Χρονικό Απελευθέρωσης Της Ξάνθης
H απελευθέρωση της Ξάνθης στις 4 Οκτωβρίου 1919, αποτελεί ορόσημο στην πορεία προς την οριστική ενσωμάτωση ολόκληρης της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα, με τη συνθήκη των Σεβρών (1920) και της Λωζάνης
(1923). Τρίτη 1 προς Τετάρτη 2 Οκτωβρίου, 1919, ο Διοιηκητής της ΙΧ Μεραρχίας, Στρατηγός Γεώργιος Λεοναρδόπουλος, διατάσσει προέλαση.
Η Ιστορία αθόρυβα έχει πάρει πλέον τη θέση της κι η γραφίδα της έτοιμη να καταγράψει τις λαμπρές σελίδες της απελευθέρωσης της Ξάνθης. Παρασκευή 4 Οκτωβρίου ξεκινάει η παρέλαση των Ελλήνων στρατιωτών, που θα σηματοδοτήσει την απελευθέρωση του Τριγώνου της Ξάνθης, η οποία όμως πλήρως συντελέστηκε την Τρίτη 8 Οκτ 1919 με την απόφαση παλιννόστησης 200 οικογενειών Ελλήνων ημερησίως.
Η απελευθέρωση της πόλης μας από τη δεύτερη βουλγαρική κατοχή (1913–1919), της πρώτης θρακικής πόλης που πέρασε σε ελληνική διοίκηση υπό Διασυμμαχικό καθεστώς (Οκτώβριος 1919 – Μάιος 1920), ήταν ο σπόρος που φυτεύτηκε στη Δυτική Θράκη για πρώτη φορά το φθινόπωρο του 1919. Αυτός ο σπόρος αποδείχτηκε από καλή γενιά και τελικά φύτρωσε, έφτιαξε ρίζες, κορμό και κλαδιά που άντεξαν στα εκατό χρόνια ακραίων πολιτικών και ιστορικών φαινομένων και εθνικών περιπετειών που ακολούθησαν.
Χαίρε, Ξάνθη! Πόλη μου σαν το ρόδο! Σταυροδρόμι, στόχος! Γη του Ορφέα, του Διόνυσου, των μυστηρίων. Συνώνυμο του πολιτισμού. Απόμακρη κοιτίδα του υλισμού και της μουσικής. Βαριά κληρονομιά και κλήρος. Σύγκρουση αντιθέτων, αντίρροπες και κεντρομόλες δυνάμεις. Δίπολα ηλεκτρισμένα. Περάσματα με ορμή. Συγκρούσεις, ματωμένα χώματα, χώματα ποτισμένα με Έβρο, με Νέστο Ελκυστικό, μεγάλης βαρύτητας, πόλος περιδίνησης. Ιερός χώρος συνύπαρξης.
