Του Θανάση Μουσόπουλου
Δύο κολοσσοί του νεοελληνικού λόγου όχι μόνο κατάγονται αλλά και εκφράζουν τη Θρακική ψυχή. Ο Γεώργιος Βιζυηνός (1849 – 1896) από την Ανατολική Θράκη και ο Κώστας Βάρναλης (1883/4 – 1974) από την Ανατολική Ρωμυλία – Βόρεια Θράκη. Συγκροτούν τη «Θρακική Σχολή» που ξεκινά κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα και περιλαμβάνει λογοτέχνες που έχουν τάσεις ανανέωσης, με διάθεση ψυχογραφίας ή κοινωνικής αντίληψης.
Ο Κώστας Βάρναλης, που θα μας απασχολήσει σε τούτο το κείμενο, γεννήθηκε στον Πύργο (Μπουργκάς) της Βόρειας Θράκης / νυν Βουλγαρίας, το 1884, όπου βίωσε το κλίμα του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897. Πήρε το επώνυμο Βάρναλης από την Βάρνα, την πατρίδα του πατέρα του (που το επίθετό του ήταν Μπουμπούς).
Το 1898 τέλειωσε το Ελληνικό Σχολείο και συνέχισε την εκπαίδευσή του στα Ζαρίφεια διδασκαλεία της Φιλιππούπολης και έπειτα με την υποστήριξη του Μητροπολίτη Αγχιάλου ήρθε στην Αθήνα για να σπουδάσει Φιλολογία όπου και πήρε μέρος στη διαμάχη για το Γλωσσικό Ζήτημα ως υποστηρικτής των δημοτικιστών. Θα σταματήσουμε εδώ την εξιστόρηση της πορείας του και θα αναφερθούμε σε πρώιμες αναμνήσεις του Βάρναλη από την πατρίδα του.
Το 1935, στο διάστημα 17 Φεβρουαρίου ως τις 11 Αυγούστου, δημοσίευσε μια σειρά κειμένων στην εφημερίδα «Ανεξάρτητος» με τη μορφή επιφυλλίδων. Τα κείμενα τούτα συγκεντρώθηκαν και με την επιμέλεια του Κ.Γ. Παπαγεωργίου εκδόθηκαν το 1980 («Κέδρος») με τον τίτλο Φιλολογικά Απομνημονεύματα.
Στα προηγούμενα βιβλία και εργασίες μου που αναφέρονται στον Βάρναλη χρησιμοποίησα ως πηγή τα σημαντικά αυτά κείμενά του. Στο σημερινό άρθρο, στη σειρά κειμένων για τους Εβραίους, θα αναφερθούμε σε κάποια σχετικά στοιχεία που αναφέρει ο ποιητής και που έλαβαν χώρα κατά τα χρόνια της σχολικής του ζωής. Να σημειωθεί ότι οι Εβραίοι της Βουλγαρίας έχουν την ίδια ιστορία στην περιοχή αυτή με τους Εβραίους της Ελλάδας.
Θα δούμε αποσπάσματα από τρεις ενότητες, που μας ενδιαφέρουν.
«Πατρίς και θρησκεία:
Πατρίς και θρησκεία ήτανε το κυριότερο περιεχόμενο της εκπαίδευσής μας. Μας μαθαίναμε να θεωρούμε την Ελλάδα για το πιο δοξασμένο κι ευγενικό έθνος του κόσμου και το ορθόδοξο δόγμα για την αληθινότερη και τελειότερη πίστη από όλες. Μας μαθαίνανε να μισούμε τους άπιστους Τούρκους, που μας πήρανε την Πόλη, τους βάρβαρους Βουλγάρους που μας πήρανε τη Θράκη και τη Μοισία, τους άνομους Εβραίους, που σταυρώσανε το Χριστό».
«Ξύλο στα ξένα παιδιά! :
Ζούσαμε μέσα σ’ έναν αδιάκοπο πατριωτικό παροξυσμό. Είχαμε χάσει το αίσθημα της πραγματικότητας και βλέπαμε τους Βουλγάρους σαν ξένους, σαν σφετεριστές της πατρικής μας κληρονομιάς. Το ξύλο, η καθαρεύουσα και η Μεγάλη Ιδέα μας είχανε κάνει το μυαλό κουρκούτι.
Όπου έβρισκα Τουρκόπουλο, Βουλγαράκι ή Εβραιόπουλο του χεριού μου, το έπιανα και το έδερνα για να εκδικηθώ τα όσα κακά μας έχουνε κάνει…»
«Για να εκδικηθώ τη σταύρωση του Χριστού :
Μιαν άλλη φορά λίγο έλειψε να σκοτώσω ένα Εβραίο. Περνούσα από τα εμπορικά το δειλινό και βλέπω ένα Εβραίο πάνου σε μια σκάλα όπου είχε ανεβεί για να κατεβάσει κάποια χαλιά, που κρεμόντανε έξω από τη βιτρίνα ενός εμπορικού. Δε χάνω καιρό, τρέχω και τραβώ τη σκάλα. Η σκάλα έπεσε απάνου στη βιτρίνα και την έκανε θρύψαλα. Κι ο Εβραίος μόλις πρόφτασε να πιαστεί με τα νύχια από το απάνω περβάζι της βιτρίνας. Και κρεμάστηκε μια στιγμή στο κενό. Αν δεν τρέχανε οι άλλοι Εβραίοι να τον πιάσουνε, θα έπεφτε στις πλάκες του πεζοδρομίου και θα τσακιζότανε».
Αφού ο Κώστας Βάρναλης περιέγραψε την πράξη του, συμπληρώνει:
«Γιατί το έκανα αυτό; Για να εκδικηθώ τη σταύρωση του Χριστού! Ο πατριωτικός φανατισμός και η θρησκευτική μισαλλοδοξία, που καλλιέργησε στην ψυχή μου το σκολειό, έφερε πολύ πρόωρα σε μένα τους «ώριμους» καρπούς της».
Κλείνει την ενότητα, γενικεύοντας : «Εκατομμύρια παιδιά του λαού σ’ όλο τον κόσμο παθαίνουνε αυτήν την πνευματική και ηθική άμβλωση με το σκολειό, με το θείο κήρυγμα και με τον Τύπο, για να δέχονται να θυσιάζουνε τη ζωή τους και να εγκληματούνε υπέρ των μεγάλων Ληστών της ανθρωπότητας, που κρύβονται πίσω από το χρυσό παραβάν του Ιδανικού».
*
Πώς ονειρεύεται τον κόσμο ο Κώστας Βάρναλης; Το διατυπώνει ποιητικά στην κατακλείδα του περίφημου Οδηγητή:
Κι ένα στυλώνει κι ανασταίνει,
το ’να βασίλειο της Δουλειάς,
(Ειρήνη! Ειρήνη!) το βασίλειο
της Πανανθρώπινης Φιλιάς.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, 18 ΜΑΡΤΙΟΥ 2022
