Εκτιμώ ιδιαίτερα του δημιουργούς, του λόγου ή της τέχνης γενικότερα, που μένουν και πασχίζουν στον τόπο τους – στην επαρχία όπως λένε μερικοί υποτιμητικά κάπως.
Ο Ερρίκος Βλάχμπεης ανήκει στους σημαντικούς Σερραίους λογοτέχνες και πνευματικούς ανθρώπους που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην πατρίδα του – και όχι μόνο.
Τον συνάντησα προ πολλών ετών, ενώ με συγκίνηση βλέπω στη βιβλιοθήκη μου το βιβλίο διηγημάτων «Μ’ ανοιχτές πόρτες» που εκδόθηκε πριν από είκοσι χρόνια, το 2003, και μου το απέστειλε τιμητικά, όπως σημειώνει στην αφιέρωσή του.
Ασχολούμενος τα τελευταία χρόνια με τη λογοτεχνία της Ανατολικής Μακεδονίας (Καβάλας και Δράμας) στην οποία συμπεριλαμβάνω ιστορικά και πολιτιστικά και τα Σέρρας, δημοσίευσα το κείμενο«Λογοτεχνικές φωνές: Γ. Καφτατζής – Ερ. Βλάχμπεης – Τ. Σταμπούλογλου» (Οκτώβριος 2021). Ο Ερρίκος έφυγε από τούτη τη ζωή λίγο καιρό μετά (16 Δεκεμβρίου 2021). Για τούτο τον λόγο οφείλω στη μνήμη του να προσφέρω τούτο το κείμενό μου.
*
Στοιχεία από τη Βιβλιοθήκη Σερρών, εφημερίδες και λογίους της πόλης θα μας βοηθήσουν να συντάξουμε το εργοβιογραφικό του
Ο Ερρίκος Βλάμπεης γεννήθηκε το 1926 στα Σέρρας. Η βιωματική εμπειρία και η κοινωνικοπολιτική εξέλιξη της μεταπολεμικής ζωής καθρεφτίζονται στο συγγραφικό του έργο. Το 1964 έχει πάρει το πρώτο βραβείο διηγημάτων, για τη συλλογή του «Σημαδεύοντας το χρόνο», στο λογοτεχνικό διαγωνισμό της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Σερρών. Παρουσιάζεται στη μεγάλη δωδεκάτομη εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Χάρη Πάτση με δυο διηγήματα. Το 1985, στο λογοτεχνικό διαγωνισμό του Δήμου Σερρών, παίρνει το πρώτο βραβείο διηγήματος, για το διήγημά του «Τριάντα μέρες». Ο συγγραφέας Κώστας Βαλέτας, διευθυντής τότε των περιφερειακών ραδιοσταθμών της ΕΡΤ 2, τον παρουσιάζει στην εκπομπή «Διαβάζοντας» με δυο διηγήματα. Το 1989 το διήγημά του «Γυρίστε πίσω» παίρνει έπαινο, στον διαγωνισμό «ΑμπντίΙπεκτσί». Την ίδια χρονιά η Επιτροπή Ειρήνης του διοργανώνει τιμητική βραδιά και του απονέμεται τιμητική διάκριση. Διήγημα του έχει συμπεριληφθεί στην Ανθολογία «Το διήγημα της Αντίστασης», καθώς και σ άλλες Ανθολογίες Διηγημάτων. Το 1993, στον ετήσιο λογοτεχνικό διαγωνισμό της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών «ΠΕΛ», το διήγημα του «Η θυσία της Αγνούλας» παίρνει το πρώτο βραβείο. Το 1996 το διήγημά του «Τα τείχη» παίρνει το βραβείο «ΑμπντίΙπεκτσί». Και το 1998 το διήγημά του «Η πληγή που δεν έκλεισε» παίρνει το δεύτερο βραβείο στο λογοτεχνικό διαγωνισμό του πνευματικού πρακτορείου, που εδρεύει στο Γιοχάνεσμπουργκ. Το 2003, στον πανελλήνιο λογοτεχνικό διαγωνισμό της Π.Ο.Α.Ο. (Πανελλήνια Ομοσπονδία Αντιστασιακών Οργανώσεων), το διήγημα του «Μέρες είναι θα περάσουν» παίρνει το πρώτο βραβείο. Για την πνευματική του παρουσία στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης, κατά καιρούς, η Εφημερίδα «Αιχμή», ο «Σύλλογος Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών» και ο «Ροταριανός όμιλος Σερρών» του διοργανώνουν τιμητικές βραδιές και του απονέμουν τιμητικές διακρίσεις. Εκτός από διήγημα έχει γράψει και θέατρο. Το θεατρικό του έργο «Ραδιενέργεια αγάπη μου» το 1999 πήρε «Έπαινο» στο θεατρικό διαγωνισμό της Πανελλήνιας Ένωση Λογοτεχνών. (Π.Ε.Λ.). Το μονόπρακτο του «Τα βαποράκια», ανέβηκε με επιτυχία από ομάδα ερασιτεχνών στα Σέρρας και στη Θεσσαλονίκη. Καθώς και το μονόπρακτο του «Η στέγη» και το «Ραδιενέργεια αγάπη μου», ανέβηκαν από την θεατρική πειραματική σκηνή του Ομίλου «Ορφέας» Σερρών. Το παιδικό θεατρικό του έργο «Ο κλέφτης της φωτιάς» ανέβηκε στη σκηνή από το Δη.Πε.Θε. (Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο) Σερρών.
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΕΡΡΙΚΟΥ ΒΛΑΧΜΠΕΗ:
- 1965 – Σημαδεύοντας το χρόνο2. 1974 – Το ντόπιο μηχάνημα3. 1986 – Τα παιδιά της φωτιάς4. 1995 –Περιμένοντας5. 2000 –Λιλιάνα6. 2003 – Μ ανοιχτές πόρτες7. 2003 – Χωρίς μύθο (Έκδοση Δήμου Σερρών)8. 2007 – Τριάντα και δύο κείμενα 9. 2008 Ανήσυχα χρόνια – 10. 2011 Στου χρόνου τα γυρίσματα – 11. 2016 Η παράσταση τελείωσε.
*
Τρεις Άνθρωποι των Γραμμάτων μιλούν για τον διακεκριμένο συμπολίτη τους.
Ο αγαπητός μου φίλος Βασίλης Τζανακάρης, με τον οποίο συνεργάστηκα επί πολλές δεκαετίες στο περιοδικό ΓΙΑΤΙ και όχι μόνο, γράφει για τον Ερρίκο Βλάχμπεη με την ευκαιρία του θανάτου του:
«Λίγα λόγια για έναν πραγματικό μου φίλο!
Στις 16 Δεκεμβρίου έφυγε από τη ζωή ο Σερραίος λογοτέχνης, διηγηματογράφος δοκιμιογράφος και θεατρικός συγγραφέας Ερρίκος Βλάχμπεης.
Ο Ερρίκος Βλάχμπεηςυπήρξε για περισσότερα από 50 χρόνια όχι μόνο συνεργάτης μου στο περιοδικό ΓΙΑΤΙ αλλά και ένας πραγματικός φίλος. Εξέδωσε δέκα βιβλία αλλά εκείνο που εκτίμησα στο πρόσωπό του ήταν η ακεραιότητα του χαρακτήρα του, η ντομπροσύνη που τον διέκρινε, το λογοτεχνικό αλλά και το ανθρώπινο ήθος του. […]
Υπήρξε μέχρι το τέλος της ζωής του ακραιφνής σοσιαλιστής και φανατικός οπαδός του κινήματος για την παγκόσμια ειρήνη. Ατελείωτες ήταν οι συζητήσεις μας για την κατοχή, την ΕΠΟΝ, τα χρόνια των πνευματικών και ιδεολογικών του αναζητήσεων έχοντας δίπλα του τη Βέτα την εξαιρετική σύζυγο και ζωγράφο αλλά και τα δύο παιδιά του από τα οποία έχασε το ένα πολύ νωρίς.
Έφυγε σε ηλικία 95 χρονών. Τα τελευταία λόγια του ήταν ότι στην κηδεία του δεν ήθελε στενοχώριες και κλάματα. Κουράστηκα και θέλω να φύγω, μας έλεγε».
*
Ο Χρήστος Σαμαράς, ανεψιός του, σε κείμενό του στον «Παρατηρητή» προσεγγίζει το έργο του Ερρίκου Βλάχμπεη, τον οποίο χαρακτηρίζει « Θεόφιλο» της πεζογραφίας.
«Αυτοδίδακτος, με αυτομόρφωση που αποκτήθηκε μέσα στη κοινωνία με τεράστια προσπάθεια, πολυδιαβασμένος όσο κανείς άλλος και εμπνευσμένος από μια εσωτερική φλόγα ιδεών και αγάπη για τον άνθρωπο, ο θείος μου ο Ερρίκος –αδελφός της μητέρας μου –έφτασε σ’ ένα ανώτερο επίπεδο διάκρισης στη μεγάλη οικογένεια των Ελλήνων διηγηματογράφων […] Αυτομόρφωση λοιπόν. Βήμα –Βήμα, λέξη – λέξη, βιβλίο –βιβλίο. Γιατί αυτό που είχε μέσα του έπρεπε να βγει, να πάρει ήχο και χρώμα, έπρεπε η έμπνευση να γίνει λέξη, φράση, διήγημα. Γι’ αυτό ο Ερρίκος Βλαχμπέης μου θυμίζει τον «Θεόφιλο» Χατζημιχαήλ, τον λαϊκό ζωγράφο που έγραψε ιστορία με την τεχνοτροπία του, τον αυτοδίδακτο περιφερειακό δημιουργό […] Ο Ερρίκος έγραψε για τον άνθρωπο για να υποστηρίξει την ζωή του, τους αγώνες του, το δικαίωμα στη δουλειά και την αγάπη. Ύμνησε την ισότητα, το ψωμί και την ειρήνη, όπως τα έμαθε στα στενά καλντερίμια των παιδικών του αναζητήσεων. […]Ο Ερρίκος δεν ήταν μέλος ή παράγων του αριστερού του πιστεύω. […] Έλεγε πάντα: «Τέχνη για τον άνθρωπο κι όχι τέχνη για την τέχνη».
*
Ο Τάσος Σταμπούλογλου μιλά για το τελευταίο βιβλίο:
«Ο αειθαλής Ερρίκος Βλάχμπεης κυκλοφόρησε 14 νέα διηγήματα και πέντε αφιερώσεις υπό τον γενικό τίτλο «Η παράσταση τελείωσε». Πρόκειται για το 11ο βιβλίο του Σερραίου συγγραφέα, σε μια προσεγμένη έκδοση 146 σελίδων, το καλαίσθητο εξώφυλλο φιλοτέχνησε η (σύζυγός του) κυρία ΒέταΒλάχμπεη και εκτυπώθηκε στις Σέρρες απο τη Typographic.
Ευτυχώς υπάρχουν ακόμη συγγραφείς παλιάς κοπής, ρομαντικοί, που διατηρούν τον παραδοσιακό τρόπο γραφής. Τους παρομοιάζω με τις παλιές ξερολιθιές που συγκρατούν το χώμα. Ένας από αυτούς είναι και ο γνωστός μας διηγηματογράφος Ερρίκος Βλάχμπεης.
Ο συγγραφέας έχει ανοιχτούς ορίζοντες, πιστεύει στη δύναμητου λόγου, σ’ αυτό που η τέχνη επηρεάζει το κοινωνικό γίγνεσθαι και επηρεάζεται από αυτό.
Ο Ερρίκος Βλάχμπεης είναι παιδί της κατοχής. Ένα παιδί από τις φτωχές λαϊκές οικογένειες, που στερήθηκαν τη λευτεριά και το ψωμί, τη μόρφωση και τις χαρές της νιότης, που δούλευε για την επιβίωση, που γνώρισε δυστυχίες και αδικίες. Τα περισσότερα από τα διηγήματα του είναι βιωματικά, αναμνήσεις από τα πέτρινα χρόνια, τραγικές ιστορίες, τσακισμένα όνειρα: Όμως ο συγγραφέας δε μένει εκεί. Θέλει να σπρώξει τους ήρωες του προς τη δράση και την αισιοδοξία. Πολύ όμορφα τελειώνει το πρώτο του διήγημα «Το βάπτισμα»
…… «Είναι νέος, όλη η ζωή του είναι μπροστά»,
Δεν πρέπει ν’ απελπίζεται. «Σηκώθηκε, έβαλε την ελπίδα παραμάσχαλα για ένα καλύτερο αύριο και τράβηξε ήρεμος για το σπίτι»
Πως θα σωθούμε ; Τι θα κάνει η τέχνη; Το διήγημα, το ποίημα, το μυθιστόρημα; Είναι σίγουρο πως μοναχή της δεν μπορεί να σώσει τον κόσμο. Μα η μυστική της δύναμη μπορεί να σώσει τον κόσμο.
Μα η μυστική της δύναμη μπορεί να συντηρήσει την ελπίδα. Ποια ελπίδα; Η μόνη που απομένει.
Είναι σίγουρο πως μόνο με τα χρήματα δεν καταπιάνεται η ευτυχία.Ακουστέ τι λέει ένας Νορβηγός ποιητής.
«Με τα χρήματα μπορείς να αγοράσεις φαγητό αλλά όχι όρεξη, φάρμακα αλλά όχι υγεία, μαλακά κρεβάτια αλλά όχι χαρά, γνωστούς αλλά όχι φίλους, υπηρέτες; αλλά όχι πιστότητα.»
*
Κλείνοντας θα παραθέσουμε αποσπάσματα από έργα του Ερρίκου Βλάχμπεη:
Ένα απόσπασμα από το διήγημά του «Η τιμωρία»:
«Θα ήταν έντεκα η ώρα, όταν ο Στρατής με βαρύ το βήμα κι’ ένα στούπωμα στο στήθος γύρισε και σήμερα άπραγος στο σπίτι. ∆ύο μήνες πέρασαν, που έκλεισε το εργοστάσιο, που δούλευε και κάθε μέρα μαζεύονταν όλοι οι εργάτες έξω απ’ τα κάγκελα του εργοστασίου, έβλεπαν τις πόρτες του κλειστές και ράγιζε η ψυχή τους. ∆ύο μήνες κατέβαιναν και διαμαρτύρονταν για τ’ άδικο που τους γινόταν. Το εργοστάσιο όμως δεν επρόκειτο ν’ ανοίξει. Τ’ αφεντικά είχαν δηλώσει φτώχευση κι’ άδικα έλπιζαν οι εργάτες πως κάποια μέρα θα ξανάνοιγε. Τι θα γίνει αναρωτιόταν ο Στρατής καθώς βάδιζε με τα χρέη, που έτρεχαν καθημερινά; Πώς θα αντίκριζε τον κυρ-Παντελή, που θα ̓ρχόταν να του ζητήσει το νοίκι; Πώς θα πλήρωνε το λογαριασμό της ∆.Ε.Η.; Με τι χρήματα θ’ αγόραζε τ’ αναγκαία τρόφιμα του σπιτιού; Πέρασε ο καιρός που ο μπακάλης της γειτονιάς ήταν γνωστός και του έλεγες να τα γράψει. Σήμερα τα σούπερ-μάρκετ δεν ανοίγουν τεφτέρια και τα χρήματα, που του έμειναν απ’ το τελευταίο μηνιάτικο που πήρε δεν έφταναν ούτε να πληρώσει τη ∆.Ε.Η., για να μη τους κόψει το ρεύμα».
Λιλιάνα!
Γύρισε και τον είδε. Ήταν πάνω στο πάλκο του κακόφημου κέντρου και χόρευε έναν προκλητικό χορό της κοιλιάς, και οι άντρες γύρω της την κοιτούνε λαίμαργα. Ο χορός της δε είχε καμιά σχέση με το χορό που σπούδαζε στη χώρα της. Δεν είχε σχέση με τ όνειρο, πως θα χόρευε κάποτε ερμηνεύοντας το ρόλο της «Ζιζέλ». Ετρεμε ολόκληρος απ τη συγκίνηση, γι αυτό, μέσα στη λαχτάρα του, δεν κρατήθηκε και φώναξε τ όνομά της. Τ όνομα όμως αυτό ήταν άγνωστο στο κέντρο, γι αυτό και η φωνή του χάθηκε μέσα στη φασαρία που επικρατούσε. Μόνο στα αυτιά εκείνης αντήχησε σα μελωδία. Τ όνομα «Λιλιάνα», το αγνό αυτό κοριτσίστικο όνομα, το είχε αφήσει στην πατρίδα της. Εδώ ήταν η Μαργιόνκα, η Βουλγάρα με τα μακριά πόδια, έτσι την ξέρανε όλοι…
*
Η κατακλείδα του διηγήματος «Η επιθυμία της Αγγέλας» από το βιβλίο «Μ’ ανοιχτές πόρτες»:
«- Μακάρι! Να έρθουν τα πράγματα όπως τα επιθυμείς, και κούνησε το κεφάλι, κρύβοντας την αληθινή του σκέψη. Δεν πίστευε πως θα εκπληρωνόταν η επιθυμία της Αγγέλας. Δεν ήθελε όμως να την απογοητέψει. Τα πολιτικά πράγματα έδειχναν, πως δεν θα ερχόταν ποτέ, ή θ’ αργούσε πολύ να έρθει η ημέρα που περίμενε η Αγγέλα. Η πίστη όμως στον άνθρωπο, σκέφτηκε η Χρύσα, είναι πηγή δύναμης και η Αγγέλα από αυτή την πίστη αντλούσε κουράγιο και δεν ήθελε να γίνει αιτία η πηγή αυτή να στερέψει. Γι’ αυτό της ξανάπε:
Μακάρι, Αγγέλα, να γίνουν τα πράγματα και να έρθουν όπως τα επιθυμείς».
*
Ο Ερρίκος Βλάχμπεης είναι ένας αξιόλογος δημιουργός του λόγου , άξιος εκπρόσωπος της σερραϊκής κληρονομιάς.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΑΒΡΑΜΥΛΙΑ, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2023