Μαίρη Δαληκριάδου
Κοντά στην Αίγειρο Κομοτηνής, 16 χιλιόμετρα πριν την Κομοτηνή, δίπλα στην παλιά εθνική οδό Ξάνθης Κομοτηνής βρίσκεται η μονή Παναγίας της Φανερωμένης η οποία γιορτάζει στα εννιάμερα της Παναγίας στις 23 Αυγούστου. Από τα παλιά χρόνια οι κάτοικοι της γύρω περιοχής και από την Κομοτηνή αλλά και τώρα συνηθίζουν να πηγαίνουν στο μοναστήρι με τα πόδια εκπληρώνοντας το τάμα τους.
Την Δευτέρα 22, Αυγούστου στις 6 η ώρα τελέστηκε εσπερινός στον ιερό εξωκλήσι «Ρόδoν το Αμάραντον» όπου βρέθηκε η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας της Φανερωμένης (στον Αμπελουργικό Σταθμό) και στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε λιτανεία της ιεράς εικόνος προς την μονή Παναγίας Φανερωμένης Βαθυρρύακος. Στις 7 η ώρα ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μαρωνείας και Κομοτηνής χοροστάτησε στην ακολουθία του πανηγυρικού εσπερινού στην εορτάζουσα ιερά μονή Παναγίας Φανερωμένης.
Λίγα στοιχεία για το προσκύνημα:
Πρόκειται για ένα πανθρακικής εμβέλειας προσκύνημα με μεγάλη ιστορία. Βρίσκεται μετά την Ξάνθη 16χλμ πριν την Κομοτηνή αριστερά της εθνικής οδού. Η περιοχή που βρίσκεται το μοναστήρι το 12ο αιώνα είχε το όνομα Παναγία. Επί Τουρκοκρατίας η περιοχή μοιράστηκε σε τσιφλικάδες. Κατά την παράδοση η ιερά εικόνα της Παναγίας φανερώθηκε (εξ ου και Φανερωμένη) πριν τριακόσια χρόνια στον οθωμανό κύριο της γης της περιοχής, ο οποίος για τρεις μέρες έβλεπε φωτεινό όραμα ένα Σταυρό στην κορυφή ενός δέντρου. Ενημέρωσε κατ΄εντολήν της Παναγίας το Μητροπολίτη και έσκαψαν στη ρίζα του δέντρου όπου βρήκαν την εικόνα.
Η εικόνα διεκδικήθηκε από αρκετούς οικισμούς και ενορίες. Η εικόνα, έπειτα από δέηση του Μητροπολίτη, τοποθετήθηκε σε ζωήλατη άμαξα και οδηγήθηκε μόνη της στο Μητροπολιτικό Ναό της Θεοτόκου όπου κάνει θαύματα. Το 1955 αποφασίζει ο μητροπολίτης Τιμόθεος να επιστρέψει η Παναγία στο φυσικό της χώρο. Εγκαθιστά τη θαυματουργό εικόνα στη μονή Παναγίας Φανερωμένης Βαθυρρύακος και ξεκινά η ανοικοδόμησή της.
Από εκεί και πέρα το 1960-1962 έγινε η ολοκλήρωση των κελιών που ξεκίνησε το 1958 και το 1971 κτίσθηκε το κωδωνοστάσιο. Αρχικά (1957) λειτούργησε ως ανδρικό μοναστήρι και αργότερα το 1960 γυναικεία μονή. Το 1969 έγινε και πάλι ανδρώα μονή. Το 1970 έγινε ο μαρμάρινος θρόνος που βρίσκεται η Παναγιά και το 1971 εγκαινιάστηκε το παρεκκλήσι της Ζωοδόχου Πηγής. Γιορτάζει στις 23 Αυγούστου.
Μέχρι πριν λίγα χρόνια υπήρχε έλλειψη βιβλιογραφικού υλικού για τα τοπόσημα της περιοχής μας. Η Μητρόπολη Μαρωνείας και Κομοτηνής με την έλευση του ακούραστου Μητροπολίτη της κάλυψε το κενό με την έκδοση νέων βιβλίων, όχι μόνο θρησκευτικού χαρακτήρα αλλά σε πολλούς τομείς καλύπτοντας έτσι τα κενά που υπάρχουν. Και κατά πληροφορίες μας πρόκειται να ακολουθήσουν και άλλες εκδόσεις της Μητροπόλεως υπό την εποπτεία του Προέδρου του Τμήματος Ιστορίας Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης και συμβούλου της Μητροπόλεως καθηγητού κ. Γεωργίου Τσιγάρα που επιστρατεύει τους τοπικούς συλλέκτες που κατέχουν αξιόλογο μη εκδοθέν συλλεκτικό σπάνιο ιστορικό υλικό.
Η Ιερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης είναι κτισμένη στη θέση “Φατήρ-Γιακά” παραφθορά της λέξεως Βαθυρύαξ, η οποία προέρχεται από τον χείμαρρο Καρά-σου, ο οποίος ρέει βόρεια της μονής. Πανηγυρίζει τις 23 Αυγούστου, εορτή της Αποδόσεως της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και σήμερα λειτουργεί ως γυναικεία. Το όνομά της “Φανερωμένη” πήρε η μονή από την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας η οποία, κατά την παράδοση φανερώθηκε σε κάποιον Οθωμανό αγά, κάτοχο τότε του τσιφλικιού “Φατήρ – Γιακά” ή “Κιρ-Τσιφλίκ” και βρέθηκε κοντά σε μικρό εκκλησάκι της Παναγίας των Ρόδων, στο χώρο όπου σήμερα βρίσκεται ο Αμπελουργικός Σταθμός στον Αίγειρο. Κατά την παράδοση ο ιδιοκτήτης του τσιφλικιού αφιέρωσε τμήμα της ιδιοκτησίας του στην Μητρόπολη Μαρωνείας.
Φιλολογικές μαρτυρίες που διασώζονται από τον Ιωάννη Καντακουζηνό αναφέρουν ότι στην περιοχή αυτή κατά την όψιμη Βυζαντινή περίοδο υπήρχε τοπωνύμιο το οποίο έφερε το όνομα “Παναγία”. Φαίνεται ότι “Παναγία” ονομαζόταν όλο το πεδινό άνοιγμα της περιοχής αυτής. Το στοιχείο αυτό οδηγεί στην βάσιμη υπόθεση ότι στην περιοχή τουλάχιστον κατά την ύστερη Βυζαντινή περίοδο, υπήρχε ναός ή και μονή αφιερωμένη στην Παναγία.
Σύμφωνα με την μαρτυρία του Ιωάννη Καντακουζηνού, στην τοποθεσία αυτή αντιπαρατάχθηκαν το 1331 οι στρατιώτες του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Γ’ και οι δυνάμεις του Τούρκου ηγεμόνα Ομούρ, ο οποίος ήλθε με τους άνδρες του από την Μικρά Ασία με εβδομήντα πέντε καράβια και αποβιβάστηκε στο λιμάνι του Πόρτο Λάγους και στην συνέχεια άρχισε να λεηλατεί την περιοχή. Ο Ιωάννης Καντακουζηνός αναφέρει σχετικά ότι οι δύο στρατοί αντιπαρατάχθηκαν “κατά τ’ χωρίον ονομασμένου Παναγίαν, ο ύπτιον ήν και ομαλόν και μάλιστα επικαιρότατον Ιππείς προς πεζούς μάχεσθαι” χωρίς τελικά να εμπλακούν σε μάχη. Η Θεοτόκος απέτρεψε την μάχη, η έκβαση της οποίας θα ήταν δυσάρεστη για τον Ανδρόνικο και έτσι σώθηκε προς στιγμήν η περιοχή από τις διώξεις και τις λεηλασίες.
Οι ιστορικές μαρτυρίες για την παρουσία της μονής στους επόμενους αιώνες χάνονται. Γνωρίζουμε ότι οι κάτοικοι της Κομοτηνής και της γύρω περιοχής στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα κινητοποιούνται για την ίδρυση της Μονής της Παναγίας Φανερωμένης Βαθυρρύακος. Αποστέλλουν επιστολή στον Πατριάρχη Ιωακείμ Γ’ (1901 – 1914), ο οποίος ενδιαφέρθηκε για την εξασφάλιση του σχετικού τεσκερέ αναφορικά με την ίδρυση της Μονής. Στο προσκήνιο της ιστορίας της μονής εμφανίζονται και οι πρώτοι ευεργέτες, οι νέοι ιδιοκτήτες του τσιφλικιού, Ελευθέριος Τελωνίδης και Κωνσταντίνος Σκουτέρης. Σε αναφορές λογίων των αρχών του 20ού αιώνα ερανίζονται πληροφορίες για την μονή Βαθυρρύακος και συγκεκριμένα για την ύπαρξη Αγιάσματος.
Η έλλειψη γραπτών μαρτυριών και αρχαιολογικών ευρημάτων αναπληρώνεται, όσο μπορεί αυτό να επιτευχθεί, από την πλούσια προφορική παράδοση των χριστιανών της περιοχής, την οποία θα πρέπει να δεχθούμε με επιφυλάξεις. Σύμφωνα με μια παράδοση, στον τόπο αυτό υπήρχε και παλαιότερα μονή από την εποχή των Κομνηνών. Η μονή αυτή κάηκε από τους Βουλγάρους και μέσα στα ερείπια βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας, η οποία μεταφέρθηκε προς φύλαξη στο Μητροπολιτικό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Κομοτηνής.
Μαρτυρίες για την ιστορία της μονής εμφανίζονται μόλις το 1930, όταν ανοικοδομήθηκε μικρός ναός αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Στην θέση του ναΐσκου αυτού ανοικοδομήθηκε αργότερα το καθολικό της μονής.
Η μονή ιδρύθηκε το 1954. Με βασιλικό Διάταγμα της ίδιας χρονιάς παραχωρήθηκε στη μονή έκταση 10 στρεμμάτων η οποία περιφράχθηκε και δενδροφυτεύθηκε. Το 1960 η μονή μετατράπηκε σε γυναικεία, το 1969 έγινε ανδρική και το 2015 μετατράπηκε πάλι σε γυναικεία.
Στον τόπο όπου κατά την παράδοση βρέθηκε η εικόνα μετά από υπόδειξη κάποιου Οθωμανού, συνέρρεε κάθε χρόνο κατά την εορτή της πλήθος πιστών και ετελείτο θεία λειτουργία. Πρόκειται για εικόνα της Βρεφοκρατούσας και δεξιοκρατούσας Θεοτόκου, η οποία έχει σωθεί με πολλές φθορές. Η εφέστια εικόνα της Παναγίας παλαιότερα φυλασσόταν στον Μητροπολιτικό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Κομοτηνή και το 1955, λίγο μετά την ίδρυση της Μονής μεταφέρθηκε εκεί στον τόπο της, για να την προσκυνούν οι πιστοί. Σήμερα, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Φανερωμένης βρίσκεται σε ιδιαίτερο μαρμάρινο προσκυνητάριο στο καθολικό και φέρει αργυρή επένδυση, η οποία είναι νεότερη και δωρίθηκε από τους πιστούς της περιοχής.
Εξωτερική περιγραφή της Μονής
Από τα πρώτα κτίσματα της μονής, το καθολικό είναι μια τρίκλιτη βασιλική, το οποίο αργότερα ανακαινίσθηκε και επεκτάθηκε στα πλευρικά του κλίτη και στον νάρθηκα. Μετά τις ανακαινιστικές αυτές εργασίες το καθολικό έχει λάβει το αρχιτεκτονικό σχήμα του ελεύθερου σταυρού. Το 1958 άρχισαν οι εργασίες κατασκευής της πτέρυγας των κελιών των μοναχών, ενώ κατά την δεκαετία του 1970 οικοδομήθηκαν οι βοηθητικοί χώροι και το επιβλητικό κωδωνοστάσιο, οι καμπάνες του οποίου αφιερώθηκαν από τον ελληνικό στρατό. Στην βόρεια πλευρά του περιβόλου της μονής ανοικοδομήθηκε το 1970 παρεκκλήσιο αφιερωμένο στην Θεοτόκο Ζωοδόχο Πηγή, στο βόρειο μέρος του οποίου υπήρχε Αγίασμα. Σε ωραίο μαρμάρινο προσκυνητάριο, αφιέρωμα των πιστών, είναι τοποθετημένη η εικόνα της Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής.
Η Μονή σήμερα
Η σχέση των κατοίκων της περιοχής με την Μονή είναι ιδιαίτερη και η έκφραση της ευλάβειας τους προς την Παναγία ποικίλη, που εντάσσεται από επιστημονική βέβαια απόψεως στον τομέα της θρησκευτικής λαογραφίας. Αναφέρεται ότι μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι άνδρες στόλιζαν τα κάρα με ξύλα μουριάς και οι γυναίκες τοποθετούσαν στην αψίδα που σχημάτιζαν τα ξύλα ένα υφαντό. Μετά από πολλές προετοιμασίες, ολόκληρες οικογένειες από τους οικισμούς της γύρω περιοχής ξεκινούσαν για την Μονή, γύρω από την οποία διέμεναν για μέρες. Οι άνδρες στόλιζαν τα υποζύγιά τους με χρωματιστά στολίδια και έβαφαν τα κέρατα των υποζυγίων. Διέμεναν στην μονή για τρεις ημέρες, εκκλησιάζονταν και διασκέδαζαν. Πρόκειται για μια κοινωνικότητα και έκφραση του κοινοτικού πνεύματος της ορθόδοξης εκκλησίας, το οποίο σήμερα δεν φαίνεται να έχει χαθεί τουλάχιστον στην περιοχή μας, αφού οι πιστοί τις ημέρες του Δεκαπενταύγουστου με τα πόδια προσέρχονται στην μονή για να προσκυνήσουν την εικόνα της Παναγίας.
Στο μοναστήρι σήμερα εγκαταβιώνει μια μικρή και δραστήρια συνοδεία τριών γυναικών μοναχών, χάρη στις εργώδεις προσπάθειες των οποίων και την αμέριστη στήριξη εκ μέρους της Ιεράς Μητροπόλεως Μαρωνείας και Κομοτηνής η Μονή ανακαινίσθηκε, οι κτηριακές της εγκαταστάσεις εξωραΐστηκαν δημιουργώντας ένα πνευματικό και φιλόξενο περιβάλλον για κάθε πιστό.
Όπως επίσης μας ενημερώνει η ηγουμένη της Μονής μοναχή Μαριάμ. Η παρουσία μας είναι απλή και ταπεινή. Κρατάμε αναμμένο το καντηλάκι της θαυματουργού εικόνας της “Φανερωμένης” και γινόμαστε μάρτυρες αναρίθμητων θαυμάτων που η χάρη της επιτελεί.
Η Ιερά Μονή Βαθυρρύακος βέβαια επανιδρύθηκε με πρωτοβουλία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη μας κ.κ. Παντελεήμονα που από την στιγμή που τοποθετήθηκε εδώ έθεσε ως πρωταρχική του μέριμνα την αναβίωση του Μοναχισμού στην περιοχή της Ροδόπης.
Πηγές: xronos.gr
Έντυπο: Εκδόσεις Ιεράς Μητροπόλεως Μαρωνείας και Κομοτηνής
“Ιερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης Βαθυρρύακος”
