Με το Διάταγμα της 27ης.12.1833 συστήθηκαν για πρώτη φορά οι Δήμοι, ως δημόσια νομικά πρόσωπα με τοπική αρμοδιότητα, τα όργανα των οποίων εκλέγονταν αμέσως ή εμμέσως από τους διοικούμενους δημότες. Καθιερώθηκε, έτσι, ήδη πριν σχεδόν 2 αιώνες η αρχή της τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά συγχρόνως και η αρχή της ΑΥΤΟΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ των Δήμων με στόχο την ανάπτυξη και τη συνεχή βελτίωση των συμφερόντων και της ποιότητας ζωής των τοπικών κοινωνιών.
Οι αρχές αυτές κατοχυρώθηκαν και συνταγματικά με το Σύνταγμα του 1864 (άρθρο 105) και από τότε με όλα τα ισχύσαντα Συντάγματα.Το άρθρο 102 του ισχύοντος Συντάγματος επαναλαμβάνει τις ανωτέρω αρχές κατά τα κάτωθι:
α) Κατοχυρώνεται το τεκμήριο της αρμοδιότητας των ΟΤΑ για τη διοίκηση των τοπικών υποθέσεων. β) Διευκρινίζεται ότι οι ΟΤΑ απολαύουν διοικητικής αυτοτέλειας με την έννοια ότι έχουν αρμοδιότητα να αποφασίζουν με δικά τους όργανα για τις τοπικές υποθέσεις, άλλως λεχθέντος παραχωρείται στους ΟΤΑ η διεύθυνση και η ρύθμιση των τοπικών υποθέσεων, στο πλαίσιο των κανόνων που καθορίζουν την οργάνωση και τη λειτουργία τους. γ) Κατοχυρώνεται η οικονομική και περιουσιακή αυτοτέλεια των ΟΤΑ. δ) Θεσπίζεται ρητά ότι οι ΟΤΑ υπόκεινται μόνο στη διοικητική εποπτεία του Κράτους, το οποίο ασκεί αποκλειστικά έλεγχο νομιμότητας στους ΟΤΑ, κατά ρητή δε επιταγή του Συντάγματος η κεντρική κρατική κυβέρνηση δεν επιτρέπεται να εμποδίζει την πρωτοβουλία και την ελεύθερη δράση των ΟΤΑ.
Οι αρχές αυτές κατοχυρώνονται και στον Ευρωπαϊκό Χάρτη Τοπικής Αυτονομίας. Ο έλεγχος νομιμότητας στους ΟΤΑ από το Κράτος έχει την έννοια ότι αρμόδια όργανα του Κράτους μπορούν να ελέγχουν μόνο την ορθή εφαρμογή των νόμων από τους ΟΤΑ, δηλαδή, κατά συνοπτική επεξήγηση, αν οι εκάστοτε αποφάσεις ελήφθησαν από τα εκάστοτε εκ του νόμου αρμόδια όργανα (δημοτικά συμβούλια, οικονομικές επιτροπές κλπ) , με την εκ του νόμου προβλεπόμενη απαρτία και πλειοψηφία, με τον εκ του νόμου προβλεπόμενο τύπο ψηφοφορίας ( μυστική ή φανερή)κ.ο.κ. ΔΕΝ μπορεί, όμως, το Κράτος να ασκεί έλεγχο ουσίας, έλεγχο σκοπιμότητας στις αποφάσεις των ΟΤΑ, δηλαδή έλεγχο επί της κρίσης και εκτίμησης των ΟΤΑ για τις τοπικές ανάγκες, συνθήκες και καταστάσεις εντός των διοικητικών (χωρικών) ορίων τους.
Για παράδειγμα, το αρμόδιο εποπτικό όργανο του Κράτους μπορεί (υποχρεούται εν προκειμένω) να ελέγξει αν η απόφαση αύξησης των δημοτικών τελών ελήφθη από το αρμόδιο δημοτικό όργανο, σύμφωνα με τους οικείους νόμους, με τους νόμιμους τύπους, τη νόμιμη διαδικασία, τη νόμιμη απαρτία,τη νόμιμη πλειοψηφίακλπ, δεν μπορεί, όμως, να ελέγξει αν τα δημοτικά όργανα εκτίμησαν και αξιολόγησαν ορθά τα πραγματικά περιστατικά και τα στοιχεία επί τη βάση των οποίων καθορίστηκε το ύψος των δημοτικών τελών.
Όσον αφορά τη σχέση των ΟΤΑ α’ βαθμού και β’ βαθμού, δηλαδή των Δήμων και των Περιφερειών αντίστοιχα, θα λεχθεί συνοπτικά στο παρόν, ότι τα όργανα των περιφερειών κατά κανόνα δεν ασκούν εποπτεία στις πράξεις και τα όργανα των Δήμων, αλλά αναπτύσσουν σχέσεις συνεργασίας και συναλληλίας καθώς και συντονισμού των κοινών δράσεων.
Προσκόμματα στην αποτελεσματική άσκηση της τοπικής αυτοδιοίκησης αποτελούσαν ανέκαθεν αφενός οι σημειούμενες αυθαιρεσίες των νομοθετικών οργάνων, κοινώς της εκάστοτε κυβερνητικής πλειοψηφίας, και αφετέρου η καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης από τα δικαστήρια της χώρας μας. Παρατίθενται οι σχετικές τρεις πιο πρόσφατες, άκρως καταλυτικές για την οργάνωση και λειτουργία των Δήμων, αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ). Σημειώνεται ότι για την τελική κρίση ως προς το αμετάκλητα αντισυνταγματικό ενός νόμου απαιτείται απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ και δεν αρκεί απόφαση τμήματος του δικαστηρίου :
α) με την πρώτη απόφαση (ΟλομέλειαΣτΕ 1189/2022) εκρίθη αμετάκλητα ότι αντίκεινται στο Σύνταγμα οι οικείες διατάξεις του Ν. 4623/2019 με τις οποίες εισήχθη τροποποιητική ρύθμιση για τον ορισμό Αντιδημάρχων στις νησιωτικές δημοτικές κοινότητες μετά τη διεξαγωγή των δημοτικών εκλογών. Η απόφαση εδώ ΟλΣτΕ 1189 2022.lnk
β) με την δεύτερη απόφαση (ΣτΕ Γ´ Τμήμα (5μ) 2366/2021) κρίθηκαν, ομοίως, ως αντισυνταγματικές και παραπέμφθηκε στην Ολομέλεια για τελική κρίση, οι σχετικές διατάξεις των νόμων 4623/2019 και 4625/2019που μετέβαλαν τον τρόπο ανάδειξης του προσώπου που θα πρέπει να αποτελεί τον Πρόεδρο του Συμβουλίου (Δημοτικής) Κοινότητας άνω των 300 κατοίκων. Η απόφαση εδώ ΣτΕ 2366 2021.lnk . Αναμένεται η απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ. Και
γ) με την τρίτη απόφαση (ΣτΕ Τμήμα Γ´ 760/2022)παραπέμφθηκε στην Ολομέλεια για τελική κρίση η παραδοχή της αντισυνταγματικότητας των νομοθετικών διατάξεων γιατη μεταβολή του τρόπου συγκρότησης Δημοτικών Επιτροπών και Διοικητικών Συμβουλίων Δημοτικών Νομικών Προσώπων, αμέσως μετά τις εκλογές της 26.5.-2.6.2019 με τους νόμους 4623, 4625, 4635/2019.
Εκδόθηκε και δημοσιεύθηκε στις 2.12.2022 η υπ’ αριθμ. 2377/2022 απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ που απεφάνθη οριστικά και αμετάκλητα περί της αντισυνταγματικότητας των νομοθετικών διατάξεων με τις οποίες μεταφέρθηκαν κρίσιμες και με σημαντικό οικονομικό αντικείμενο αρμοδιότητες από τα άμεσα εκλεγμένα από τους εκλογείς δημότες Δημοτικά Συμβούλια προς τα έμμεσα συλλογικά όργανα των Οικονομικών Επιτροπών και των Επιτροπών Ποιότητας Ζωής των Δήμων, κατά παραβίαση δε της εκφρασθείσης θέλησης των εκλογέων δημοτών αλλοιώθηκαν οι εκλογικοί συσχετισμοί της απλής αναλογικής με αποτέλεσμα να αποκτήσουν στις εν λόγω επιτροπές πλασματικές πλειοψηφίες 3/5 οι παρατάξεις των Δημάρχων. Αντιθέτως, με την ίδια απόφαση το ΣτΕ έκρινε ότι δεν αντίκεινται στο Σύνταγμα οι διατάξεις που αφορούν την ανάδειξη μελών στα διοικητικά συμβούλια δημοτικών οργανισμών και επιχειρήσεων καθώς, σύμφωνα με την αιτιολογία του Δικαστηρίου, οι διατάξεις αυτές δεν συνδυάστηκαν και με μεταφορά αρμοδιοτήτων από τα άμεσα όργανα διοίκησης του Δήμου προς τα αντίστοιχα συλλογικά πρόσωπα των νομικών αυτών προσώπων. Ολόκληρη η απόφαση εδώ ΟλΣτΕ 2377 2022.lnk
Δυστυχώς, παρατηρείται ότι οι 2 αποφάσεις της Ολομέλειας του Ανώτατου Διοικητικού Δικαστηρίου της Χώρας, με τις οποίες κρίθηκαν αντισυνταγματικά νομοθετήματα του έτους 2019, εκδόθηκαν μόλις το έτος 2022, η δεύτερη μάλιστα στο τέλος του 2022, δηλαδή σχεδόν πριν τη λήξη της θητείας των εκλεγμένων το 2019 Δημάρχων και ενώ η όποια ζημία στο δημόσιο συμφέρον των τοπικών κοινωνιών έχει ήδη επέλθει και μάλιστα ανεπανόρθωτα δεδομένου ότι οι σχετικές αποφάσεις του ΣτΕ δεν έχουν αναδρομική ισχύ, αλλά ισχύουν από την ημερομηνία δημοσιεύσεως των κατ’ ιδίαν δικαστικών αποφάσεων, με απλά λόγια, δεν μπορούν να κηρυχθούν άκυρες συλλήβδην όλες οι σχετικές αποφάσεις των δημοτικών οργάνων από την έναρξη ισχύος των νόμων του 2019.
Ποιος και τί, λοιπόν, φταίει για την κακή διοίκηση μιας τοπικής κοινωνίας, ενός Δήμου ; Φταίει η κακή νομοθέτηση των εκάστοτε Κυβερνήσεων, Βουλευτών και Υπουργών ; Φταίει η καθυστέρηση της δικαστικής εξουσίας ; Φταίνε οι Περιφέρειες ; Φταίει ο γενικότερος δημοσιονομικός κατήφορος της χώρας μας ; Σίγουρα, όλοι και όλα φταίνε δεδομένης της οργάνωσης του Κράτους μας ως ενιαίου και αδιαίρετου και όχι ως ομοσπονδιακού, δεν είναι δηλαδή οι Δήμοι ξεχωριστά και ανεξάρτητα μεταξύ τους κρατίδια και πολιτείες.
Επαναλαμβάνεται, όμως, ότι οι ΟΤΑ διαθέτουν αναφαίρετη εκ του Συντάγματος διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια και αναφαίρετη αυτοκυβέρνηση εντός των χωρικών τους ορίων. Και περίτρανη απόδειξη των σπουδαίων αυτών θεσμικών κατοχυρώσεων που παρέχει το Σύνταγμα στους Δήμους και τις Περιφέρειες συνιστά το γεγονός ότι ενώ όλοι οι ΟΤΑ της Χώρας υπακούουν στους ίδιους νόμους, ελέγχονται διοικητικά ως προς τη νομιμότητα των δράσεών τους από τα ίδια εποπτικά κρατικά όργανα και ελέγχονται δικαστικά βάσει της ενιαίας εφαρμογής και ερμηνείας των ίδιων νόμων, η ανάπτυξη από Περιφέρεια σε Περιφέρεια και από Δήμο σε Δήμο της Ελλάδας διαφέρει σημαντικά, με κάποιους ΟΤΑ να σημειώνουν αξιόλογη πρόοδο, άλλους πάγια στασιμότητα και άλλους διαρκή καθοδική πορεία.
Μία ενδιαφέρουσα και αντιπροσωπευτική απόδειξη των ανωτέρω αποτελεί ο Πιλοτικός Δείκτης Αποτελεσματικότητας των Δήμων, που συνέταξε για πρώτη φορά το έτος 2019 (αναμένεται η νέα έρευνα), με βάση τις επιδόσεις σε συγκεκριμένα βασικά πεδία, το Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦΙΜ) «Μάρκος Δραγούμης», στον οποίο την πρωτιά καταλαμβάνουν οι Δήμοι Μετσόβου Ιωαννίνων, Αριστοτέλη Χαλκιδικής, Καλαβρύτων Αχαΐας, Καλαμάτας, Ιωαννίνων, Φιλιατών, Αλιάρτου – Θεσπιέων, Ζαγορίου, Άνδρου και Ήλιδας. Αναλυτικότερα, ως προς τα κριτήρια αξιολόγησης στην οικονομική διαχείριση των Δήμων ελήφθησαν υπόψη στοιχεία που αφορούν τα δημοτικά έσοδα (στοιχεία που αφορούν τα ανταποδοτικά τέλη για ηλεκτροφωτισμό και καθαριότητα), το κόστος λειτουργίας του Δήμου ανά κάτοικο και τον βαθμό εκτέλεσης του προϋπολογισμού.
Με υψηλότερες βαθμολογίες επιβραβεύτηκαν οι Δήμοι με τις μικρότερες αποκλίσεις μεταξύ προϋπολογισμού και απολογισμού, οι Δήμοι δηλαδή με τον καλύτερο οικονομικό προγραμματισμό, εκείνοι που περιόρισαν το κόστος προσωπικού, που τήρησαν σε μεγαλύτερο βαθμό τις δεσμεύσεις που ανέλαβαν έναντι των δημοτών τους για την υλοποίηση έργων, οι Δήμοι που αφιέρωσαν μεγαλύτερο ποσοστό των συνολικών τους δαπανών για την υλοποίηση επενδύσεων σε υποδομές, δρόμους, πεζοδρόμια, πάρκα κ.λπ. και όσοι επιβαρύνουν λιγότερο τους δημότες τους με ανταποδοτικά τέλη. Στον τομέα των υπηρεσιών προς τους δημότες, για τον υπολογισμό της επίδοσης εκτιμήθηκαν οι υπηρεσίες που προσφέρει ο εκάστοτε Δήμος για τις γυναίκες, τους νέους και την εκπαίδευση, για τους ηλικιωμένους αλλά και η λειτουργία συσσιτίου.
Παρατηρείται ότι στη δεκάδα των πιο αποτελεσματικών Δήμων κατατάχθηκαν Δήμοι και διαφορετικών περιφερειών, με σημαντικά αποκλίνοντες πληθυσμούς, με διαφορετικές φυσιολογίες και μορφολογίες, με διαφορετικούς κλάδους οικονομίας και διαφορετικές εγγενείς δυναμικές. Επομένως, η επιτυχία των Δήμων αυτών οφειλόταν αποκλειστικά στην καλή διοίκηση εκ μέρους των δημοτικών τους αρχών και οργάνων.
Η ισχύς που διασφαλίζει το Σύνταγμα της Ελλάδας από το 1864 έως και σήμερα στους Δήμους διά της κατοχύρωσης της διοικητικής και οικονομικής αυτοτέλειάς τους, είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της ανάπτυξης των τοπικών κοινωνιών. Και όσο δεν εμπεδώνεται τί εστί και τί δύναμη περικλείει η θεσμική τοπική αυτοκυβέρνηση των Δήμων τόσο θα υπάρχουν τοπικές κοινωνίες που θα αργοπεθαίνουν.
Παρακάτω παρατίθενται ενδεικτικά ορισμένες μόνο εκ των αρμοδιοτήτων των Δήμων και των Κοινοτήτων ώστε να γίνει έστω ακροθιγώς αντιληπτή η σπουδαιότητα του θεσμού της τοπικής αυτοκυβέρνησης των Δήμων. Γιατί τοπική αυτοκυβέρνηση σημαίνει τοπική δημοκρατία, αν δεν υπάρχει η πρώτη δεν υπάρχει η δεύτερη, αφού δημοκρατία χωρίς αυτοπροσδιορισμό δεν νοείται.
Κατά τον Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων οι δημοτικές και οι κοινοτικές αρχές διευθύνουν και ρυθμίζουν όλες τις τοπικές υποθέσεις, σύμφωνα με τις αρχές της επικουρικότητας και της εγγύτητας, με στόχο την προστασία, την ανάπτυξη και τη συνεχή βελτίωση των συμφερόντων και της ποιότητας ζωής της τοπικής κοινωνίας. Ενδεικτικά από την πληθώρα των αρμοδιοτήτων των Δήμων και Κοινοτήτων αναφέρονται οι εξής : Η προστασία, η αξιοποίηση και η εκμετάλλευση των τοπικών φυσικών πόρων και περιοχών, των ιαματικών πηγών και των ήπιων ή ανανεώσιμων μορφών ενέργειας, καθώς και η κατασκευή, συντήρηση και διαχείριση των σχετικών έργων και εγκαταστάσεων, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία.Ο εξηλεκτρισμός, η επέκταση ηλεκτρικών δικτύων και γενικότερα δικτύων ενέργειας, εντός των διοικητικών τους ορίων, για κοινωφελείς σκοπούς, καθώς και για την τόνωση της ανάπτυξης της τοπικής οικονομίας. Η εκπόνηση και εφαρμογή προγραμμάτων ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού της περιοχής τους. Η εκπόνηση και εφαρμογή προγραμμάτων έρευνας και τεχνολογίας για την ανάπτυξη της περιοχής τους. Ο σχεδιασμός, η κατασκευή, συντήρηση και διαχείριση υποδομών για τη στήριξη της τοπικής οικονομίας, όπως έργων οδοποιίας, συστημάτων άρδευσης, αντιπλημμυρικών και εγγειοβελτιωτικών έργων. Η εκπόνηση, υλοποίηση και η συμμετοχή σε προγράμματα για την τουριστική ανάπτυξη των περιοχών τους και την προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού, καθώς και η δημιουργία θερέτρων και άλλων εγκαταστάσεων αναψυχής και διακοπών.
Η διοίκηση και εκμετάλλευση των χώρων της ζώνης λιμένα δικαιοδοσίας τους, καθώς και η κατασκευή και συντήρηση των αναγκαίων λιμενικών έργων. Η διαχείριση, η αξιοποίηση και η εκμετάλλευση της δημοτικής και κοινοτικής περιουσίας και η κατασκευή, συντήρηση και διαχείριση δημοτικών και κοινοτικών κτιρίων. Η εκμετάλλευση δημοτικών και κοινοτικών δασών. Η διαχείριση και εκμετάλλευση δημοτικών και κοινοτικών καλλιεργητικών εκτάσεων και βοσκοτόπων, καθώς και αποκαλυπτόμενων καλλιεργητικών εκτάσεων που τους παραχωρούνται από το Δημόσιο.
Η εκπόνηση τοπικών προγραμμάτων για την προστασία και αναβάθμιση του φυσικού, αρχιτεκτονικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, στο πλαίσιο των εθνικών και ευρωπαϊκών πολιτικών. Η προστασία και διαχείριση των υδάτινων πόρων, η προστασία του εδάφους και των εσωτερικών υδάτων από την αλιεία (λιμνοθάλασσες, λίμνες, ιχθυοτροφεία, ποταμοί) και η καταπολέμηση της ρύπανσης στην περιφέρειά τους. Η μελέτη, διαχείριση και εκτέλεση προγραμμάτων οικιστικής και πολεοδομικής ανάπτυξης. Η λήψη μέτρων για την αποκατάσταση και ανάπλαση των περιοχών της περιφέρειάς τους, κυρίως σε περιοχές όπου αναπτύσσεται εκμετάλλευση ορυκτού πλούτου και εγκαθίστανται μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων.
Η υλοποίηση ή η συμμετοχή σε ολοκληρωμένα τοπικά σχέδια και προγράμματα δράσης και πρωτοβουλίες για την εφαρμογή και ανάπτυξη πολιτικών προώθησης της απασχόλησης και της κοινωνικής ενσωμάτωσης διαφόρων κατηγοριών ανέργων, στο πλαίσιο των εθνικών και ευρωπαϊκών πολιτικών. Συμβολή στην απορρόφηση του εργατικού δυναμικού της περιοχής τους με την ανάπτυξη συμβουλευτικών δράσεων που παρέχονται δωρεάν προς τους ανέργους, με στόχο την υποστήριξη και την ενθάρρυνσή τους για την εξεύρεση απασχόλησης, καθώς και στην προώθηση ίσων ευκαιριών πρόσβασης στην αγορά εργασίας, με τη δημιουργία Δημοτικών και Κοινοτικών Γραφείων Ενημέρωσης για την Απασχόληση, σε συνεργασία με τους αρμόδιους δημόσιους φορείς και τις επιχειρήσεις της περιοχής τους.
Η μέριμνα για τη στήριξη αστέγων και οικονομικά αδύνατων δημοτών, με την παραχώρηση δημοτικών και κοινοτικών οικοπέδων σε αυτούς ή με την παροχή χρηματικών βοηθημάτων, ειδών διαβίωσης και περίθαλψης σε κατοίκους που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα διαβίωσης κατά τις προβλέψεις αυτού του Κώδικα.Ο σχεδιασμός και εφαρμογή προγραμμάτων ή συμμετοχή σε προγράμματα και δράσεις για την ένταξη αθίγγανων, παλιννοστούντων ομογενών, μεταναστών και προσφύγων στην κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ζωή της τοπικής κοινωνίας.
Η εφαρμογή πολιτικών για την ανάδειξη και προστασία του τοπικού πολιτισμού, η προβολή των πολιτιστικών αγαθών και των σύγχρονων πολιτιστικών έργων που παράγονται σε τοπικό επίπεδο, με τη δημιουργία πολιτιστικών και πνευματικών κέντρων, μουσείων, πινακοθηκών, κινηματογράφων και θεάτρων, φιλαρμονικών και σχολών διδασκαλίας μουσικής, σχολών χορού, ζωγραφικής, γλυπτικής κ.λπ., καθώς και η μελέτη και εφαρμογή πολιτιστικών προγραμμάτων. Η διοργάνωση συναυλιών, θεατρικών παραστάσεων και άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων ή η συμμετοχή τους σε αυτά.
Η προώθηση πολιτιστικών ανταλλαγών, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία. Η ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού κλπκλπ κλπ.
–
Η Δήμητρα Χ. Γαρούφα είναι Δικηγόρος Ξάνθης και θα είναι υποψήφια στον Δήμο Αβδήρων με τον συνδυασμό του Σάκη Κριτσίνη.
