Του Μανώλη Σ. Χούμα
Ανεγέρθηκε την περίοδο 1860-1863 με δωρεά του Ξανθιώτη ευεργέτη Μιχαήλ Ματσίνη και βρισκόταν στον ομφαλό της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας Ξάνθης κατά την περίοδο της Οθωμανοκρατίας.
Η κατασκευή της άρχισε επί ποιμαντορίας Πανάρετου(1858-1861) και ολοκληρώθηκε επί Διονυσίου Μπίστη(1861-1867)
Η φωταυγής αυτή των γραμμάτων εστία των ελληνοπαίδων μαθητών της Ξάνθης, λειτούργησε μέχρι το 1903.
Τον Ιούνιο αυτής της χρονιάς η Δημογεροντία Ξάνθης και η Εφορία των Σχολών, με πρόεδρο τον Συνοδικό Ποιμενάρχη Ξάνθης και Καβάλας Ιωακείμ Σγουρό (1891-1910) αποφασίζουν, λόγω παλαιότητας, την άμεση κατεδάφιση της Ματσινείου Σχολής.
Στην ίδια θέση ανεγείρεται, στο χρονικό διάστημα 1903-1904, με σχέδια του Π.Φωτιάδη, το περικαλλές Γυμνάσιο Ξάνθης που βλέπουμε στην αρχική εικόνα.
Το Σχολείο κατά καιρούς αλλάζει ονομασία, ανάλογα με τις εκπαιδευτικές ανάγκες της Ελληνικής Κοινότητας και του Ελληνικού Κράτους στη συνέχεια.
Το μόνο δομικό στοιχείο που σώζεται απ’ την παλιά Ματσίνειο Σχολή είναι, ίσως, η επιτοίχια μαρμάρινη κτιτορική πλάκα της κεντρικής εισόδου, την εσώγλυφη γραφή της οποίας κατέστρεψαν οι Βούλγαροι.
Την εποχή εκείνη εφαρμόζονταν δύο μέθοδοι διδασκαλίας μαθητών και μαθητριών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η Συνδιδακτική και η Αλληλοδιδακτική.
Η Συνδιδακτική προϋποθέτει δάσκαλο ή δασκάλα στην αίθουσα, αλλ’ αυτό δεν είναι απαραίτητο στις μικρές τάξεις της Αλληλοδιδακτικής, όπου η διδασκαλία των μικρών μαθητών γίνεται από καλούς μαθητές ή καλές μαθήτριες ανωτέρων τάξεων.
Είναι γνωστή η ακραία διαμάχη μεταξύ των λειτουργών της εκπαιδευτικής κοινότητας, κυρίως κατά τον 19ο αιώνα, για την Αλληλοδιδακτική και τη Συνδιδακτική μέθοδο διδασκαλίας.
Η Αλληλοδιδακτική δεν ήταν επινόηση ελληνική, αφού αυτή εφαρμοζόταν στην Εσπερία προ πολλών χρόνων και προφανώς η έλλειψη ικανού αριθμού δασκάλων και λόγοι οικονομίας, δημιούργησαν την ανάγκη εφαρμογής της.
Είναι γνωστό επίσης κι αξίζει να τονισθεί για μια ακόμη φορά, πως η παιδεία των Ελληνοπαίδων κατά την περίοδο της οθωμανοκρατίας, περνούσε αποκλειστικά μέσα απ’ το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Σε μια ολιγόλεπτη συζήτηση που είχα, πριν πολλά χρόνια, με τον αείμνηστο λόγιο συγγραφέα, ιστορικό και γίγαντα του πνεύματος Στέφανο Ιωαννίδη, μου είχε πει για τα ιστορικά στοιχεία της Ξάνθης, «τι τα θέλεις αγαπητέ; Τούρκοι και Βούλγαροι τα εξαφάνισαν όλα! Ιστορικά ρετάλια μαζεύουμε!»
Ιστορικά ρετάλια!
Φίλες και φίλοι, ένα τέτοιο «ιστορικό ρετάλι» απ’ το παρελθόν είναι και η ανάρτησή μου, που έρχεται να συμπληρώσει ένα κενό στην χρονική πορεία των σχολικών κτιρίων της πόλης κι αφιερώνεται ταπεινά και μ’ ευλάβεια στη μνήμη του Ξανθιώτη ευεργέτη Μιχαήλ Ματσίνη.
Οι εικόνες ανοίγουν αριθμητικά πατώντας στα δεξιά το βέλος.
Αύγουστος 2022 – ΜΣΧ.
Ελληνικόν Γυμνάσιον Ξάνθης χτίστηκε την περίοδο 1903-1904 στην θέση της παλιάς Ματσινείου Σχολής και είναι έργο της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας Ξάνθης στα ύστερα της οθωμανικής κυριαρχίας.
Σήμερα στο κτίριο του παλιού Γυμνασίου στεγάζεται το Α΄ Δημοτικό Σχολείο Ξάνθης.
Δεξιά της κεντρικής εισόδου διακρίνεται η επιτοίχια μαρμάρινη κτιτορική πλάκα, που κατέστρεψαν οι Βούλγαροι κατακτητές.
Η σημερινή Πλατεία της Μητρόπολης δεν έχει ακόμη δημιουργηθεί, γι’ αυτό βλέπουμε κτίσματα στο πλάνο κι αυτό θα συμβεί στις αρχές του Μεσοπολέμου.
Η φωτογράφιση της επιστολικής κάρτας, έγινε στα μέσα της πρώτης δεκαετίας του Εικοστού κι είναι έκδοσης του Χαρτοπωλείου Ξάνθης η «Πρόοδος» των Αδελφών Π.Γούναρη.
Ο φωτογραφικός φακός βρίσκεται, μάλλον, ψηλά στο παλιό καμπαναριό του Μητροπολιτικού Ναού.
Διαστάσεις κάρτας : 13,7 x 8.7εκ.
Ο Ξανθιώτης ανταποκριτής μας πληροφορεί, τον Οκτώβριο του 1861, πως συνεχίζεται η ανέγερση της Ματσινείου Αλληλοδιδακτικής Σχολής στη Ξάνθη και πως ο ευεργέτης προτίθεται ν’ αγοράσει ακίνητα, απ’ τα ενοίκια των οποίων θα εξασφαλίζεται η απρόσκοπτη λειτουργία της Σχολής, αλλά και η μισθοδοσία των διδασκόντων και του λοιπού προσωπικού.
Αυτό ακριβώς έγινε και η Σχολή λειτούργησε για σαράντα συναπτά χρόνια, χωρίς να επιβαρύνεται η Ελληνική Κοινότητα.
Και συνεχίζει ο αρθρογράφος για τον Ματσίνη ή Ματζίνη, «ο γενναίος ούτος άνθρωπος είναι γέρων ογδοηκοντούτης, άνθρωπος μεν του παρελθόντος αιώνος, και απαίδευτος, αλλ’ εις άκρον εκτιμών την παιδείαν, και πάντας εις τούτο προτρέπων.»
Η αγάπη του για την παιδεία θυμίζει τον Κωνσταντινουπολίτη μεγαλοτραπεζίτη και μεγάτιμο ευεργέτη του Γένους Γεώργιο Ζαρίφη (ο Ρότσιλντ της Ανατολής σύμφωνα με τον διεθνή Τύπο), που είπε λίγο πριν πεθάνει στους λιγοστούς που ήταν στο προσκέφαλό του, «πείτε του γιου μου του Λεωνίδα να μη ξεχάσει τα σχολειά! να μη ξεχάσει τα σχολειά!» Και μ’ αυτό έσβησε!
ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΑΣΤΗΡ Κωνσταντινούπολης, Τετάρτη 15 Νοεμβρίου 1861 αρ.φ.7 σελ 3,4.
Γράφει ο συντάκτης, «Επίσης επί των δημοσίων εξετάσεων ηρίστευσαν οι μαθηταί της αλληλοδιδακτικής σχολής, της και Ματσινείου επιλεγομένης, ήτις διευθύνεται καταλλήλως υπό του κ.Θ.Δερβένη.»
ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΑΣΤΗΡ Κωνσταντινούπολης, Σάββατο 10/22 Οκτωβρίου 1864 αρ.φ.158-199 σελ 4.
Αλληλογραφία της 30ης Σεπτεμβρίου 1890, «…να εξάρωμεν την φιλομουσίαν του αειμνήστου ιδρυτού και μεγάλου της πατρίδος ευεργέτου Μιχαήλ Ματσίνη, εις την γενναιοδωρίαν του οποίου οφείλει η μαθητιώσα νεότης της πρώτης αυτής διαπαιδαγωγήσεως τα πνευματικά πρωτόλεια…».
Και συνεχίζει για τον αοίδιμο Μ.Ματσίνη, «…Δεν ήτο μεν άνθρωπος των γραμμάτων, αλλ’ έσχεν ευγενείς και φιλομούσους διαθέσεις, και ηδυνήθη να εκτιμήση το ύψος και μεγαλείον αυτών…».
ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΑΣΤΗΡ Κωνσταντινούπολης 31 Δεκεμβρίου 1890 αρ.φ.3 σελ 4.
Η Αυτού Θειοτάτη Παναγιότης Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ ο Γ, δίνει εντολή στην Κεντρική Εκπαιδευτική Επιτροπή, που εδρεύει στο Πατριαρχείο, να συνδράμει στην καλυτέρευση της υγιεινής των σχολείων.
Ακόμη, «…της υπό του προγράμματος της εκπαιδευτικής επιτροπής ωρισμένης διδακτικής δι’ εκάστην τάξιν ύλης …»
Η εκπαίδευση των Ελληνοπαίδων κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, περνούσε απ’ το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΣ Τετάρτη 11 Ιουνίου 1903 αρ.φ.128 σελ 2.
Το άρθρο αναφέρεται στην κατεδάφιση της Ματσινείου Σχολής και στην ανέγερση του Γυμνασίου.
Μεταξύ άλλων, «…Η Ματσίνειος κοινοτική σχολή, το ερείπιον τούτο του χρόνου και περίτρανον τεκμήριον της παλαιθαλούς γενναιοδωρίας των Ξανθίων κατεδαφίζεται, νέον δε καλλιπρεπές και καλλιμάρμαρον οικοδόμημα εντός ολίγου θέλει στεγάσει τας σεμνάς ελληνίδας μούσας …Την παρελθούσαν κυριακήν, η αξιότιμος ημών εφορία, συνελθούσα εις συνεδρίασιν υπό την προεδρίαν της Α.Θ. του αγίου Χριστουπόλεως, απεφάσισε την άμεσον κατεδάφισιν του παλαιού κτιρίου και την ανέγερσιν του γυμνασίου επί του σχεδίου, όπερ προ έτους σχεδόν ο διαπρεπής καλλιτέχνης κ.Π.Φωτιάδης εφιλοπόνησεν…»
Ο άγιος Χριστουπόλεως είναι ο εξέχων συνοδικός Μητροπολίτης Ξάνθης και Νεαπόλεως Ιωακείμ Σγουρός ο Χίος (1891-1910).
Στη λίστα των Ξανθίων που προσφέρουν χρυσές λίρες, διαβάζουμε, Στέφανος 20 κι εννοεί το Στέφανο Π. Στάλιο.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΣ Δευτέρα 23 Ιουνίου 1903 αρ.φ.138 σελ 2.
Ξάνθη Σεπτέμβριος του 1904.
Μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα και παρουσία του γενικού προξένου της Ελλάδας στην Αδριανούπολη Π.Σκάσση, γίνονται τα εγκαίνια του Γυμνασίου Ξάνθης.
Παράλληλα γίνεται ο αγιασμός της νέας σχολικής χρονιάς 1904-1905 χοροστατούντος του Μητροπολίτη Ξάνθης.
Την διακόσμηση της αίθουσας του νέου Γυμνασίου κάνει, με περισσή φιλοκαλία, ο διακεκριμένος διδάσκαλος Αργύριος Πούγγουρας.
Μέλος της οικογένειας Πούγγουρα, είναι η παλιά φιλόλογος καθηγήτρια του Γυμνασίου Θηλέων Ξάνθης κι εκλεκτή μου φίλη Δέσποινα Κωνσταντινίδου – Πούγγουρα.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΣ Τετάρτη 22 Σεπτεμβρίου 1904 αρ.φ.215 σελ 2
Οπισθότυπος κάρτας.
Γράφτηκε στη Ξάνθη – Σκέτσα την 1η Δεκεμβρίου 1913, δλδ την περίοδο της ενσωμάτωσης της Ξάνθης στη Βουλγαρία (1913-1919).
Ταχυδρομήθηκε απ’ τη Ξάνθη στις 3 του ίδιου μήνα και παραλήπτης ο κ. Σάββο Γκομπεντάρωφ στην Φιλιππούπολη – Πλόφντιφ, αν διαβάζω σωστά ;
Το πράσινο γραμματόσημο των 5 λεπτών – στοτίνκι με τον τσάρο Φερδινάνδο, δυστυχώς το κατέστρεψαν.
Εκδότης κάρτας το Χαρτοπωλείο Ξάνθης η «Πρόοδος» των Αφών Π.Γούναρη.
Αποκτήθηκε από διεθνή δημοπρασία.
Την φωτογραφία με το εντυπωσιακό Α΄Δημοτικό Σχολείο Ξάνθης, τέως Γυμνάσιο και πρώην Ματσίνειος Σχολή, έβγαλα την δεκαετία του 1990 αν δε σφάλλω;
Φίλες και φίλοι βοηθήστε, σας παρακαλώ, να χρονολογηθεί σωστά η εικονιζόμενη ανακαίνιση του Σχολείου.
Αύγουστος 2022 – ΜΣΧ
