Τον Βασίλη Βασιλειάδη τον είχα μαθητή. Πάντοτε διακρινόταν για το ήθος, την ειλικρίνεια και την απλότητά του. Σαν χθες θυμάμαι όταν το 1995 μού χάρισε το βιβλίο του «Διατάξεις του χρόνου και του φωτός στην ποιητική συλλογή Εκλογή Α΄ του Τ. Κ. Παπατσώνη (με αφορμή ανίχνευσης όψεων της ποιητικής του Τ. Κ. Παπατσώνη)», που ήταν όπως σημειώνει η πρωτεύουσα μεταπτυχιακή εργασία του στο Τμήμα Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Με συγκίνηση διαβάζω την αφιέρωση του βιβλίου «Στον αγαπητό μου δάσκαλο και φίλο κ. Θανάση Μουσόπουλο».
Λίγα χρόνια μετά, στο ίδιο ίδρυμα, εγκρίθηκε και η διδακτορική του διατριβή με θέμα «Η ιδεολογία της λογοτεχνικής κριτικής του μεσοπολέμου για τη ‘γυναικεία’ και την ‘ανδρική’ λογοτεχνία», 2006.
Ο Β. Βασιλειάδης τα δεκαπέντε χρόνια που ακολούθησαν μετά το διδακτορικό ήταν ιδιαιτέρως γόνιμα και δημιουργικά. Εργάστηκε ως ερευνητής στο Τμήμα Γλώσσας και Λογοτεχνίας του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας. Έχει δημοσιεύσει άρθρα σχετικά με θέματα της νεοελληνικής κριτικής, ποίησης και πεζογραφίας. Στο πλαίσιο της επιστημονικής του έρευνας στο Κ.Ε.Γ. ασχολήθηκε με θέματα λογοτεχνικής μετάφρασης, νεοελληνικής κριτικής, και διδασκαλίας της λογοτεχνίας. Έχει διδάξει Νεοελληνική Φιλολογία στα Τμήματα Φιλολογίας του Δ. Π. Θ. και του Α.Π.Θ. Δίδαξε επίσης Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Πρόσφατα εκλέχθηκε επίκουρος καθηγητής επί θητεία στο Τμήμα Φιλολογίας του ΑΠΘ. Τον συγχαίρω και του εύχομαι καλή πορεία στη νέα του ακαδημαϊκή θέση.
Στο κείμενό μου αυτό, θέλω να μιλήσω για κάποιες από τις ασχολίες του. Πρώτα στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας και στη συνέχεια για άλλες εργασίες του, καταλήγοντας με τον Τ. Κ. Παπατσώνη.
Στο ΚΕΓ σημειώνω, ανάμεσα στις πολλές εργασίες του, δύο που μελέτησα:
– «… γνώριμος και ξένος…» Η Νεοελληνική λογοτεχνία σε άλλες γλώσσες», Επιμέλεια Βασίλης Βασιλειάδης, σελ. 325, 2012, «Εισαγωγή – Για τα πολύτροπα ταξίδια της Νεοελληνικής λογοτεχνίας σε άλλες γλώσσες», σελ. 11-34
– «Σελιδοδείκτες – Για την ανάγνωση της λογοτεχνίας», Επιμέλεια Βασίλης Βασιλειάδης – Κική Δημοπούλου, σελ. 239, 2015
Πάμε σε άλλες εργασίες του και συνεργασίες μας.
Την Τετάρτη 7 Δεκεμβρίου 2016 στο Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, στην Κομοτηνή, στο πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών όπου δίδασκε, σε δύο διαλέξεις από την Ρούλα Αλαβέρα και τον Βασίλη Βασιλειάδη έγινε αναφορά στο περιοδικό «Νέα Πορεία» και στον σύζυγό της Τηλέμαχο Αλαβέρα. Είχα τη χαρά και τιμή να παρέμβω και να μιλήσω για την ποιήτρια Ρούλα Αλαβέρα, για τον Τηλέμαχο και το περιοδικό.
Περνούμεσε ένα γεγονός πολύ σημαντικό για την Ξάνθη και τον Πολιτισμό της.
Το Σάββατο 11 Μαΐου 2019στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης πραγματοποιήθηκε εκδήλωση με θέμα: «Το περιοδικό «Θρακικά Χρονικά» του Στέφανου Ιωαννίδη και η λογοτεχνία της Ξάνθης στον 20ό αιώνα». Η συζήτηση οργανώνεται με αφορμή την ψηφιοποίηση του περιοδικού από το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας στο πλαίσιο του προγράμματος ψηφιοποίησης περιοδικών λόγου και τέχνης και εντάσσεται στον ετήσιο εορτασμό «Ξάνθη 1919-2019. Εκατό χρόνια ελεύθερης ζωής». Ομιλητές: Θανάσης Μουσόπουλος, συγγραφέας φιλόλογος, ποιητής, Βασίλης Βασιλειάδης, ερευνητής Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.
Οι Ξανθιώτες / Ξανθιώτισσες της Θεσσαλονίκης κινητοποιήθηκαν και είχαν έντονη παρουσία στην εκδήλωση. Από την επίσημη Ξάνθη «ουδείς – ουδεμία – ουδέν».
Να τονίσω τη σημασία της ψηφιοποίησης και, βέβαια, τον καθοριστικό ρόλο του Βασίλη.
Τον Σεπτέμβριο του 2020 δημοσίευσα το άρθρο μου «Ένας κύπριος δημιουργός αδικημένος από την ιστορία Νίκος Νικολαΐδης 1884 – 1956» – ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΦΙΛΟ ΒΑΣΙΛΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ. Ξεκινούσα:
«Πριν από λίγα χρόνια ο καλός παλιός μαθητής και φίλος Βασίλης Βασιλειάδης μου χάρισε το βιβλίο του Νίκου Νικολαΐδη «Επιλεγμένα Διηγήματα» που επιμελήθηκε, στις εκδόσεις Αρμίδα, Λευκωσία 2011 (σελ. 270). Διάβασα τότε με ενδιαφέρον τα διηγήματα. Στις μέρες μας, όμως, καθώς ασχολούμαι με τη νεοελληνική διηγηματογραφία, έκρινα χρήσιμο να ξαναδώ το βιβλίο, προκειμένου να γράψω κάτι για τον ενπολλοίς άγνωστο Νίκο Νικολαΐδη τον Κύπριο, αφιερώνοντάς το στον Β. Βασιλειάδη»
Ειλικρινά η προσφορά του Βασίλη Βασιλειάδη είναι πολύ σημαντική για την ανάδειξη αυτού του αδικημένου λογοτέχνη.
Το 2021, με την ευκαιρία του εορτασμού των 200 χρόνων από το 1821 δημοσίευσα το άρθρο «Άμεση και έμμεση Γυναικοκτονία – Η «Αυτοβιογραφία» της Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου (1801 – 1832)».
Στην κατακλείδα του άρθρου μου γράφω:
«Κλείνουμε με ένα απόσπασμα του φίλου μαθητή διδάκτορα φιλολογίας Βασίλη Βασιλειάδη, σχετικά με τη Ελισάβετ και το κείμενό της:
«Πράγματι, η Αυτοβιογραφία της Μαρτινέγκου είναι μια τυπική για το αυτοβιογραφικό είδος και μοναδική για γυναίκα περίπτωση έκφρασης, μέσω του αυτοβιογραφικού λόγου, της έμφυλης αυτοσυνειδησίας της αυτοβιογραφούμενης, για τη διεκδίκηση της χειραφέτησης και τη βίαιη άρνηση από την οικογένειά της. Αλλά είναι και μια μοναδική περίπτωση μετασχηματισμού του αυτοβιογραφικού είδους».
(Από τον τόμο : «Aυτοβιογραφία: μεταξύ Iστορίας και Λογοτεχνίας στον 19ο αιώνα» Συγγραφή: Μιχάλης Χρυσανθόπουλος, Βασίλης Βασιλειάδης, Γιάννα Δεληβοριά, Κατερίνα Τικτοπούλου, 2015, όπου μπορεί όποιος/όποα ενδιαφέρεται να διαβάσει πολλά κατατοπιστικά στοιχεία).
Η κραυγή της Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου ακούγεται στις μέρες μας. Φαίνεται ότι μακρύς ο δρόμος που ξεκίνησε με την Ελισάβετ, πριν διακόσια χρόνια, δε λέει ακόμη να κλείσει…».
Ο Βασίλης είχε την καλοσύνη να μου στείλει στη συνέχεια και άλλες εργασίες του για την Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου .
Ολοκληρώνοντας το κείμενό μου νιώθω την ανάγκη να αναφερθώ στην ενασχόληση του Β. Βασιλειάδη με το έργο του Τ. Κ. Παπατσώνη (1895 – 1976). Αναφέραμε στην αρχή ότι η μεταπτυχιακή εργασία του «Διατάξεις του χρόνου και του φωτός στην ποιητική συλλογή Εκλογή Α΄ του Τ. Κ. Παπατσώνη (με αφορμή ανίχνευσης όψεων της ποιητικής του Τ. Κ. Παπατσώνη)». Πρόκειται για μια μεθοδική και εμπεριστατωμένη εργασία.
Πρόσφατη είναι η εργασία του «Ο Τ. Κ. Παπατσώνης και η κριτική της Νεοελληνικής λογοτεχνίας» [εισήγηση, 2018 – σειρά Λόγος – Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος – περιέχεται στο βιβλίο «Τ. Κ. Παπατσώνης – Το κριτικό και δοκιμιακό έργο του»], 2019. Θα παραθέσω δύο αποσπάσματα της εισήγησής του αυτής.
Πρώτα μια γενική διατύπωση: «Αλλά ο ποιητής και δοκιμιογράφος παρακολουθεί τη νεοελληνική λογοτεχνική πραγματικότητα και έχει αφήσει ουκ ολίγα τεκμήρια της κριτικής του θεώρησης για τα εθνικά συμφραζόμενα της ποιητικής του δημιουργίας και διαδρομής».
Το δεύτερο απόσπασμα δείχνει το ήθος και θάρρος του Παπατσώνη:
«Η σημαντικότερη ίσως στιγμή της δράσης του Παπατσώνη στο πεδίο της κριτικής όσον αφορά την νεοελληνική λογοτεχνία είναι, νομίζω, η δημοσίευση του κειμένου του «Μύθος και Ιστορία» (στον τιμητικό τόμο Για τον Σεφέρη, με αφορμή τη συμπλήρωση τριάντα χρόνων από την κυκλοφορία της Στροφής [1961]), ένα κείμενο που, σε αντίθεση με την αμετάκλητη άρνηση του Θεοτοκά, καταθέτει τη γενναιόψυχη αναθεώρηση για τον Σεφέρη και την ποίησή του. Το κείμενο «Μύθος και Ιστορία» είναι ένα έξοχο τεκμήριο μιας υποδειγματικής φιλικής χειρονομίας που, και πάλι, επιχειρεί να αναιρέσει τις διχοστασίες του παρελθόντος και να διαγράψει το εμμέσως αποκηρυγμένο άρθρο «Νεαροί υπερόπται» (Η Καθημερινή, 1932), μια ευθεία βέβαια επίθεση στον Ανδρέα Καραντώνη, αλλά παραλλήλως μία αμφισβήτηση της ποιητικής αξίας των πρώτων σεφερικών ποιημάτων.
Το (αυτό)κριτικό θάρρος του Παπατσώνη να αναθεωρήσει την αρχική του εκτίμηση για την αξία της σεφερικής ποίησης εκφράζεται σε μία σύντομη επιστολή (με ημερομηνία 20-10-1972), που αναγκάζεται να αποστείλει στη διεύθυνση της Νέας Εστίας, όταν η τελευταία, εν αγνοία του συντάκτη τους, αναδημοσιεύει τους «Νεαρούς υπερόπτες» στα 1972, στο αφιέρωμά της στον Σεφέρη. Ο Παπατσώνης ξεκαθαρίζει διαμαρτυρόμενος: «(…) μου αρκούν τρεις τέσσερες στροφές, που περιέχουν βαθειάν ανθρώπινη συγκίνηση και δείχνουν πλήρη αντίληψη της αληθινής τέχνης, για να παραβλέψω κι αποσιωπήσω πολλές επιφυλάξεις μου, που δεν έπαυσα να διατηρώ, αλλά που δεν θα μ’ εμπόδιζαν ν’ αναγνωρίσω ανεπιφύλακτα το υψηλό επίπεδο και την αισθητική ευαισθησία του ποιητή που χάσαμε» (τχ. 1088 [1-11-1972], 1637)».
*
Συγχαίρω τον Βασίλη Βασιλειάδη για το έργο του, ευχόμενος καλή πορεία στην ακαδημαϊκή του διαδρομή. Λίγους στίχους του Τάκη Παπατσώνη του αφιερώνω.
Τὰ Εἰς Ἐμαυτόν
Τ’ ἀγαπημένα, τὰ ὀρθάνοιχτα χρόνια τῆς ζωῆς μου
ποὺ τὰ σφαλήσανε στὴν ἄπνοια καὶ τὴν καταχνιά,
—ὅ,τι μὲ στέρησαν, ποῦ νὰ τὰ ξαναβρῶ;
Προσπάθησα μὲ τὶς ἀφαίρεσες ν’ ἀναπληρώσω
ἁρμύρες, ἄστρα, δέντρα, πολιτεῖες·
ἦρθε καὶ μὲ συντρόφεψε ἡ Μελέτη:
σκληρὴ κι’ αὐτή, μοῦ φώτισε τὸ τὶ ἔχω χάσει.
Προσπάθειες μάταιες, φτωχικές, πῶς θ’ ἀναπλήρωνεν
ὁ θάνατος τὴ ζωή, κι’ οἱ ξεραΐλες,
πλούσια χλωρίδα τῶν καλῶν καιρῶν;
μὴν «οἱ νεκροὶ ἀναστήνονται κι’ αἰνέσουσί σε;»
Κλείσθηκα καὶ μονώθηκα μὲ τὴν ἀγάπη,
τὴ βαθύρριζη ἀγάπη τὴν πολὺ πιστὴ […]
Καὶ τάχα τώρα ποιά πλέον προσμονή,
ἢ ποιά στροφὴ θὰ μοῦ ἀποδώσει ὅ,τι ἀφαιρέθη;
Καὶ τὸ ἄδικο ποὺ μούγινε, ποιά μοῖρα,
τὸ ἄδικο, ποὺ εἶναι τόσο μυθικὰ μεγάλο,
θὰ βγάλει κέλευσμα νὰν τὸ ἀστερώσει,
γιὰ νὰν τὸ βλέπουν οἱ μελλούμενοι στὶς νύχτες τους
καὶ ν’ ἀνακράζουν «βλέπεις τοῦτα τ’ ἄστρα,
»μόλις θεατά, μὲ τὰ στριμμένα σχήματα;
»Εἶναι ἡ σφραγίδα τῆς δυστυχίας κάποιου Παπατσώνη,
»πού τόσο ὑπόφερε, τότε ποὺ μάχονταν ὅλοι οἱ ἀνθρῶποι,
»χρόνια κλεισμένος στὸν περίβολο τῆς μάντρας του,
»χτυπημένος ἀπὸ βολίδα τοῦ κακοῦ.
»Τοῦ Παπατσώνη, ποὺ ἔχασε τὰ ὡραῖα του χρόνια.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, ΑΡΧΕΣ 2022
