για παράδειγμα, η «πώληση» ψήφων σε πολιτικούς που αποσκοπούν να κατέβουν σε εκλογές με σκοπό την πρόσληψη στο δημόσιο (γνωστή και ως «κομματική πρόσληψη») ή η μετάθεση σε ευνοϊκότερη θέση κατά την στρατιωτική θητεία. Φυσικά, οι έννοιες «πωλητής» και «πελάτης» στην προκειμένη έννοια μπορούν να παρθούν αντίστροφα, π.χ. η πώληση θέσεων με σκοπό την αγορά ψήφων· η έννοια «ανταλλαγή» ίσως να είναι κοντινότερα στην έννοια. Υπό αυτήν τη σκοπιά το ρουσφέτι μπορεί να αποτελεί μορφή δωροδοκίας».
Νομίζω, ότι είναι διπλά ντροπιαστικό για ένα πολιτικό, αλλά και ένα σωστό πολίτη, η συμμετοχή σε μία τέτοια διαδικασία, διότι κατ’ αυτόν τον τρόπο αφενός μεν έχουμε παρέκβαση του ορθού πολιτεύματος της δημοκρατίας, αφετέρου φανερή καταπάτηση του δικαίου του πολίτη, ο οποίος είναι ο ικανότερος για την κάθε θέση.
Η κοινωνία, αλλά και οι ψηφοφόροι ειδικότερα, θα πρέπει να τηρήσουν «τον νόμο των αναλογιών και να μην βάλουν δυσανάλογα μεγάλα πανιά σε μικρό πλοίο ή υπερβολική τροφή σε ένα μικρό σώμα ή να δώσουν υπέρμετρη εξουσία σε κάποιον που δεν ξέρει να την χρησιμοποιήσει», διότι το αποτέλεσμα θα είναι καταστροφικό τόσο για το σώμα όσο και για την ψυχή. «Θα προκύψουν ασθένειες και αλαζονείες που θα οδηγήσουν στην αδικία». Άρα, συμβουλεύει ο Πλάτων στους «Νόμους» να αποφεύγουμε να δίνουμε την εξουσία σε ανθρώπους που έχουν δείξει ότι δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν σωστά την εξουσία. Να σημειώσουμε ότι «εκείνοι που αναλαμβάνουν τις εξουσίες θα πρέπει να έχουν δώσει ικανοποιητικά δείγματα των ικανοτήτων τους από την παιδική ηλικία μέχρι τον χρόνο εκλογής τους».
Η Δικαιοσύνη
Η δικαιοσύνη, κατά τον Πλάτωνα, αλλά και για άλλους φιλοσόφους, είναι η μέγιστη αρετή. Επιπλέον, οι νόμοι θα πρέπει να έχουν ως στόχο την αρετή («καλοί είναι οι νόμοι που έχουν ως στόχο την αρετή») και μάλιστα δεν πρέπει «να αποβλέπουν μόνο σε ένα μέρος της αρετής», αλλά στο σύνολό της. Η αρετή ως σύνολο, κατά τον Πλάτωνα, αποτελείται από τα υποσύνολα σύνεση, σωφροσύνη, ανδρεία και δικαιοσύνη. Η δικαιοσύνη, όπως προείπαμε, αποτελεί την μέγιστη των αρετών. Τα τέσσερα υποσύνολα είναι ξένα μεταξύ τους και η ένωσή τους είναι η συνολική αρετή. Ένας άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ενάρετος εάν κατέχει μέρος της αρετής. Η αρετή συνδέεται με την ψυχή και όχι με το σώμα. Την ψυχή, ο Πλάτων, την θεωρεί ότι πολυτιμότερο και πιο όμορφο έχει ο άνθρωπος μέσα του. Έτσι, δεν επιτρέπεται να την «πουλάει για λίγο χρυσάφι». Όπως λέει χαρακτηριστικά, «όλο το χρυσάφι που βρίσκεται πάνω και μέσα στην γη δεν αξίζει όσο η αρετή».
Η πολιτική πρέπει να βασίζεται στην δικαιοσύνη και σε αυτό πρέπει να στοχεύει. Έτσι, ο νομοθέτης (ο βουλευτής στη περίπτωση της σύγχρονης δημοκρατίας) δεν θα πρέπει να αποβλέπει στο συμφέρον ενός ατόμου ή μίας ομάδας, αλλά θα πρέπει «να έχει ως στόχο την δικαιοσύνη, αποδίδοντας ισότητα στα άνισα, σύμφωνα με την αξία τους». Επιπλέον, ο πολιτικός θα πρέπει να έχει ανεπτυγμένη την αίσθηση της δικαιοσύνης σε συνδυασμό με αδιαφορία προς το χρήμα.
Ας επιστρέψουμε, όμως, στο αρχικό ερώτημα, δηλαδή την αδικία που γίνεται από τον πολιτικό όταν κάνει ρουσφέτια. Πώς ένας πολιτικός θα χρησιμοποιήσει το ρουσφέτι για να πετύχει το καλό του συνόλου; Χρησιμοποιώντας ανήθικα μέσα ο πολιτικός θα έχει απομακρυνθεί από την αρετή (στην περίπτωση αυτή από την δικαιοσύνη), άρα θα αδικήσει κάποιον άλλο ή μία άλλη ομάδα. Επομένως, οι δύο έννοιες ρουσφέτι και δικαιοσύνη είναι αλληλοσυγκρουόμενες. Δεν μπορεί ένας πολιτικός να είναι δίκαιος και ταυτόχρονα να κάνει ρουσφέτια.
Επίλογος
Είναι διαδομένο στην σύγχρονη Ελλάδα ότι για να εκλεγεί κάποιος σε οποιαδήποτε θέση θα πρέπει να κάνει ρουσφέτια στους ψηφοφόρους του! Έτσι στο σύντομο αυτό άρθρο αναφερθήκαμε στο εάν ένας πολιτικός μπορεί να είναι δίκαιος και ταυτόχρονα να κάνει ρουσφέτια. Είπαμε ότι στόχος του πολιτικού και του νομοθέτη είναι η δικαιοσύνη μεταξύ των πολιτών. Με το ρουσφέτι αδικούμε κάποιο άτομο ή κάποια ομάδα. Άρα, ο πολιτικός που κάνει ρουσφέτια αδικεί. Επομένως, οδηγεί σε λάθος δρόμο την/το πόλη/κράτος. Κλείνοντας θα θέλαμε να τονίσουμε ότι «η άμιλλα μεταξύ των πολιτών μιας/ενός πόλης/κράτους για την αρετή είναι ο καλύτερος τρόπος για την πρόοδο μιας πόλης».
