Τα τελευταία χρόνια έχω τη χαρά να έρθω σε επαφή με το έργο ενός νέου ακάματου δημιουργού του λόγου εν γένει. Η εκτίμησή μου για το έργο του Αντώνη Χαριστού χαίρομαι ιδιαίτερα που τυγχάνει γενικότερης αποδοχής.
Το έργο του «Αγία Οικογένεια», 2022. Εκδ. Γράφημα, σελ. 468, είναι ένα μυθιστόρημα που με συγκίνησε και με ενθουσίασε. Ένα πεζογράφημα, θα έλεγα, υπερτοπικό, διαχρονικό και συνάμα σύγχρονο.
Διαβάζοντας το έργο έφερνα στο μυαλό μου τον Σουηδό σκηνοθέτη Ίνγκαμαρ Μπέργκμαν (17 Ιουλίου 1918 – 30 Ιουλίου 2007) με τις ανεπανάληπτες ταινίες που με καταγοήτευαν στα νιάτα μου. Κάπου λέει: «Υπάρχει πάντα μια διαρκής πάλη μέσα μου, ανάμεσα στην ανάγκη μου να καταστρέψω και στη θέλησή μου να ζήσω. Κι αυτό δημιουργεί μία εσωτερική ένταση που κυριαρχεί και στον τρόπο που δημιουργώ και στην υλική μου ύπαρξη. Κάθε πρωί ξυπνώ με μια καινούρια οργή, μια καινούρια καχυποψία, μια καινούρια λαχτάρα για τη ζωή».
Αυτή την ένταση και τον ψυχικό διχασμό έζησα διαβάζοντας και ξαναδιαβάζοντας την «Αγία Οικογένεια» του Αντώνη Χαριστού.
Συμφωνώ, συνεπώς, με τις τοποθετήσεις του Γιώργου Ορφανίδη, υποψήφιου διδάκτορα, που στον Πρόλογο του βιβλίου ως μότο γράφει:
«Στη μνήμη των παιδιών που κακοποιήθηκαν,
με τον όποιον τρόπο και υπό όποια συνθήκη,
είτε η ιστορία τους ήρθε στο φως της δημοσιότητας, είτε όχι».
Αναφέρεται ο Ορφανίδης στο κύριο θέμα του Χαριστού, την «σεξουαλική κακοποίηση των ανηλίκων», εντάσσοντας το έργο στον «ψυχολογικό ρεαλισμό». Παρατηρεί:
«Βέβαια,το ψυχολογικό μυθιστόρημα δεν αποτελεί κατασκεύασμα του σήμερα, εμφανιζόμενο πολύ πριν την επιστημονική καθιέρωση του όρου «ψυχολογία», στα τέλη του 19ου αιώνα. Οι απαρχές του είδους αυτού φαίνεται ότι, αρχικά, εντοπίζονται, κατά την άποψη πολλών συγκριτικολόγων, εκτός δυτικού περιβάλλοντος, επίσης ήρωες του μεσαιωνικού
έργου The Tale of Genji επίσης λαίδης Μουρασάκι Σικίμπου (τέλη 10ου αιώνα – αρχές 11ου αιώνα ), γραμμένο στην Ιαπωνία του 11ου αιώνα. Παράλληλα,
στη ∆ύση, το ψυχολογικό μυθιστόρημα γεννάται με το επίσης μεσαιωνικό – αλλά μεταγενέστερο – έργο του Ιταλού Ουμανιστή Βοκάκιου (1313-1375), Elegia di Madonna Fiammetta , γραμμένο περί το 1343/44».
Όσον αφορά το συγκεκριμένο έργο που το χαρακτηρίζει «ψυχολογικό μυθιστόρημα», ο εξαιρετικός μελετητής του λόγου Γ. Ορφανίδης σημειώνει:
«και μόνο ο οξύμωρος τίτλος του (Αγία Οικογένεια) προοικονο-μεί ένα πλήθος πράξεων και καταστάσεων, που εξελίσσονται σε έρμαια προσωπικών κινήτρων, επιλογών και
επιθυμιών, ακραίου χαρακτήρα μεν, υπαρκτού και απορριφθέντος νόμω και συνειδήσει δε».
*
Θεωρώ χρήσιμο να παραθέσουμε ένα εργοβιογραφικό σημείωμα του συγγραφέα και στη συνέχεια να προσεγγίσουμε την «Αγία Οικογένεια».
O Αντώνης Χαριστός γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη το 1988. Είναι φιλόλογος και δημοσιογράφος, απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Ιδρυτικό μέλος της Υπερρεαλιστικής Ομάδας Θεσσαλονίκης από το Μάιο του 2018 (Πλέον έχει μετασχηματιστεί σε Φιλολογικό Όμιλο Θεσσαλονίκης).
Έχει εκδώσει τέσσερα έργα πεζογραφίας: τις νουβέλες «Τέσσερις ανάσες ελευθερίας» (εκδ. Άλλωστε, Αθήνα, 2016), «μποστάνι Δημοκρατίας» (εκδ. Γράφημα, Θεσσαλονίκη 2020) και τα μυθιστορήματα «Μέρες νηστείας» (εκδ. Ρώμη, Θεσσαλονίκη, 2018) και «Οι μαστοί των Αθηνών» (εκδ. Γράφημα, Θεσσαλονίκη 2021). Παράλληλα, έχει εκδώσει τα θεωρητικά έργα «Μανιφέστο Ανθρωπιστικής Τέχνης» (εκδ. Ρώμη, Θεσσαλονίκη, 2018) και «Υπερρεαλισμός και αυτονόμηση των ιδεών. Για μία νέα κατασκευή της παράδοσης» (εκδ. Ρώμη, Θεσσαλονίκη 2019). Ακόμη έχει εκδώσει τις λογοτεχνικές μελέτες «Ο πεσιμισμός είναι ανθρωπισμός. Η περίπτωση του ποιητού Κώστα Καρυωτάκη» (εκδ. Γράφημα, Θεσσαλονίκη 2020) και «Η λογοτεχνία της ευθύνης. Ιστορία και ταυτότητα στη λογοτεχνική κίνηση του ’30. Ο ρόλος του Άγγελου Τερζάκη» (εκδ. Γράφημα, Θεσσαλονίκη 2021). Το πρώτο του θεατρικό έργο με τίτλο «Ο δακτυλογράφος» κυκλοφόρησε τον Ιούλιο του 2021 επίσης από τις εκδόσεις Γράφημα. Έχει επιμεληθεί το σενάριο και τα κείμενα στις ταινίες μικρού μήκους της Υπερρεαλιστικής Ομάδας Θεσσαλονίκης «Επιθυμώ», «Πολφός αίματος» καθώς και σενάριο-σκηνοθεσία στην ταινία μικρού μήκους «Ομ/φαλλός Κολπορραγίας».
Είναι αρχισυντάκτης στο τριμηνιαίο «Λογοτεχνικό Δελτίο» όργανο του Φιλολογικού Ομίλου Θεσσαλονίκης, συλλογική έκδοση πεζογραφικού, ποιητικού και κριτικού λόγου αντίστοιχα. Επιμελητής του συλλογικού Ανθολογίου «Φωτοσκιάσεις» και «Αντιστίκσεις» της Υπερρεαλιστικής Ομάδας Θεσσαλονίκης, «Εποπτείες» του Φιλολογικού Ομίλου Θεσσαλονίκης καθώς και του συλλογικού μυθιστορήματος «Δανδής και Ονειροπόλος». Είναι μέλος της Εθνικής Εταιρείας των Ελλήνων Λογοτεχνών, της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων και της Εταιρείας Γραμμάτων και Τεχνών Πειραιά.
*
ΑΓΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ – Παρουσίαση Οπισθόφυλλου
Σουηδία, 1970. Ο Alfred Johansson, παιδίατρος, αναγνωρισμένος για τα αποτελέσματα της τελευταίας του επιστημονικής έρευνας, καλείται να παρέμβει στο δημόσιο λόγο και να στρατευτεί με την καθολική εκκλησία, σε νομοθέτημα του κόμματος των Χριστιανοκοινωνιστών που επιβάλλει τον έλεγχο και τον περιορισμό των αμβλώσεων. Μέσα απ’ το ξεδίπλωμα της προσωπικής του ιστορίας, τα τραύματα του παρελθόντος καθορίζουν το παρόν και τον εξωθούν στην αυτοκριτική και την αναζήτηση της αληθινής του ταυτότητας. Βυθισμένος σε ένα σύμπλεγμα διανοητικού, ψυχικού και συναισθηματικού ευνουχισμού, ήδη από τα χρόνια κατά τα οποία υπήρξε οικότροφος σε καθολικό σχολείο, μένει μετέωρος ανάμεσα στην αλήθεια και την ψευδαίσθηση. Αγγίζει τα όρια της ηθικής και καταλήγει να αναπαράγει τις ίδιες μορφές βίας και εξουσιαστικής επιβολής.
Το έργο διαιρείται σε πέντε κεφάλαια με χαρακτηριστικές επικεφαλίδες:
Κεφάλαιο 1ο – Βαπτίζεται ο δούλος του Θεού / Κεφαλαίο 2ο –
Οι μεγάλοι πόνοι είναι βουβοί / Κεφαλαίο 3ο – Δεν είναι αμαρτία να ξεγελάς τον διάβολο / Κεφαλαίο 4ο – Υπάρχει το Άουσβιτς, κι έτσι δεν μπορεί να υπάρχει Θεός / Κεφαλαίο 5ο
Η κοινωνία προετοιμάζει το έγκλημα· Ο εγκληματίας το διαπράττει
Προτιμώ να επιλέξω από ένα σύνολο προσεγγίσεων στην «Αγία Οικογένεια» δύο συνεντεύξεις. Έτσι θα δώσουμε τον λόγο στον ίδιο τον συγγραφέα, που σε πρόσφατη συνέντευξή του στην Μάγδα Παπαδημητρίου Σαμοθράκη (Bookia), δηλώνει:
«Η “Αγία Οικογένεια” περιστρέφεται γύρω από την έννοια της ιδιωτικής και της δημόσιας ηθικής. Το άτομο, επί της ουσίας, δεν αντανακλά το περιεχόμενο των δύο επιπέδων διαμόρφωσης του υποκειμενικού και του συλλογικού Λόγου. Με άλλα λόγια, ολόκληρο το έργο αρχίζει και ολοκληρώνεται μέσα σε ένα πλέγμα δομών του Λόγου και του Σώματος. Η θρησκευτική εξουσία, τόσο ως θεσμικός φορέας ιδεολογίας εντός της σουηδικής κοινωνίας, όσο και ως ερμηνευτική προσέγγιση του δόγματος, αποτελεί μία εκ των πλευρών αυτής της «αλήθειας» των πραγμάτων. Η εκάστοτε «αλήθεια» στο συλλογικό ασυνείδητο εκπροσωπείται από μορφές έκφρασης και ειδολογικής αναφοράς δίχως να υπεισέρχεται σε μία μονοδιάστατη σχέση εξουσίας με ιεραρχικά προσδιορισμένες ταυτότητες. Δηλαδή, δεν επρόκειτο για μία καθετοποιημένη σχέση θύτη-θύματος, αλλά για μία ολοκληρωτική σύνδεση των ατόμων στην ίδια νόρμα αναπαραγωγής των συνθηκών παραβίασης των όρων ηθικής διαπαιδαγώγησης. Υπεύθυνοι για την εξέλιξη πορείας των γεγονότων είναι συνολικά οι πρωταγωνιστές, ανεξαρτήτου κοινωνικής αφετηρίας. Όλοι συμβάλλουν στη δομική αναπαράσταση του συστήματος αξιών, στο πλαίσιο του οποίου συμπεριλαμβάνεται η έννοια του εγκλήματος ως παρέκκλιση».
Σε συζήτηση, εξάλλου, με τον Φίλιππο Κόλλια (Athens Voice) ο Αντώνης Χαριστός λέγει: «ο ήρωας του έργου δεν καλείται να γνωρίσει τα όρια της υπόστασής του εντός τού κοινωνικού πλαισίου, αλλά, αντίθετα, είναι πρωταγωνιστής στην κατασκευή των κοινωνικών εκείνων συνθηκών που η εκμηδένιση της αυτόνομης προσωπικότητας καθορίζει. Με άλλα λόγια, η βασική θεματική με άξονα την παιδεραστία επιχειρεί να αναδείξει τον υποσκελισμό της προσωπικότητας στο ρου της ιστορίας. Οι ρόλοι τους οποίους υπηρετεί ο πρωταγωνιστής κατασκευάστηκαν δίχως και πριν από εκείνον, για εκείνον και θα συνεχίσουν να αναπαράγονται και μετά από εκείνον. Επομένως, δεν είναι οι άνθρωποι που διαμορφώνουν την ιστορία, αλλά οι οικονομικές δομές εξουσίας, με τα ιδεολογικά τους σύμβολα, οι οποίες δημιουργούν σειρά αναγκών, τεχνητών ή/και φυσικών, ως γνώμονα κοινωνικής ενσωμάτωσης του ατόμου. Δεδομένου του γεγονότος ότι ετοιμάζω την έκδοση της φιλοσοφικής πραγματείας «Η βαρβαρότητα του Διαφωτισμού», ερευνώ τον ρόλο τού υποκειμένου στο ιστορικό γίγνεσθαι, διαπιστώνοντας την εξαφάνισή του από το προσκήνιο με αποκορύφωμα την Γαλλική Επανάσταση στα 1789. Αυτήν ακριβώς την οπτική μεταφέρω στο μυθιστόρημα με όρους νατουραλιστικούς. Επρόκειτο για έργο σκληρό από κάθε άποψη».
*
| Κλείνοντας το κείμενό μας θα παραθέσουμε ένα απόσπασμα από το πρώτο κεφάλαιο: |
| Ένας φευγαλέος αναστεναγμός διέκοψε την πρωινή βόλτα των οφθαλμών τού Alfred Johansson στο περίκλειστο μαυσωλείο της κρεβατοκάμαρας. Δίπλα του, σε βαθύ όνειρο, η σύζυγός του Brigit. Τα χείλη της κλειστά, με ροζιασμένα τα ματωμένα χρώματά τους. Ανάσαινε ήρεμα. Τα βλέφαρά της παρέμεναν σε στάση προσοχής, δίχως να μετακινούνται. Κανένα υπαρκτό σημάδι πως το όνειρο βιωνόταν ολοζώντανο ως πραγματικότητα. Τα σγουρά της μαλλιά, βουτηγμένα στο μαύρο χρώμα, διατηρούσαν τη φόρμα της βραδινής επιμέλειας. Το δεξί της χέρι παρέπεσε στο προσκέφαλό της, ενώ το αριστερό βυθιζόταν κάτω από τα παπλώματα. Ο Alfred Johansson την περιεργάστηκε επί ώρα. Στο τέλος, έστρεψε τις οπές της όσφρησής του στο άρωμα, που εξέπεμπε το δέρμα τού προσώπου της. Ένα άρωμα εκκλησιαστικής κατάνυξης. Ούσα διευθύντρια του κεντρικού δημόσιου ορφανοτροφείου και υψηλόβαθμο στέλεχος της Ένωσης Καθολικών Γυναικών (Ε.Κ.Θ.), αξιοποιούσε την επιρροή της στα θρησκευτικά κέντρα καθ’ όλη τη διάρκεια της ημερήσιας επαγγελματικής ενασχόλησης. Η όσφρηση του ανδρός διογκωνόταν, καθώς πλησίαζε ολοένα κοντύτερα στα χείλη της. Με μια απρόσμενη κίνηση εκείνη αντέδρασε. Η συνείδηση επανερχόταν στα πρότερα στάδια και η λογική της πρόβαλε αντίσταση. Μόλις άνοιξε τα μάτια της και αντάμωσε πρόσωπο με πρόσωπο με τον Alfred Johansson, εκτινάχθηκε από το κρεβάτι.«Τρελάθηκες;» ήταν τα μόνα λόγια που, έντρομη καθώς ήταν, σκέφτηκε να διατυπώσει.«Brigit, έλα πίσω στο κρεβάτι» απάντησε εκείνος με διατακτικούς όρους.Οι λέξεις μετρημένες μία προς μία έτρεμαν στην εκφορά τους. Η γυναίκα κατάπιε στον ξεραμένο τράχηλο το σάλιο, που παρήχθη με φόβο στους σιελογόνους αδένες της στοματικής κοιλότητας.«Όχι, Alfred, είναι αμαρτία. Παρασκευή σήμερα» είπε και αμέσως μέτρησε τις αντοχές στους μορφασμούς τού προσώπου του.«Αμαρτία;» έκανε ξαφνιασμένος και, μη έχοντας διάθεση για περαιτέρω αναλύσεις και επεξηγηματικές συνομιλίες, σχημάτισε το σημείο τού σταυρού. Έπειτα συμπλήρωσε «Να ετοιμάσεις αμέσως το πρωινό γεύμα. Σε δέκα λεπτά να είστε άπασες παρούσες στο τραπέζι» και η φωνή του σταμάτησε μεμιάς, καρφωμένη με νόημα στο χλωμό πρόσωπό της.«Μάλιστα!» συμφώνησε εκείνη και, αφότου άνοιξε τις κουρτίνες τού παραθύρου, εγκατέλειψε το δωμάτιο για την επτάχρονη κόρη τους, Astrid. |
*
Αν θα μου λέγατε «ποιο κεφάλαιο διαλέγεις», θα έλεγα το 4ο που έχει ως τίτλο τη φράση του Primo Levi «Υπάρχει το Άουσβιτς, κι έτσι δεν μπορεί να υπάρχει Θεός».
Επισκέφτηκα προ λίγων ετών τα κολαστήρια Άουσβιτς και Μπιργκενάου. Ο Αντώνης Χαριστός μου τα έφερε πάλι τόσο κοντά!
Στις μέρες μας με τα τόσα αδιέξοδα της Δημοκρατίας, του Διαφωτισμού, της Ηθικής – γενοκτονίες, παιδεραστίες, επιστροφή στο μεσαιωνικό κλίμα…
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣΞΑΝΘΗ, ΙΟΥΛΙΟΣ 2022
