Ένα δράμα σε πολλές πράξεις
Του Θανάση Μουσόπουλου
Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στη σειρά των κειμένων που αφιερώνω στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, με αφορμή την 28η Οκτωβρίου 1940, χρησιμοποιώντας ιστορικά και λογοτεχνικά κείμενα και άλλες πηγές, θα ανιχνεύσω τα χνάρια του «τελευταίου (;) πολέμου» γενικότερα και στην Ξάνθη.
O Tσαρλς Τίλλυ (1929 – 2008) στο βιβλίο του «Εξαναγκασμός, κεφάλαιο και Ευρωπαϊκά κράτη 990 – 1992 μ.Χ.» (εκδ. Κυρομάνος, 2008) αναλύει πολύ πειστικά τον τρόπο που η οικονομική εκμετάλλευση και η πολεμική-στρατιωτική επιβολή συμπλέκονται. Γίνεται κατανοητό πώς επεισόδια ειρήνης και συνεργασίας εξηγούνται ‘ως τακτικές κινήσεις των κρατών σε ένα αέναο παιχνίδι ενδυνάμωσης της θέσης τους στην διεθνή γεωπολιτική σκακιέρα’ σημειώνει ο μεταφραστής – επιμελητής του τόμου στην εμπεριστατωμένη εισαγωγή του Μ. Μαραγκουδάκης, ενώ παρακάτω παρατηρεί «Θεωρώντας τον πόλεμο ως την ουσία της πολιτικής, [..] μας επιτρέπει να δούμε ξεκάθαρα την σχέση πολέμου και διαμόρφωσης κρατικών θεσμών». Ο ίδιος ο Τίλλυ το δηλώνει με σαφήνεια: «Όλοι οι θεσμοί, και στον ίδιο βαθμό, αποτελούν απόρροια του πολέμου».
Ο Θουκυδίδης και οι απόψεις του για την Παθολογία του Πολέμου, και συνάμα της Ειρήνης, είναι διαχρονικά επίκαιρες. Παραθέτω την κατά τη γνώμη μου αντιπροσωπευτικότερη ενότητα:«[3.82.2] καὶ ἐπέπεσε πολλὰ καὶ χαλεπὰ κατὰ στάσιν ταῖς πόλεσι, γιγνόμενα μὲν καὶ αἰεὶ ἐσόμενα, ἕως ἂν ἡ αὐτὴ φύσις ἀνθρώπων ᾖ, μᾶλλον δὲ καὶ ἡσυχαίτερα καὶ τοῖς εἴδεσι διηλλαγμένα, ὡς ἂν ἕκασται αἱ μεταβολαὶ τῶν ξυντυχιῶν ἐφιστῶνται. ἐν μὲν γὰρ εἰρήνῃ καὶ ἀγαθοῖς πράγμασιν αἵ τε πόλεις καὶ οἱ ἰδιῶται ἀμείνους τὰς γνώμας ἔχουσι διὰ τὸ μὴ ἐς ἀκουσίους ἀνάγκας πίπτειν· ὁ δὲ πόλεμος ὑφελὼν τὴν εὐπορίαν τοῦ καθ’ ἡμέραν βίαιος διδάσκαλος καὶ πρὸς τὰ παρόντα τὰς ὀργὰς τῶν πολλῶν ὁμοιοῖ».
«Ένεκα τωόντι εμφυλίων σπαραγμών, ενέσκηψαν εις τας πόλεις πολλαί και μεγάλαι συμφοραί, αι οποίαι παρουσιάζονται και θα εξακολουθήσουν να παρουσιάζωνται πάντοτε, εφόσον η ανθρωπίνη φύσις μένει η ιδία, φέρουν όμως βαρύτερον ή έλαφρότερον χαρακτήρα και διαφέρουν κατά την μορφήν, αναλόγως της μεταβολής των παρουσιαζομένων εκάστοτε περιστάσεων. Διότι εν καιρώ μεν ειρήνης και ευημερίας και αι πόλεις και οι ιδιώται διαπνέονται από ευγενέστερα αισθήματα, καθόσον δεν περιπίπτουν υπό την πίεσιν αναποτρέπτων αναγκών. Αλλ’ ο πόλεμος, αφαιρών ολίγον κατ’ ολίγον από τους ανθρώπους την καθημερινήν ευμάρειαν, γίνεται διδάσκαλος βίαιος, και τείνει ν’ αφομοιώση τας διαθέσεις των πολλών προς την παρούσαν αυτών κατάστασιν». (μετ. Ελευθέριου Βενιζέλου).
Η προβληματική του Τίλλυ αφενός και του Θουκυδίδη αφετέρου, μας οδηγεί στην οπτική με την οποία διάβασα το βιβλίο του Βασίλη Τζανακάρη «Η Ελλάδα φλέγεται – Από την είσοδο των Γερμανοβουλγάρων στη ματωμένη Αθήνα των Δεκεμβριανών», (2017). Η οπτική μου επιγράφεται : Ψυχοπαθολογία της ειρήνης και του πολέμου.
Όχι μόνο ο Φρόυντ αλλά και άλλοι ψυχίατροι χρησιμοποιούν τον όρο ‘ψυχοπαθολογία’ αναφερόμενοι σε εκδηλώσεις της καθημερινής ζωής. Η διάκριση ανάμεσα στο ψυχοπαθολογικό και μη ψυχοπαθολογικό δεν είναι πάντοτε εύκολη υπόθεση, καθώς η διαχωριστική γραμμή μεταξύ του φυσιολογικού και μη για κάποιους είναι αφηρημένη και τοποθετείται δύσκολα. Εκτός από το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς για το ίδιο το άτομο, σημαντικό θέμα είναι η αιτιολογία και η επίδρασή της στο περιβάλλον. Οι ψυχίατροι προβληματίζονται, όπως άλλωστε και τόσοι άλλοι διανοούμενοι, σχετικά με το «γιατί» και το «πώς» του πολέμου. Ένα σημαντικό μέρος της ψυχιατρικής κλινικής και γενικότερα του ψυχοπαθολογικού προβληματισμού έχει διαμορφωθεί στα πεδία των μαχών και μέσα από τις συνέπειες των φυσικών καταστροφών.
Στις μέρες μας η ανθρωπότητα παρακολουθεί αμήχανα την εκδήλωση σε καθημερινή βάση τρομοκρατικών επιθέσεων, τη συνεχιζόμενη κατάσταση αστάθειας, ανισορροπίας και εμπόλεμων συγκρούσεων σε μεγάλες περιοχές του κόσμου, ιδιαιτέρως στη Μέση Ανατολή, απότοκος των οποίων είναι η κατάρρευση κρατών, η βίαιη εκδίωξη ολόκληρων λαών και ο εκπατρισμός πληθυσμών. Τα κράτη, οι κοινωνίες, οι λαοί και οι άνθρωποι βρίσκονται αντιμέτωποι με νέα είδη πολέμου και μορφών δομικής βίας, που επηρεάζουν την ατομική και συλλογική ευημερία, δημιουργώντας ταυτόχρονα συνθήκες ασφάλειας και ανασφάλειας. Έχουμε ειρήνη, και ταυτόχρονα ζούμε τέτοια φαινόμενα. Η αρνητική ειρήνη, δηλαδή η ειρήνη ως απουσία πολέμου αποτελεί μια αποσπασματική οπτική της ειρήνης, η οποία δυστυχώς είναι και η κρατούσα στις σχέσεις των κρατών, ενώ η θετική ειρήνη προβάλλει πολύ περισσότερα στις σχέσεις των κοινωνιών και των κρατών, αναγνωρίζει υπαρξιακά ζητήματα του ανθρώπου, δηλαδή τη διεκδίκηση ελευθερίας, δικαιοσύνης και ισότητας.
Η επίσκεψή μου τον περασμένο Σεπτέμβριο στο Άουσβιτς και Μπίρκεναου επέδρασε καταλυτικά στο πώς βλέπω πλέον τα θέματα ειρήνης και πολέμου. Επιπλέον η μελέτη – αφού επέστρεψα – του βιβλίου «Το νόημα της ζωής» του Βίκτωρ Φρανκλ, μου φώτισε τις εντυπώσεις και σκέψεις από την επίσκεψη αυτή.
(ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ)
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, παραμονές 28ης Οκτωβρίου 2022
