ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ & ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ «Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΖΗΝ»
«Τα έργα του Δημόκριτου και το δημοκρίτειο σύστημα»
Στο πρώτο μάθημα της 10ης Φεβρουαρίου μιλήσαμε για την Προσωκρατική φιλοσοφία και τη ζωή του Δημόκριτου του Αβδηρίτη, ενώ στην επόμενη συνάντηση (στις 10 Μαρτίου) αναφερθήκαμε στα έργα του Δημόκριτου.
Θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε τα βασικά σημεία του μαθήματος, όσον αφορά τα έργα του Δημόκριτου και το δημοκρίτειο σύστημα.
Στο πρώτο μέρος αναφερθήκαμε σε δύο βιβλία ξανθιωτών που αναφέρονται στα Άβδηρα και στον Δημόκριτο.
Το πρώτο είναι μια εργασία του Στέφανου Ιωαννίδη, έκδοση της Εταιρίας Ελληνικών Σπουδών, 1965 «Τα Άβδηρα και ο Δημόκριτος». Από το βιβλίο αυτό διαβάσαμε στοιχεία από το κεφάλαιο «Οι Αβδηρίτες» με αναφορά στην άνθιση των Αβδήρων. Με την ευκαιρία αναφέραμε και αναλύσαμε τον όρο Αβδηριτισμός.
Το δεύτερο βιβλίο που παρουσίασα είναι του Πέτρου Α. Γεωργαντζή «Η πνευματική ακτινοβολία των αρχαίων Αβδήρων», εκδ. Σπανίδη 2018. Από το βιβλίο αυτό διαβάσαμε ένα απόσπασμα του Πλουτάρχου και ένα του Ιουλιανού, που δείχνουν το πώς παρουσιάζουν το δημοκρίτειο πνεύμα στα μεταχριστιανικά χρόνια.
Στη συνέχεια αναφερθήκαμε στα έργα του Δημόκριτου.
Κατά Σουίδα: “γνήσια δε αυτού βιβλία είσι δύο, ο τε Μέγας διάκοσμος και το Περί φύσεως κόσμου. Έγραψε δε και επιστολάς”. Ο Διογένης ο Λαέρτιος αντίθετα αναφέρει τετραλογίες, όπως έκανε και για τα έργα του Πλάτωνα.
Αυτά που είχε υπόψη του ο Θρασύλος πρέπει να ήταν περίπου 50. Εμείς έχουμε τους τίτλους κοντά 70 έργων. Δυστυχώς δεν σώθηκε κανένα έργο του. Έχουμε μερικά μόνο αποσπάσματα που μας διασώζουν οι αρχαίοι συγγραφείς. Ο Διογένης ο Λαέρτιος, με βάση την κατάταξη του Θρασύλου, αναφέρει:
α. Ηθικά έργα, β. Φυσικά έργα, γ. Ασύντακτα έργα, δ. Μαθηματικά έργα, ε. Μουσικά έργα, στ. Τεχνικά έργα και
ζ.. Υπομνήματα
Από την αναφορά των ενοτήτων και μόνο φαίνεται ο πλούτος και η πλατύτητα ενδιαφερόντων του Δημόκριτου και δικαιολογείται γιατί αποκλήθηκε «πένταθλος της φιλοσοφίας». Ο τίτλος “πένταθλος φιλόσοφος” (: φυσικά, ηθικά, μαθηματικά, εγκύκλιες γνώσεις, τέχνες) δείχνει την πολυμέρεια του Δημόκριτου, το εγκυκλοπαιδικό μυαλό του.
Ο Δημόκρτος την αντιπαράθεση Ηράκλειτου – Παρμενίδη για αέναη κίνηση και στάση επιχειρεί να υπερβεί στην ατομική θεωρία. Κομματιάζοντας ένα αντικείμενο φτάνουμε στα ά-τομα. Από τη μια μεριά είναι αναλλοίωτα (κατά τον Παρμενίδη) από την άλλη συνδυάζονται και ακατάπαυστα μετακινούνται (κατά τον Ηράκλειτο). Με ανάλογο τρόπο προσεγγίζει ο Πλάτωνας τη διαμάχη Παρμενίδη – Ηράκλειτου.
«Τα άτομα δεν γίνονται αισθητά από τον άνθρωπο, δεν είναι ορατά, γιατί είναι πολύ μικρά. Είναι αιώνια, αναλλοίωτα και άφθαρτα. Είναι άπειρα στο πλήθος και το σχήμα και διασκορπισμένα στο άπειρο κενό, επομένως οι ιδιότητες στις οποίες διαφέρουν ανάμεσά τους είναι το σχήμα και τη διάταξη. Έτσι, όλες οι «ποιοτικές» διαφορές στα αντικείμενα εξαρτώνται μόνο από ποσοτικές διαφορές και διαφορές θέσης και διάταξης».
Ενδιαφέροντα είναι όσα λέγει ο Δημόκριτος για τη γνώση. Πιστεύει ότι και η ψυχή αποτελείται από άτομα που κυκλοφορούν στο ανθρώπινο σώμα, οργανώνοντας τις λειτουργίες του. Ο νους του ανθρώπου λειτουργεί όταν τα άτομα που περιέχονται έρχονται σε επαφή με τα εξωτερικά ερεθίσματα. Τρία σημεία που δείχνουν τις θέσεις του:
Κατά τη διατύπωση των Β. Κάλφα και Γ. Ζωγραφίδη:
– Υπάρχουν δύο είδη γνώσης: η μια είναι γνήσια και η άλλη νόθα. Στη νόθα γνώση ανήκουν όλα αυτά: η όραση, η ακοή, η οσμή, η γεύση, η αφή. Η γνήσια γνώση είναι ξεχωριστή απ᾽ αυτήν (απόσπ. 11)
– Το να γνωρίζει κανείς πώς είναι στην πραγματικότητα κάθε πράγμα είναι κάτι απροσδιόριστο (απόσπ. 8)
– Συμβατικά υπάρχει το γλυκό, συμβατικά το πικρό, συμβατικά το θερμό, συμβατικά το ψυχρό, συμβατικά το χρώμα. Στην πραγματικότητα υπάρχουν τα άτομα και το κενό (απόσπ. 9).
*
Ο Χέρμαν Ντιλς, στο βιβλίο του «Τα αποσπάσματα των Προσωκρατικών», τόμος 2ος, συγκέντρωσε όλα τα αποσπάσματα που παραθέτουν αρχαίοι συγγραφείς για τη ζωή και το έργο του Δημόκριτου, καθώς και τα αποσπάσματα από έργα του ίδιου. Από τα 300 αποσπάσματα που αποδίδονται στον Αβδηρίτη σοφό τα περισσότερα είναι ηθικά. Από τους συγχρόνους του, ο Πλάτωνας όχι μόνο αποσπάσματα δεν παραθέτει, αλλά ούτε το όνομα του Δημόκριτου αναφέρει. Αντίθετα, ο Αριστοτέλης που θαυμάζει τον Αβδηρίτη σοφό άλλωστε και ο ίδιος προερχόταν από τη βόρεια Ελλάδα, τα Στάγιρα της Χαλκιδικής – παραθέτει πάμπολλα αποσπάσματα από τα έργα του Δημόκριτου, για τον οποίο σημειώνει: «Μοιάζει να φρόντισε για όλα τα προβλήματα».
Στα βιβλία μου «Δημόκριτος ο Αβδηρίτης» (1983) και «Άβδηρα, γη του κάλλους και του στοχασμού» (1998) περιέχονται επαρκή στοιχεία για τη ζωή και του έργο του Δημόκριτου, καθώς και αρκετά μεταφρασμένα αποσπάσματά του.
Στην επόμενη συνάντησή μας (στις 7 Απριλίου) θα παρουσιάσουμε τη βιοθεωρία του Δημόκριτου και τις κοινωνικές του απόψεις.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, 12 ΜΑΡΤΙΟΥ 2023
