Του Μανώλη Σ. Χούμα
Ο σχεδιασμός της ανάπλασης της Πλατείας έγινε επί δημαρχίας Γεωργίου Μαυρομιχάλη και υλοποιήθηκε επί δημαρχίας Ευριπίδη Χασιρτζόγλου.
Ο ξαφνικός θάνατος του Γ.Μαυρομιχάλη στέρησε τη χαρά της πραγματοποίησης του οράματός του, που ήταν η εκ βάθρων ριζική αναδιαμόρφωση της Κεντρικής Πλατείας της οθωμανικής περιόδου.
Η Πλατεία οριοθετείται κι ορθογωνίζεται με κράσπεδα, η δε αμελής λιθόστρωση με κροκάλες του Κόσσινθου αντικαθίσταται με επιμελή κυβολιθόστρωση.
Κράσπεδα και κυβόλιθοι προέρχονται απ’ τους γρανιτόλιθους, της κοίτης και των πλαγιών του Κόσσινθου ποταμού της Ξάνθης.
Η ανάπλαση αυτής και των πέριξ δρόμων ολοκληρώνεται το 1926.
Στην Πλατεία δεσπόζει το Διοικητήριο της Ξάνθης (Δικαστήρια απ’ το 1934), που ανεγέρθηκε την δεκαετία του 1870 και κατεδαφίστηκε το 1969.
Δεξιά του Διοικητηρίου, όπως βλέπουμε την εικόνα 1, είναι η οδός 28ης Οκτωβρίου – πρώην Καβάλας, αριστερά η οδός Δαγκλή και τέρμα αριστερά η Καραολή – πρώην Κωνσταντινουπόλεως.
Ο πλάτανος στ’ αριστερά του εντυπωσιακού κτίσματος, είναι το μόνο που σώζεται σήμερα απ’ την παλιά Κεντρική Πλατεία της εικόνας 1.
Αναρίθμητα τραπεζοκαθίσματα και υπαίθριο καφενείο στο βάθος δεξιά, δίνουν την εικόνα μιας πλατείας πολυσύχναστης κι ελκυστικής, για την εξωστρεφή κοσμοπολίτικη κοινωνία της πόλης.
Δεξιά στην πινακίδα διαβάζουμε την φίρμα υποδημάτων της εποχής ΕΛΕΓΚΑΝΤ, Βενιζέλου 59».
Όταν στην πολιτική σκηνή επικρατούσαν οι Φιλελεύθεροι, ο κεντρικός δρόμος της πόλης λεγόταν Βενιζέλου και η Πλατεία Δημοκρατίας.
Όταν έρχονταν οι Βασιλικοί (Μπουραντάδες) οι ονομασίες άλλαζαν κι έτσι η Πλατεία ονομαζόταν Βασιλέως Γεωργίου κι ο κεντρικός δρόμος Βασιλέως Κωνσταντίνου.
Αχταρμάς στο τετράγωνο κοντολογίς !
Φωτογράφος της σπάνιας κάρτας είναι ο Ξανθιώτης Αθανάσιος Βολίδης κι αυτό μας το επιβεβαιώνει η γραφή, αλλά και το καλλιτεχνικό του μονόγραμμα κάτω δεξιά.
Σε γνωστή επιστολική κάρτα του 1928 (Εικόνα 6η) της Πλατείας, δεν υπάρχουν τα τραπεζοκαθίσματα και το υπαίθριο καφενείο, συνεπώς η φωτογράφιση έγινε μεταξύ του 1926 και του 1928.
Οι εικόνες ανοίγουν αριθμητικά, πατώντας το βέλος στα δεξιά.
Νοέμβριος του 2022 – ΜΣΧ.
Οι σερβιτόροι του υπαίθριου καφενείου αναμένουν τους πελάτες κι είναι έτοιμοι για παραγγελίες.
Στο βάθος αριστερά κάποιοι βάφουν τα παπούτσια τους στους εν σειρά υπαίθριους λούστρους και τα ταξί της εποχής περιμένουν υπομονετικά το αγώγι.
Η επιστολική κάρτα είναι αχρησιμοποίητη, με κενό οπισθότυπο δίχως στοιχεία.
Επί δημαρχίας Γεωργίου Μαρομιχάλη αναγγελία μειοδοτικής δημοπρασίας μ’ έγγραφες προσφορές, για την κυβολιθόστρωση της Κεντρικής Πλατείας και των πέριξ δρόμων αυτής.
ΦΩΣ Θεσσαλονίκης, Παρασκευή 3 Οκτωβρίου 1924 αρ.φ.4544 σελ 3.
Επαναλαμβανόμενη μειοδοτική δημοπρασία, για την κυβολιθόστρωση της Κεντρικής Πλατείας και των πέριξ δρόμων της Ξάνθης.
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Θεσσαλονίκης, Πέμπτη 30 Ιουλίου 1925 αρ.φ.4770 σελ 2.
Η κυβολιθόστρωση της Πλατείας και των δρόμων που την περιβάλλουν ολοκληρώνεται.
ΦΩΣ Θεσσαλονίκης, Δευτέρα 15 Φεβρουαρίου 1925 αρ.φ.5010 σελ 3.
Ο Μαυρομιχάλης οραματίστηκε την ανάπλαση της Κεντρικής Πλατείας της Ξάνθης κι ο Χασιρτζόγλου την πραγματοποίησε.
Η Κεντρική Πλατεία της Ξάνθης το 1928.
Στο βάθος της Γεωργίου Σταύρου δεν διακρίνεται το παλιό Δημαρχείο – Μπελεντιγιέ μέχρι το 1926, αλλά ούτε και η Εθνική Τράπεζα που ανεγέρθηκε το 1930.
Αυτό σημαίνει πως η φωτογράφιση έγινε, μ’ ελάχιστη πιθανότητα σφάλματος, το 1928.
Η παλιά μου γειτόνισσα Εμέλ Ραμαντάν Ογλού, κόρη του βουλευτή Ξάνθης Οσμάν Νουρή Φετά Ογλού έλεγε, πως αυτός που φαίνεται στα δεξιά με το ρεπούμπλικο και τα χέρια πίσω στη μέση είναι ο πατέρας της.
Ο φωτογραφικός φακός βρίσκεται στον εξώστη του Διοικητηρίου.
Μέρος τετραθεματικής επιστολικής κάρτας του Αθανάσιου Βολίδη.
Νοέμβριος του 2022 – ΜΣΧ.
