Του Θανάση Μουσόπουλου
Στις 30 Ιανουαρίου γιορτάζει η εκκλησία την μνήμη των Τριών Ιεραρχών. Ακούμε στο Απολυτίκιό τους:
«Τούς τρεῖς μεγίστους φωστῆρας τῆς τρισηλίου Θεότητος, τούς την οἰκουμένην ἀκτῖσι δογμάτων θείων πυρσεύσαντας, τούς μελιρρύτους ποταμούς τῆς σοφίας, τούς τήν κτίσιν πᾶσαν, θεογνωσίας νάμασι καταρδεύσαντας, Βασίλειον τόν μέγαν καί τόν θεολόγον Γρηγόριον, σύν τῷ κλεινῷ Ἰωάννῃ, τῷ τήν γλῶτταν χρυσορρήμονι, πάντες οἱ τῶν λόγων
αὐτῶν ἐρασταί, συνελθόντες ὕμνοις τιμήσωμεν ̇ αὐτοί γάρ τῇ Τριάδι ὑπέρ ἡμῶν ἀεί πρεσβεύουσιν».
Ο υμνωδός αποκαλεί και διακηρύσσει ότι «φώτισαν την οικουμένη με τη θεϊκή διδασκαλία αυτά τα ποτάμια της σοφίας, που ξεδίψασαν όλη την πλάση με τη γνώση του Θεού». Αναρωτιέμαι, πόσα γνωρίζουμε από τα διδάγματά τους. Πέρασαν κοντά χίλια εφτακόσια χρόνια από τη γέννησή τους και τη ζωή και δράση τους, η σκέψη τους είναι «σύγχρονη».
Οι πολιτικές θέσεις του Βασιλείου, Χρυσοστόμου και Γρηγορίου του Θεολόγου είναι αποκαλυπτικές και επίκαιρες. Συγκεκριμένα γράφει ο τελευταίος πατέρας :
«Οι κοινωνικές ανισότητες δεν είναι θέλημα θεού, ο θεός δημιούργησε τον άνθρωπο ελεύθερο (…) Με την πτώση θρυμματίστηκε η αρχική ενότητα και ισοτιμία μεταξύ των ανθρώπων, οι θρασύτεροι με τη βοήθεια του πολιτικού νόμου, τον οποίο κατέστησαν όργανο καταδυναστεύσεως, επιβλήθηκαν στους ασθενέστερους και έτσι οι άνθρωποι χωρίστηκαν σε πλούσιους και φτωχούς, ελεύθερους και δούλους και σε πολλές άλλες κατηγορίες. Εμείς, όμως, σαν χριστιανοί οφείλουμε να αποβλέπουμε και να τείνουμε στην αρχική ενότητα και όχι στην κατοπινή διαίρεση, στο νόμο του Θεού και όχι στο νόμο του ισχυρού».
Ο Μέγας Βασίλειος αναφέρεται στην αδικία των δυνατών σε βάρος των κοινωνικά αδυνάτων, υποστηρίζοντας ότι «συνήθως χαρακτηρίζονται κλέφτες αυτοί που κλέβουν πορτοφόλια από τα λουτρά. Δεν είναι όμως αυτοί οι πραγματικοί κλέφτες (…) αλλά κάποιοι που αποτελούν τις πολιτικές αρχές πόλεων και εθνών, άλλα αφαιρούν κρυφά, άλλα παίρνουν φανερά με τη βία (…) Κοινωνοί της κλοπής όμως γίνονται κι αυτοί που θεωρούνται άρχοντες της Εκκλησίας, όταν παίρνουν απ’ αυτούς χρήματα».
Ο Μέγας Βασίλειος και ο Ιωάννης Χρυσόστομος θεωρούν ότι η κοινοκτημοσύνη είναι η λύση του κοινωνικού προβλήματος.
H ισότητα και αδελφοσύνη που ευαγγελίζεται η νέα θρησκεία συνδέονται με πιο, θα λέγαμε, ανθρώπινες συνθήκες ατομικής και κοινωνικής ζωής, χωρίς τα υλικά αγαθά να παίζουν τον πρώτο ή μόνο ρόλο στη ζωή ατόμων και κοινωνιών. Η μανία του πλούτου και τα συμφέροντα των ισχυρών ευθύνονται για την κατάντια των κοινωνιών, για την πείνα και τους πολέμους. Μας θυμίζουν τις απόψεις του Θουκυδίδη, «Οι πόλεμοι γίνονται από τον έρωτα για τα χρήματα», «μητέρα των πολέμων είναι η πλεονεξία, οι πόλεμοι με τη σειρά τους γεννούν την υψηλή φορολογία, που είναι η αυστηρότερη καταδίκη των πολιτών».
Το πιο σημαντικό, όμως, σημείο είναι η θέση όλων των πατέρων του 4ου αιώνα στα θέματα ιδιοκτησίας και πλούτου. Να λάβουμε υπόψη ότι ζουν στις παρυφές της φεουδαρχικής και βέβαια της προκαπιταλιστικής εποχής, παρόλα αυτά οι διαπιστώσεις τους είναι εύστοχες και – θα υποστήριζα – προοδευτικές.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος γράφει : «Ου κελεύομεν μη πλουτείν, αλλά κακώς μη πλουτείν, έξεστι γαρ πλουτείν, αλλά χωρίς αρπαγής και βίας». Η ιδιοκτησία συνδέεται με τη δυνατότητα παροχής βοήθειας προς τους ενδεείς. Η ιδιοκτησία καθίσταται μέσον, διά του οποίου λαμβάνει σάρκα και οστά η αγάπη προς τον πλησίον. Λέγει ο Βασίλειος«πένης εστίν ο των πολλών ενδεής. Πολλών δε ημάς ενδεείς ποιεί το της επιθυμίας ακόρεστον».
Να ανακεφαλαιώσουμε δύο συμπεράσματα που απορρέουν από τις παραπάνω γενικές διατυπώσεις – διαπιστώσεις.
1) Η ιδιοκτησία γενικά απορρίπτεται «Κοινωνίαν γαρ βίου τελειοτάτην εγώ καλώ, εν η κτήσεως μεν ιδιότης εξώρισται, γνώμης δε εναντίωσις απελήλαται».
2) Η ιδιοκτησία και ο πλούτος εξαρτώνται από τη χρήση. Ο κύριος πράγματος απλώς «οικονόμος εστί των παρά θεού», «και γαρ ουδέν έχεις σον, ου χρήματα, ου λόγον. Το δε εμόν και το σον, τούτο ρήματά εστι ψιλά. Η δε χρήσις ση, αλλά και αύτη άδηλος».
Ηθικά και κοινωνικά κριτήρια / όρια παίζουν κυρίαρχο ρόλο στα θέματα που δημιουργούν την αδικία και την ανισότητα στην ανθρώπινη παρουσία.
