ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΑ ΣΚΕΨΗ – ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ
Διδάσκων: ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ & ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ «Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΖΗΝ»
1. «Η Προσωκρατική Φιλοσοφία και ο Δημόκριτος ο Αβδηρίτης» (10 Φεβρουαρίου 2023):
Στο πρώτο – εισαγωγικό μάθημα, προσπαθήσαμε να προσεγγίσουμε τρία θέματα, για τα οποία παραθέτουμε χαρακτηριστικά σημεία:
Α. Η Φιλοσοφία – Ανατολικοί Λαοί και Έλληνες
Αναφερθήκαμε στη σχέση της Ανατολής με την Ελληνική σκέψη. Ο Pierre Ducassé στο βιβλίο του «Οι Μεγάλες Φιλοσοφίες», σελ. 13, σημειώνει:
«Η Κίνα, καθώς κι οι Ινδίες, δημιούργησε μορφές σοφίας κι ένα ιδεώδες της λογικής. Όμως οι Έλληνες επέπρωτο να θεμελιώσου την παγκόσμια λογικής της επιστήμης. Μόνον αυτοί κατόρθωσαν να συλλάβουν και επεζήτησαν να πραγματοποιήσουν αυτή την τέλεια ισορροπία, που μ’ αυτήν ζούμε, ακόμη και σήμερα, ανάμεσα στο πνεύμα της αφαιρέσεως, που τόσα παραδείγματά του μας έχουν δώσει ως τώρα οι Ινδίες, και τη συγκεκριμένη λεπτότητα, την ανησυχία του πραγματικού, που για πάντα θα χαρακτηρίζει την ηθική σοφία του κινεζικού λαού».
Β. Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι:
Ήδη στην Ιωνία από τον 6ο π.Χ. αιώνα αμφισβητείται η μυθολογική προσέγγιση και στηρίζεται η ορθολογική ερμηνεία του κόσμου – αυτό σημαίνει τη γέννηση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας – το πέρασμα από τον μύθο στον λόγο.
Οι Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης, Ξενοφάνης αναφέρονται στην αρχή του κόσμου που είναι το νερό, η γη, ο αέρας και η φωτιά. Πιο σύνθετη, θα λέγαμε είναι η αντίληψη του Ηράκλειτου του Εφέσιου (544 – 484; π.Χ.) που καταπιάστηκε με τη δομή του κόσμου. Έδινε ιδιαίτερη σημασία στην αντιπαράθεση των πραγμάτων, ως συνεχή και αδιάλειπτη ανησυχία, αέναη κίνηση, ασταμάτητη μεταβολή. Στην Κάτω Ιταλία δίδασκε ο Πυθαγόρας ο Σάμιος (580 – 490 π.Χ.) που εισήγαγε στην ερμηνεία του κόσμου και της δομής του το ποσοτικό στοιχείο – η αρμονία είναι ποσοτική σχέση. Επίσης ο Παρμενίδης ο Ελεάτης (540-470; π.Χ.): Υποστήριξε ότι οι αισθήσεις μάς απατούν. Εκείνο που σκεφτόμαστε και εκείνο που υπάρχει είναι το ίδιο. H ύπαρξη ή η πραγματικότητα ταυτίζεται με τη νόησή μας.
Αργότερα, ο Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος (495 – 430 π.Χ.) μια σύνθετη προσωπικότητα, διακηρύσσει ότι βασικές αρχές του σύμπαντος είναι τέσσερα ριζώματα (γη, αήρ, πυρ, ύδωρ), ενώ η Φιλότης(έλξη) και το Νείκος (άπωση) δρουν αντιθετικά. Όλα δημιουργούνται με την ανάμειξη και τη διαίρεση.
Γ. Η ζωή του Δημόκριτου:
Ο Δημόκριτος γεννήθηκε στα Άβδηρα της Θράκης ανάμεσα στα χρόνια 470-457 π.Χ.. Καταγόταν από πλούσια οικογένεια και γι’ αυτό κατάφερε να πάρει άρτια μόρφωση και να πραγματοποιήσει ένα πολύχρονο ταξίδι σε χώρες της Ασίας και της Αφρικής. Επισκέφθηκε επίσης και την Αθήνα, όπου είχε την τύχη να συναντηθεί και να συνομιλήσει με τον Σωκράτη, χωρίς να του αποκαλύψει την ταυτότητα του. Σε γενικές γραμμές δεν έμεινε ικανοποιημένος από το ταξίδι του στην Αθήνα και δεν επιδίωξε να προβάλει καθόλου το Φιλοσοφικό και Πνευματικό του έργο. Όταν ολοκλήρωσε τα ταξίδια του μέσα και έξω από τον Ελληνικό κόσμο, γύρισε στα Άβδηρα, που βρίσκονταν τότε σε μεγάλη ακμή και δε συνταράχτηκαν ούτε από πολιτικές έριδες ούτε πλήχθηκαν από τον Πελοποννησιακό πόλεμο.
Αυτό που τονίζεται στις αρχαίες πηγές είναι πως ξόδεψε όλα τα χρήματά του ταξιδεύοντας και αντιμετώπιζε τον κίνδυνο να δικαστεί, γιατί στα Άβδηρα ίσχυε ένας νόμος ενάντια σ’ όσους ξόδευαν όλη την πατρική περιουσία. Ο Δημόκριτος τότε διάβασε δημόσια το έργο του “Μέγας Διάκοσμος”. Οι συμπολίτες του συγκινήθηκαν και κατανόησαν πώς σπατάλησε ο Δημόκριτος την περιουσία του πατέρα του, ακούγοντας το αποτέλεσμα των πολύχρονων ερευνών του. Ο Διογένης ο Λαέρτιος σημειώνει ότι ο Δημόκριτος:
“Ην ως αληθώς εν φιλοσοφία πένταθλος τα γαρ φυσικά και τα ηθικά, αλλά και τα μαθηματικά και τους εγκυκλίους λόγους και περί τεχνών πάσαν είχεν εμπειρίαν”. Ο τίτλος “πένταθλος φιλόσοφος” (: φυσικά, ηθικά, μαθηματικά, εγκύκλιες γνώσεις, τέχνες) δείχνει την πολυμέρεια του Δημόκριτου, το εγκυκλοπαιδικό μυαλό του. Τα έργα του ήταν 60-70, χωρισμένα σε τετραλογίες. Εμείς γνωρίζουμε μόνο τους τίτλους των έργων (μας τους διασώζει ο Διογένης ο Λαέρτιος) και κάπου τριακόσια αποσπάσματα, που περιέχονται σε κείμενα διαφόρων αρχαίων συγγραφέων. Όπως για τη ζωή έτσι και για το θάνατό του υπάρχουν πολλές εκδοχές. Πρέπει να πέθανε ανάμεσα στο 370-360 π.Χ.. Ένα περιστατικό που συνδέεται με το θάνατό του (Διογένης Λαέρτιος, παρ. 43) είναι χαρακτηριστικό για το πώς έβλεπαν οι μεταγενέστεροι το Δημόκριτο: “Λένε πως ήταν πολύ γερασμένος και κόντευε να πεθάνει. Τότε, η αδελφή του λυπήθηκε γιατί θα πέθαινε πάνω στη γιορτή των Θεσμοφόρων και αυτή δεν θα μπορούσε να εκπληρώσει τα θρησκευτικά της καθήκοντα στη θεά. Ο Δημόκριτος, λοιπόν, της είπε να του φέρουν ζεστά ψωμιά. Του τα ‘φεραν και τα κράτησε όλες τις μέρες αυτές μπροστά στη μύτη του. Όταν τέλειωσε η γιορτή, τρεις μέρες κράτησε, πέθανε”. “Τοιούτος μεν ο βίος τ’ ανδρός” (Διογένης Λαέρτιος, παρ. 43).
Το επόμενο μάθημα θα πραγματοποιηθεί στις 10 Μαρτίου 2023 ώρα 7μμ και θα έχει ως αντικείμενο την αναφορά στα έργα του Δημόκριτου και στο δημοκρίτειο σύστημα.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2023
