Τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου Ολοκαυτώματος των 526 Ελλήνων Εβραίων της Ξάνθης, που εξοντώθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα έγιναν στην πλατεία Ελευθερίας και από την εκδήλωση αυτή η υπουργός Παιδείας Νίκη Κεραμέως, ο Μητροπολίτης Ξάνθης και Περιθεωρίου Παντελεήμων, ο εκπρόσωπος του τοποτηρητή της Μουφτείας ιμάμης Επιούκ Ραμαντάν και ο Ραββίνος Θεσσαλονίκης Ααρών Ισραέλ έστειλαν ισχυρό μήνυμα ειρηνικής συμβίωσης Χριστιανών, Μουσουλμάνων και Εβραίων, με την κοινή φωτογράφισή τους μπροστά από το Μνημείο, καθώς η Θράκη αποτελεί πρότυπο αυτής της συμβίωσης.
Η υπουργός Παιδείας
“Ως κυβέρνηση και ειδικότερα ως υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων υπογραμμίζουμε τη σημασία της εκπαίδευσης για το Ολοκαύτωμα, προωθούμε τη διδασκαλία της θηριωδίας του ναζισμού από πολύ νωρίς στα παιδιά μας”, είπε στην ομιλία της στην τελετή αποκαλυπτηρίων υπουργός Παιδείας Νίκη Κεραμέως και συνέχισε:”Πραγματοποιούμε επιμορφωτικά σεμινάρια σε εκπαιδευτικούς για τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος. Συνεργαζόμαστε με αρμόδιους φορείς. Αναλαμβάνουμε δράσεις ευαισθητοποίησης. Με όπλο μας τη γνώση διασφαλίζουμε την ιστορική μνήμη και την ενδελεχή μελέτη και διδασκαλία των γεγονότων, μέσα από την καλλιέργεια αξιών, όπως ο αλληλοσεβασμός, η αποδοχή της διαφορετικότητας, τα ιδανικά του δημοκρατικού πολιτεύματος και της ενεργού πολιτειότητας από μικρή ηλικία. Διασφαλίζουμε ότι δεν θα μείνει ποτέ ξανά καμία χαραμάδα ανοιχτή που θα επιτρέψει την αναβίωση του φασισμού, του αντισημιτισμού, της μισαλλοδοξίας”.
Ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν Μ. Σχοινάς
“Η Θράκη είναι ένας τόπος που αποτελεί και σύμβολο συνύπαρξης, συμβίωσης, ανοχής και αλληλεγγύης, είναι ένας τόπος που αντικατοπτρίζει τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής, ένα μοντέλο κοινωνίας που μας χωράει όλους”, επισήμανε ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μαργαρίτης Σχοινάς, με βιντεοσκοπημένο μήνυμά του στην τελετή αποκαλυπτηρίων του Μνημείου.
“Σε μία περιοχή όπως η Θράκη, που αποτελεί διαθρησκειακό υπόδειγμα, αυτό το προσκυνηματικό Μνημείο,που αποκαλύπτεται σήμερα, έρχεται να προστεθεί στην πλούσια και ποικιλόμορφη πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά του τόπου”, είπε και πρόσθεσε:”Αποτελεί χρέος της γενιάς μας να προφυλάξουμε και να αναδείξουμε την κληρονομιά του ελληνικού Εβραϊσμού, να προσέξουμε τα νεκροταφεία και τα μνημεία τους, όχι σαν να ήταν δικά μας, αλλά γιατί είναι και δικά μας. Είναι χρέος μας να εγγυηθούμε ότι το “ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ” δεν θα μείνει μία ευχή στα λόγια”.
Ο κ. Σχοινάς αναφέρθηκε στη μάστιγα του αντισημιτισμού και σημείωσε:”Ο ευρωπαϊκός τρόπος ζωής είναι το ισχυρότερο όπλο που έχουμε στα χέρια μας ενάντια στις προσπάθειες όσων επιχειρούν να διαστρεβλώσουν και να ξαναγράψουν την Ιστορία, να δηλητηριάσουν ξανά τις κοινωνίες μας με ιδεολογίες αντισημιτικές, ρατσιστικές, φασιστικές, με ιδεολογίες απάνθρωπες. Δεν πρέπει να κάνουμε το λάθος να θεωρήσουμε ότι ο αντισημιτισμός ξεκίνησε ξαφνικά στους θαλάμους των αερίων και εξαφανίστηκε μόλις έκλεισαν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Αντισημιτικές προκαταλήψεις και ιδεολογίες χιλιετιών έχουν βαθιές ρίζες στην ευρωπαϊκή ιστορία. Αυτό και πάλι, δυστυχώς, το είδαμε πρόσφατα με τις θεωρίες συνωμοσίας γύρω από τον ρόλο των Εβραίων στην εξάπλωση της πανδημίας, που ξαφνικά βρήκαν πρωτοφανή εξάπλωση στο διαδίκτυο και τροφοδότησαν νέα περιστατικά αντισημιτικής βίας.
Η μάστιγα του αντισημιτισμού χρειάζεται μία ολιστική αντιμετώπιση με συνεργασία σε ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο.
Ο πρέσβης του Ισραήλ Γιόσι Αμράνι τόνισε πως δεν πρέπει να ξεχάσουμε ποτέ και πως ακόμα και οι μικρές εβραϊκές κοινότητες στην Ελλάδα είχαν τα δικά τους θύματα απέναντι στη ναζιστική θηριωδία.
Ο πρόεδρος του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου
“Με αυτό το σεμνό Μνημείο η μνήμη των Ξανθιωτών Εβραίων γίνεται φάρος άσβεστος για να θυμίζει πως ότι έγινε τότε, μπορεί να ξανασυμβεί σε κάθε κοινωνία, όσο εξελιγμένη και αν είναι, σε κάθε πόλη, όσο σύγχρονη και αν είναι, σε κάθε χρονική στιγμή στην ιστορία”, είπε ο πρόεδρος του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδας και πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης Νταβίντ Σαλτιέλ.
“Είναι χρέος μας να κατανοούμε όλες τις πτυχές της ιστορίας και παράλληλα να υπερτονίζουμε τις πράξεις ανθρωπιάς και ότι αυτές είναι που μας διδάσκουν ότι κάθε άνθρωπος μπορεί να κάνει τη διαφορά”, σημείωσε
Ως προς το Μνημείο του Ολοκαυτώματος είπε ότι “θα γίνει σημείο αναφοράς και προσκυνήματος αλλά και εφαλτήριο για δημιουργία πρωτοβουλιών μνήμης και εκπαιδευτικών δράσεων, ένα ζωντανό εργαλείο διάδρασης με την ιστορία”.
“Μόνον έτσι το Μνημείο θα επιτελέσει τον υψηλό του στόχο, να διδάξει στην κοινωνία πως δεν πρέπει να επιτρέψει να ξανασυμβεί ένα νέο Ολοκαύτωμα και πως ο καθένας που περνάει από μπροστά του είναι και αυτός συνυπεύθυνος”, τόνισε.
Ο περιφερειάρχης
“Πράξη μνήμης”, χαρακτήρισε τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου ο περιφερειάρχης Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης Χρήστος Μέτιος.
“Η κουλτούρα της επικοινωνίας, της αποδοχής της διαφορετικότητας, είναι πλέον κομμάτι της δικής μας ταυτότητας.
Στη μακρά πορεία της η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη υπήρξε ένας από τους τόπους της εβραϊκής διασποράς και στο μεσοπόλεμο ζούσαν περισσότεροι από 4.000 Εβραίοι.
Η σημερινή μέρα ας έχει επιπλέον και το χαρακτήρα της μνήμης της αρμονικής συνύπαρξης Εβραίων, Χριστιανών, Μουσουλμάνων κι ανάδειξης του πλούτου που σημαίνει για τον τόπο μας αυτή η πολυπολιτισμικότητα σήμερα. Σε έναν κόσμο που αλλάζει ο σεβασμός και η ανεκτικότητα είναι τα μεγάλα ζητούμενα. Οφείλουμε να κάνουμε ότι είναι δυνατόν ώστε παρόμοια εγκλήματα να μην επαναληφθούν”, υπογράμμισε.
Ο δήμαρχος Ξάνθης
“Η εβραϊκή κοινότητα της Ξάνθης άφησε ανεξίτηλα το αποτύπωμά της με τη δυναμική, σε όλα τα επίπεδα, παρουσία της στην κοινωνία μας”, είπε ο δήμαρχος Ξάνθης Εμμανουήλ Τσέπελης.
“Σήμερα η Ξάνθη αποδίδει την οφειλόμενη τιμή στη μνήμη των 526 Εβραίων που είχαν την απάνθρωπη μοίρα όλων των ομοδόξων τους στην Ευρώπη. Είμαστε εδώ για να εκπέμψουμε από την Ξάνθη, από αυτή την ιστορική πολιτιστικά πολύμορφη και υπέροχη πλευρά της Ελληνικής επικράτειας, το μήνυμα της ανθρωπιάς της αλληλεγγύης της δικαιοσύνης και της ειρήνης”, σημείωσε.
Ο μητροπολίτης
Ο Μητροπολίτης Ξάνθης και Περιθεωρίου Παντελεήμων επισήμανε ότι θα ήταν άδικο και παράλειψη να μην αναφερθεί η θέση της ελλαδικής Εκκλησίας σχετικά με τους διωγμούς και την εξόντωση των Εβραίων, η οποία, όπως είπε, αγκαλιάζει ολόκληρο τον κόσμο.
” Η Ξάνθη και οι πολίτες της σήμερα εξοφλούν ένα χρέος προς τους Εβραίους συμπολίτες μας. Ευχόμαστε και προσευχόμαστε για την ειρήνη και την ειρηνική συμβίωση όλου του κόσμου. Και η Θράκη και η Ξάνθη αποτελούν ένα πρότυπο ειρηνικής συμβίωσης ανθρώπων με διαφορετική πίστη και διαφορετικό πολιτισμό και ευχόμαστε να μην επιτρέψει ο Θεός κανένας λαός σε κανένα σημείο του κόσμου να γνωρίσει ξανά μία τέτοια θηριωδία”, είπε ο μητροπολίτης.
Χαιρετισμό απηύθυνε ο πρόεδρος του Διεθνούς Οργανισμού Ολοκαυτώματος Γιώργος Πολυδωράκης, ενώ γραπτό μήνυμα έστειλε ο δήμαρχος Ιωαννίνων Μωυσής Ελισάφ ο οποίος δεν κατάφερε να παραστεί λόγω των εορταστικών εκδηλώσεων για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων.
Εκ μέρους του Πολιτιστικού και Αναπτυξιακού Κέντρου Θράκης ο Βασίλης Αϊβαλιώτης αναφέρθηκε στην αποκατάσταση του εβραϊκού νεκροταφείου στην Ξάνθη στην τοποθέτηση πινακίδων σε διάφορα σημεία της πόλης που έχουν να κάνουν με την εβραϊκή ιστορία της, όπως και άλλες ανάλογες πρωτοβουλίες που βρίσκονται σε εξέλιξη.
Η ιστορία των Εβραίων της Ξάνθης
Στοιχεία για την ιστορία των Εβραίων της Ξάνθης έδωσε ο Βασίλης Ριτζαλέος, μέλος του ΕΔΙΠ του Τμήματος Γλώσσας Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξείνιων Χωρών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.
“Την “πιο μεγάλη νύχτα” στην ιστορία των Εβραίων της Ξάνθης, στις 3 προς 4 Μαρτίου του 1943, ο διευθυντής της καπνεμπορικής εταιρείας Commercial Γεουδά Περαχιά βρήκε καταφύγιο σε φιλικό χριστιανικό σπίτι στη γειτονική Καβάλα και αργότερα διέφυγε στη γερμανική ζώνη κατοχής. Ήταν ο μοναδικός που διασώθηκε εκείνο το βράδυ στο “μάζεμα των Εβραίων”, όπως έμεινε στη συλλογική μνήμη. Μεταπολεμικά επέστρεψε στην Ξάνθη και αφιέρωσε τη ζωή και το συγγραφικό του έργο στη διατήρηση της μνήμης των θυμάτων του Ολοκαυτώματος μέχρι το τέλος της ζωής του το 1970″, είπε ο κ. Ριτζαλέος και συνέχισε:” Ποιοί ήταν οι Εβραίοι της πόλης; Ήταν απόγονοι των σεφαραδιτών Εβραίων που εκδιώχθηκαν από την Ισπανία και βρήκαν καταφύγιο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά το 1492. Κεντρικό στοιχείο του πολιτισμού τους ήταν η ισπανοεβραϊκή γλώσσα, τα “ισπανικά” ήλαδίνο. Οι πρώτες εβραϊκές οικογένειες εγκαταστάθηκαν στην Ξάνθη πιθανότατα γύρω στο 1875. Στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν η πόλη εξελίσσεται σε σημαντικό καπνεμπορικό κέντρο, 234 Εβραίοι απογράφονται στην πόλη από τις οθωμανικές αρχές (τα 2/3 είναι καπνεργάτες και διαμένουν προσωρινά όσο διαρκεί ο κύκλος της εργασίας στις καπναποθήκες). Προέρχονται από τη Θεσσαλονίκη, την Αδριανούπολη, την Κομοτηνή και πόλεις της σημερινής Βουλγαρίας. Πρόκειται κυρίως για φτωχούς βιοπαλαιστές από τις εργατικές τάξεις των οθωμανικών κέντρων, αλλά και τεχνίτες, έμπορους υφασμάτων, αργυραμοιβούς, υπαλλήλους και διευθυντές καπνεμπορικών εταιρειών”.
Η δεκαετία του 1920, σημαδεμένη από τους Έλληνες και Αρμένιους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής, γεννά ελπίδες σε όλους με την ανάκαμψη του καπνεμπορίου. Η Κομμέρσιαλ, η Χέρτζογκ, η Σπήρερ είναι σημαντικές καπνεμπορικές εταιρείες εβραϊκών συμφερόντων. Ο Νταβίντ Αρδίττι διατηρεί καπνοβιομηχανία στην πόλη.Ο εβραϊκός πληθυσμός αυξάνεται (φτάνει τους 700 έως 800), η Κοινότητα αποκτά μεγάλη συναγωγή, ένα άνετο διώροφο κτήριο για το σχολείο και τη λέσχη στη συνοικία Χατζησταύρου (των Αγίων Αποστόλων) χάρη σε κληροδότημα του πολυσχιδούς επιχειρηματία Ισαάκ Ντανιέλ και τραπεζικό δανεισμό. Οι περισσότεροι της εργατικής τάξης ζουν στην παραπάνω μικτή περιοχή ενώ οι πιο εύποροι προτιμούν την Παλιά πόλη. Το αρχοντικό του ευεργέτη της κοινότητας Ντανιέλ αποτελεί ένα κόσμημα της αρχιτεκτονικής και έχει αξιοποιηθεί από τον Δήμο. Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 έπληξε την εβραϊκή κοινότητα, όπως και το σύνολο του πληθυσμού στο καπνεμπορικό κέντρο με τον εξαγωγικό προσανατολισμό. Μέχρι την έναρξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, αρκετοί άνεργοι Εβραίοι αναχωρούν για τη Θεσσαλονίκη ή μεταναστεύουν στην τότε Παλαιστίνη και τη Νότια Αμερική. Ολοένα και πιο συχνά η κοινότητα και τα ιδρύματά της αναζητούν την οικονομική στήριξη της κυβέρνησης και του δημοτικού συμβουλίου όπου διαθέτουν και εκπροσώπηση. Στο τέλος της δεκαετίας του ’20 και στις αρχές της δεκαετίας του ΄30, άρχισαν να κυκλοφορούν αντισημιτικές προκηρύξεις πατριωτικών οργανώσεων οι οποίες αμφισβητούσαν τον πατριωτισμό των Ελλήνων Εβραίων στην Ξάνθη. Η απάντηση δόθηκε τόσο από τις ελληνικές αρχές όσο και από τους νέους της κοινότητας στο Αλβανικό Μέτωπο. Ένας από τους Εβραίους πολεμιστές της Ξάνθης ήταν ο Λούης Κοέν, που έγινε γνωστός με το ψευδώνυμο Κρόνος στην Εθνική Αντίσταση. Στο άκουσμα της καθόδου του γερμανικού και βουλγαρικού στρατού κάποιες εβραϊκές οικογένειες φεύγουν από την πόλη.
Τις πρώτες πρωινές ώρες στις 4 Μαρτίου του 1943, ύστερα από τους πανηγυρισμούς και τις παρελάσεις των αρχών κατοχής και των εποίκων για την εθνική εορτή, σε ανάμνηση της δημιουργίας της Μεγάλης Βουλγαρίας στους χάρτες της συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, έγινε η σύλληψη όλων των Εβραίων της πόλης από τη βουλγαρική αστυνομία. Χωρίς γερμανική συμμετοχή. Με την έγκριση του Βασιλιά Μπόρις Γ και της κυβέρνησης Φίλοφ. Στις περισσότερες επίσημες αναφορές γίνεται λόγος για 526 Έλληνες Εβραίους εκτοπισμένους από την Ξάνθη. Μεταφέρονται με τρένο στην πόλη Ντούπνιτσα της Βουλγαρίας και από εκεί στο ναζιστικό στρατόπεδο εξόντωσης της Τρεμπλίνκα στην Πολωνία”.
Όπως είπε, το τμήμα Γλώσσας, Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξείνιων Χωρών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης στην Κομοτηνή, θα προσφέρει στους φοιτητές του δύο μαθήματα για την εβραϊκή ιστορία και το Ολοκαύτωμα στο νέο πρόγραμμα σπουδών, αρχίζοντας από το επόμενο εξάμηνο.
Καταθέσεις στεφανιών
Στην τελετή των αποκαλυπτηρίων παρέστησαν οι υφυπουργοί Παιδείας Άγγελος Συρίγος και Τουρισμού Σοφία Ζαχαράκη.
Στεφάνια στο Μνημείο κατέθεσαν η υπουργός Παιδείας, ο περιφερειάρχης Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης Χρήστος Μέτιος, οι δήμαρχοι Ξάνθης Εμμανουήλ Τσέπελης, Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνος Ζέρβας, Αλεξανδρούπολης Γιάννης Ζαμπούκης, ο βουλευτής του ΚΙΝΑΛ Μπαράν Μπουρχάν, ο πρόεδρος του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδας, ο πρόεδρος του IHRA, ο διευθυντής του Γραφείου Πολιτικών Υπόθεσαν Θράκης του υπουργείου Εξωτερικών Συμεών Τέγος, οι πρέσβεις του Ισραήλ, του Καναδά, της Πολωνίας, η Γενική Πρόξενος των ΗΠΑ στη Θεσσαλονίκη Ελίζαμπετ Λι, ο Επιτετραμμένος της Πρεσβείας της Ελβετίας, ο πρόξενος της Γερμανίας στη Θεσσαλονίκη, η Επιτετραμμένη της Πρεσβείας της Αυστρίας, ο πρόξενος της Σουηδίας στη Θεσσαλονίκη, ο υποπρόξενος του Γενικού Προξενείου της Τουρκίας στην Κομοτηνή, ο επίτιμος πρόξενος της Ισπανίας στη Θεσσαλονίκη, ο διοικητής του Δ’ Σώματος Στρατού αντιστράτηγος Αγγελος Χουδελούδης, ο γενικός περιφερειακός αστυνομικός διευθυντής Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης υποστράτηγος Πασχάλης Συριτούδης.
Στη βάση του Μνημείου έχουν τοποθετηθεί 526 βότσαλα, όσοι οι Εβραίοι της Ξάνθης που εξοντώθηκαν από τους Ναζί. Πριν από αυτό τοποθετήθηκαν δυο σιδηροδρομικές ράγες που συμβολίζουν την πορεία τους προς το στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Τρεμπλίνκα.
Πριν από την τελετή ο δήμαρχος τους υποδέχθηκε επισήμως στο Δημαρχείο και μετά όλοι μαζί περπάτησαν μέχρι την πλατεία Ελευθερίας όπου έγινε η εκδήλωση.
Το πρωί οι επίσημοι επισκέφθηκαν το εβραϊκό νεκροταφείο Ξάνθης όπου τελέστηκε επιμνημόσυνη δέηση από τον Ραββίνο Θεσσαλονίκης Ααρών Ισραέλ.
