Η ΞΑΝΘΗ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ
Εισήγηση/αυτοπαρουσίαση στις 13 Μαΐου 2019, ΦΕΞ
Κατ’ αρχάς δεν με ενοχλεί ο αριθμός των παρόντων. Επειδή ασχολούμαι με τη ΦΕΞ από το 1972, από την αρχή είχα στο μυαλό μου εκείνο που λέγει ένας πατέρας της εκκλησίας, αν σε κάθε κήρυγμα σώζεται ένας άνθρωπος, τι άλλο θέλουμε. Δεν έχει σημασία αν στην αίθουσα είναι πολλοί ή λίγοι, καθένας μόνος του κρίνει και μόνος του παίρνει ό,τι έχει να πάρει. Τσατίζομαι με τους ομιλητές που αρχίζουν την ομιλία τους λέγοντας γιατί δεν ήρθε ο κόσμος, ακόμη κι αν αισθάνονται μια πικρία ενδεχομένως, θα πρέπει να σέβονται αυτούς που ήρθαν και να κάνουν αυτό που έχουν προγραμματίσει, προς τιμήν αυτών που ήρθαν. Και, βέβαια, προς τιμήν του ονόματός τους.
Η Ελένη Ανδρέου είπε ότι είμαι φιλόσοφος. Προσπαθώ να βρω την καλή όψη των πραγμάτων.
*
Ήθελα να ξεκινήσω λέγοντας ότι αύριο είναι 14 Μαΐου, και αν εμείς στην Ξάνθη γιορτάζουμε τα 100 χρόνια απελευθέρωσης της Ξάνθης, η κανονική και για μας απελευθέρωση είναι η 14 Μαΐου 1920, που γιορτάζει η υπόλοιπη Θράκη. Του χρόνου θα είναι για τη Θράκη 100 χρόνια ελευθερίας. Πρότεινα ήδη από πέρσι να γιορτάσουμε το 2020 όλοι μαζί. Σήμερα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι το προοίμιο της απελευθέρωσης και της Ξάνθης και της Θράκης. Κατά μία ευγενική συγκυρία σε τρεις μέρες, στις 16 Μαΐου 1949, κλείνω τα 70 χρόνια. Άρα η σημερινή εκδήλωση είναι μια γιορτή γενεθλίων.
*
Εκείνο που με ενδιαφέρει από πολύ μικρό είναι να γίνω ποιητής. Τα άλλα πράγματα που έκανα, τα έκανα γιατί έπρεπε να ζω σε μια κοινωνία, να προσφέρω σ’ αυτήν την κοινωνία κάποια πράγματα. Με επηρέασε πάρα πολύ και σ’ αυτό ο Στέφανος Ιωαννίδης – όπως είπαμε στην εκδήλωση που οργανώθηκε πάλι εδώ στις 4 Μαρτίου, το λέει κι ο ίδιος – «Όλη η δράση του ήταν σε βάρος της λογοτεχνικής του παραγωγής». Αλλά νομίζω ότι δεν θα ήταν ο Στέφανος αυτός που είναι – γιατί το λογοτεχνικό του έργο μπορεί να ξεχαστεί – αλλά δεν θα ξεχαστεί ότι στην Ξάνθη μετά από μια δύσκολη δεκαετία του πολέμου και του εμφυλίου, ξεκίνησε το 1952 η ΦΕΞ και ο ίδιος δημιούργησε έργα πολιτιστικής υποδομής. Είναι τιμή για μένα που δούλεψα για μια 20ετία στη ΦΕΞ και ότι σήμερα βρίσκομαι εδώ.
Πριν από δύο μέρες στη Θεσσαλονίκη τιμήθηκε στη 16η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου ο Στέφανος Ιωαννίδης, τα Θρακικά Χρονικά και η Λογοτεχνία της Ξάνθης στα πλαίσια των 100 χρόνων Ελεύθερης Ζωής της Ξάνθης. Με ενόχλησε που δεν έδωσε το παρόν ο Δήμος μας, με κάποιον έστω χαιρετισμό. Ήταν για μένα μια ωραία ευκαιρία στο χώρο της Έκθεσης όπου πηγαίναμε μικρά στον μαγικό εκείνο κόσμο. Τώρα μετά 40-50 χρόνια όλος ο χώρος είναι γεμάτος με βιβλία με σχολεία με δασκάλους με συγγραφείς – και δεν έχει σημασία ότι δίπλα σε ένα Stand υπήρχαν άλλοι – ή σε ένα χώρο που μιλούσες εσύ μιλούσαν δίπλα κάποιοι άλλοι. Ήταν ότι υπάρχει μια άλλη οπτική σ’ αυτόν τον κόσμο.
Συγκινήθηκα πάρα πολύ, όπως και η Δήμητρα, γιατί οι Ξανθιώτες της Θεσσαλονίκης κινητοποιήθηκαν. Οι σύλλογοι αυτοί τώρα έχουν γεράσει – είναι κυρίως της ηλικίας μου και πάνω. Ήταν πολλοί θερμοί και θερμές. Νομίζω ότι τα μετά από τις εκδηλώσεις είναι εκείνα που έχουν σημασία. Πρέπει να μετράμε όχι μόνο τους παρόντες αλλά και τους απόντες, οι οποίοι μπορεί να αισθάνονται ενοχή ή οτιδήποτε άλλο.
Χαίρομαι για την εδώ παρουσία του Πασχάλη Ξανθόπουλου – όσα χρόνια δούλευε στο Δήμο μαζί με την Αριστέα Αλατά εκδώσαμε και εγώ και άλλοι πολύ ωραία βιβλία, που σχετίζονται με την Ξάνθη. Πράγμα το οποίο την τελευταία 5ετία δε γίνεται. Και είναι αυτό δυσάρεστο.
Από πολύ μικρός είχα μια έφεση να παρακολουθώ εκδηλώσεις στη ΦΕΞ. Πήγαινα στο κτήριο απέναντι από το παλιό Δημαρχείο, στο Σπίτι Πολιτισμού που εγώ το βάφτισα, και στις ομιλίες πήγαινα με ένα μπλοκάκι, κρατούσα σημειώσεις, ό,τι άκουγα, και το πιο σημαντικό: πήγαινα μετά στο σπίτι μου 15 χρονώ, πόσο, προσπαθούσα να κάνω μια αναπαράσταση της ομιλίας, βλέποντας τις σημειώσεις. Νομίζω ότι ήταν ένα πράγμα που με ωφέλησε πολύ. Και ήταν το 1971 ή το ’70, ήταν αν θυμάμαι πρόεδρος ο Ευάγγελος Λάμπρου, ήρθε μια ποιήτρια να κάνει μια εκδήλωση στη ΦΕΞ, ο πρόεδρος μου είπε «να πεις εσύ πέντε πράγματα να την προλογίσεις». Ήταν η πρώτη δημόσια εμφάνιση. (Στο Γυμνάσιο έκανα πολλές ομιλίες στους συμμαθητές μου μπροστά σε όλο το σχολείο για θέματα που επέλεγα εγώ).
Είπαμε να μιλήσω σήμερα για την Ξάνθη, όχι μόνο τι γράψαμε αλλά και τι ζούσαμε και τι μεταδίδαμε από αυτά στους άλλους.
Πολλοί ήταν αυτοί που με βοήθησαν για να μπορέσω να φτάσω εδώ που έφτασα. Περηφανεύομαι ότι έχω καταφέρει αρκετά πράγματα που έχουν σχέση με την πόλη μου την Ξάνθη. Είναι ο Στέφανος Ιωαννίδης και η Κατίνα Βέικου Σεραμέτη που με δίδαξαν πολλά πράγματα – και πρακτικά για το τι σημαίνει να είσαι λογοτέχνης, πόσο εύκολο είναι να πληρώνεις και να βάζουν τα περιοδικά τα κείμενά σου, όπως γίνεται τώρα με τις εκδόσεις των πολυσέλιδων μυθιστορημάτων και τα άλλα, για να σε έχουν πρώτο όνομα – η γενίκευση αυτή είναι βέβαια υπερβολική.
Πολύ σημαντικό ρόλο έπαιξε ο Στέφανος Ιωαννίδης και σε κάτι άλλο. όταν απολύθηκα, είχα δύο επιλογές, ή να πάω στο πανεπιστήμιο ή να έρθω στην Ξάνθη. Επειδή απολύθηκα από το στρατό μετά από τρία χρόνια σχεδόν που υπηρέτησα στην αεροπορία, χρόνια πολύ ωραία και γόνιμα, είπα ότι δεν θέλω να πάω στο δημόσιο και να συνεχίσω τον στρατό, ήθελα να είμαι λίγο αυτόνομος. Και ο Στέφανος, που ήταν φίλος με τον Ζήση τον Μπρούμπη που είχε το φροντιστήριο Ηράκλειτος, με τον σύστησε και έτσι από την πρώτη μέρα που απολύθηκα έβαλα ως στόχο να πάω και να δουλέψω σαν καθηγητής σε φροντιστήριο δικό μου. Και ως φοιτητής δούλευα, είχα μαθητές και μαθήτριες – φαίνεται κατάλαβα ότι μου άρεσε αυτό και μου πήγαινε. Δεν το έκανα για λεφτά μόνο, το ’κανα γιατί μου άρεσε. Αυτό μου έδωσε την ευκαιρία να έρχομαι σε επαφή με νέους, να γράφω, και να ελέγχω αυτά που γράφω με τους ανθρώπους με τους οποίους ερχόμουν σε επικοινωνία.
Μάλλον, η Ροδούλα που καθόταν Κλεμανσώ, περνούσε από το σπίτι μας Τσιμισκή, με έβλεπε να κοιτώ από το παράθυρο, και μου έφερε ένα βιβλίο με ποιήματα – ήταν η πρώτη μου επαφή με την ποίηση. Έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο – υποψιάζομαι ότι ήταν ποιήματα του Νικηφόρου Βρεττάκου, δεν είμαι σίγουρος. Από τότε όμως, από μια ηλικία 8 – 9 ετών άρχισα να ασχολούμαι με την ποίηση. Να γράφω ποιήματα στις κατασκηνώσεις, στο βουνό ήταν του ΠΙΚΠΑ, στον Εχίνο, στο 14ο χιλιόμετρο, στο 7ο μετά, και στη θάλασσα – στα Άβδηρα (γι’ αυτό συγκινήθηκα τόσο πολύ από ένα θαυμάσιο βιβλίο της Ελένης Ανδρέου). Στην πρώτη δημοτικού, τις πρώτες μέρες είχα γράψει μία επιστολή να ρθούνε οι γονείς μου να με πάρουν. Αλλά όταν πέρασαν οι μέρες, το πήρα απόφαση, προσαρμόστηκα. Κάθε χρόνο από την πρώτη δημοτικού ως το 3ο έτος του πανεπιστημίου, κάθε χρόνο πήγαινα μία ή δύο κατασκηνώσεις κάθε καλοκαίρι. Ήταν από τις πιο δημιουργικές εμπειρίες της ζωής μου.
Η γειτονιά μας ήταν Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι, φτωχοί και πλούσιοι. Και μου έκανε πάρα πολύ καλό αυτό το πράγμα. Με ιδέες μεγάλωσα, αλλά δεν μεγάλωσα χωρίζοντας τους ανθρώπους. Τα παιδιά ήταν τα χριστιανάκια, τα τουρκάκια και τα πομακάκια. Ήταν μια γειτονιά ανακατωμένη. Το μόνο που συνέβη ήταν το εξής. Στην οδό Τσιμισκή κατοικούσαν μερικά πλουσιόπαιδα και πιο μορφωμένων γονέων, Νηπιαγωγείο και πρώτη δημοτικού πήγαμε στο Έκτο, που ήταν όμως περισσότερο εργατική περιοχή, ο Ασά μαχαλάς. Την επόμενη χρονιά, στη Δευτέρα δημοτικού, ενήργησαν η οδός Τσιμισκή να υπάγεται στον Άη Βλάση, στο Πέμπτο. Δεν ξέρω πώς θα ήμουν σήμερα αν δε γινόταν αυτή η αλλαγή.
Έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο, επειδή εγώ είμαι αστός, άκουγα τον Αντώνη και τον Νίκο, τα παιδιά της γειτονιάς μου που μιλούσαν χωρίς χωριάτικα. Δεν είχα καμιά επαφή με χωριάτες. – Είχα τη χαρά να αποκτήσω μαζί με τη Δήμητρα και ένα χωριό, γιατί ήταν κάτι που μου έλειπε (φέτος γιορτάζουμε και τα 40 χρόνια γάμου). Με φρόντιζαν πολύ. Η μακαρίτισσα η πεθερά μου – έλεγαν μια παροιμία την οποία εφάρμοζαν «για το γαμπρό κι ο κόκορας γεννάει αβγό» – και δεν με πείραζε παρά τις άλλες ιδέες μας περί δημοκρατίας…
Από πολύ μικρός δουλεύω. Ο μπαμπάς μου ήταν μπουφετζής σε καφενείο. Τα καλοκαίρια για μένα ήταν γεμάτα. Δουλεύω γκαρσόνι στην κεντρική πλατεία από πολύ μικρή ηλικία. Πρωί πήγαινα σε ένα άλλο μαγαζί, κυρίως στα παπούτσια του Ράλλη, ή σε κάποιο άλλο μαγαζί. Πάντως κάθε καλοκαίρι δούλευα, όχι για να βγάζω λεφτά, αλλά για να μάθω πώς βγαίνουν τα λεφτά. Αυτή τη φιλοσοφία την οποία δυστυχώς οι νεότεροι αγνοούν ή έχουν ξεχάσει, δεν την εφαρμόζουν θα έλεγα.
Μια από τις δουλειές που έκανα ήταν να δουλεύω ως ρεψισιονίστ στο Ξενοδοχείο Αθήναι, στην πλατεία, κάηκε. Εκεί είχε γραφομηχανή. Άρα από καμιά 13-14 χρονώ είχα την ευτυχία να μάθω γραφομηχανή και να γράφω – όχι τυφλό σύστημα.
Είχα πολλή σχέση με την εκκλησία και πάντοτε την έβλεπα σαν ένα χώρο που μπορούσες να βρεις ανθρώπους. Ίσως και οι ιερείς να ήταν αλλιώς… Θυμάμαι ένα βραβείο για μια έκθεση που έγραψα.
Για μας όλα αυτά ήταν μικρά πράγματα αλλά πολύ ουσιαστικά.
Πολύ σημαντικό ρόλο αργότερα έπαιξε η εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ του Γιάννη Διαφωνίδη, στο να γράφω από το 1977 και μετά, πολύ τακτικά, κείμενα. Να γράφεις κείμενα και να τα διαβάζουν οι άλλοι και εσύ, και να λες αυτό δεν έπρεπε να το γράψω. Ήταν πολύ ωφέλιμο.
Να πω ότι το περιοδικό «Φοροτεχνική και Θρακική Προσέγγιση», που είναι από τα θύματα της λεγόμενης κρίσης, μου έδωσε την ευκαιρία για πολλά πολλά χρόνια, όσο κυκλοφορούσε , να γράφω κείμενα, να «αναγκάζομαι» να γράφω κείμενα, και να γίνεται γνωστό το έργο μου κατ’ αυτό τον τρόπο.
Αναφέρω με ευγνωμοσύνη τον Μιχάλη Σπανίδη και τις εκδόσεις του, τον Βασίλη Τζανακάρη που έβγαζε στας Σέρρας το ΓΙΑΤΙ πολλά χρόνια συνεργάστηκα, τον Μιχάλη και την Αθηνά του Τελεία + Παύλα πρωτοποριακό για την εποχή του free press, πολύ ωραίο αισθητικά.
Επίσης να αναφέρω μια οργάνωση, τη Συμπαράσταση για Αναθεώρηση (ΣγΑ). Είμαι μέλος της πάνω από 15 χρόνια, μου δίνει την ευκαιρία να γνωρίσω ανθρώπους ουσιαστικά, να γνωρίσω ανθρώπους και σε χώρες που δεν θα μπορούσα να πάω, όπως είναι η χώρα των Βάσκων, ή που πήγα και προσκύνησα το Άουσβιτς και το Μπιρκενάου. Αυτά τα οφείλω στην ΣγΑ. Πιστεύω ότι με ωφέλησε πολύ.
*
Πριν από μερικά χρόνια σε εκδήλωση τιμητική για το έργο μου στας Σέρρας κάποιο κείμενο που μ’ άρεσε και επαναλαμβάνω ένα μέρος του.
Φιλοσοφικός, Ιστορικός και Ποιητικός Βίος
Μπορεί να θεωρηθώ τρίγαμος ή τρισδιάστατος.
Βέβαια, αυτό που με ενδιαφέρει πρώτιστα είναι να ζω εγώ ευτυχισμένα – με όποιους τρόπους νιώθω την ευτυχία – να ζω ευτυχισμένα μέσα σε ένα κατά το δυνατόν ευτυχισμένο ανθρώπινο και φυσικό περιβάλλον. Με ενδιαφέρει να έχω ισορροπία μέσα σε ένα επίσης ισορροπημένο οικογενειακό, επαγγελματικό, κοινωνικό, εθνικό και οικουμενικό περιβάλλον. Και πασχίζω, κατά το δυνατό, να λειτουργώ κάθε στιγμή ταυτόχρονα σε σχέση με όλες αυτές τις ισορροπίες.
Όταν ήμουν νεότερος είχα διαλέξει ως μέσον πιο πολλούς δρόμους. Τώρα που σε λίγες μέρες μπαίνω στα εξήντα, έχω καταλήξει σε τρεις δρόμους: τον φιλοσοφικό, τον ιστορικό και τον ποιητικό. Γι’ αυτό σας είπα πως νιώθω τρίγαμος.
Ο Φιλοσοφικός δρόμος με βοηθά να προβώ στις αναγκαίες αφαιρέσεις και γενικεύσεις ώστε να προσεγγίσω τα πράγματα και τους ανθρώπους μέσα στις σχέσεις και στις αλληλεπιδράσεις τους από την αναγκαία απόσταση.
Ο Ιστορικός δρόμος με βοηθά να δω τα πράγματα μέσα στην εξέλιξη και στην πορεία τους, ώστε να κατανοώ τις βαθύτερες αιτίες που κρύβονται στα πράγματα. Είναι πολύ αστείο να λέμε «τούτο ή το άλλο είναι πολύ παλιό» εννοώντας το 2000, όταν η ανθρώπινη παρουσία απλώνεται σε εκατομμύρια χρόνια … [Παρένθεση, να προσθέσω ότι τα τελευταία χρόνια μελετώ Χαράρι, Χομπσμπάουμ και Γιάλομ, που συνδράμουν στη σκέψη μου – κάτι θα παρουσιάσω του χρόνου. Στα μαθήματά μου στο Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, θέλω να δείξω στα παιδιά ποιο είναι το παλιό και ποιο είναι το σύγχρονο].
Και έμεινε ο τρίτος δρόμος, ο Ποιητικός. Θα τον αφήσω για αργότερα.
Θα περάσουμε στα πρώτα έργα μου, και μετά θα αναφερθώ σε κάποια βιβλία που σχετίζονται με την Ξάνθη και τη Θράκη.
Το 1972 δημοσιεύθηκε σε βιβλίο από τα «Θρακικά Χρονιά» η εργασία μου «Επίδραση των ιδεών του Νίτσε στην ελληνική διανόηση και η υπέρβασή τους από τον Καζαντζάκη». Το θέμα το επέλεξα και την επεξεργασία την έκανα στο τελευταίο έτος του πανεπιστημίου, έκανα μια συστηματική έρευνα, χρησιμοποιώντας πολλές πηγές που βρήκα στη Δημοτική Βιβλιοθήκη. Κυκλοφόρησε τις μέρες που νεοσύλλεκτος ήμουν στον Άραξο. Καμάρι, εγώ. Ο καθηγητής μου Λίνος Πολίτης, θεώρησε ότι ήταν σημαντική και, όταν αργότερα τον συνάντησα στην «Τέχνη» Θεσσαλονίκης, μου είπε γιατί δεν την άφησα για διδακτορικό. Σκεφτόμουν ότι πολλοί σημαντικοί (όπως ο Ε.Π. Παπανούτσος που μελετούσα τη Φιλοσοφία, Αισθητική, Ψυχολογία, και άλλα συγγράμματά του), δεν ήταν στο πανεπιστήμιο.
Το 1978 εκδόθηκαν δύο έργα από τους άλλους τομείς ενδιαφερόντων μου. «Ο Ήλιος σκιάδιο», ποιήματα 1967 – 1977 και «Μακρυγιάννης και το 1821: ένα παράδειγμα ιστορικής μνήμης».
Τότε είχα και λίγο ψώνιο, μάζευα τις κριτικές για τα ποιήματά μου, θετικές που μου έδιναν κουράγιο να συνεχίσω. Το πρώτο μου ποιητικό με καθόρισε, γιατί άκουσα καλά λόγια. Αλλά και το βιβλίο για τον Μακρυγιάννη, γιατί συνδέεται με ένα πολιτιστικό όργανο της βόρειας Ελλάδας, που συμμετείχαμε ως ΦΕΞ. Το κείμενο για τον Μακρυγιάννη συνδέεται με μια σειρά ομιλιών μου σε πόλεις Μακεδονίας και Θράκης, επαφή με συλλόγους, και στη συνέχεια ασχολία μου με θέματα ιστορίας και πολιτισμού της Ξάνθης και της Θράκης.
Σε τρεις άξονες κινήθηκαν οι έρευνες και οι εργασίες μου: Ιστορία και Πολιτισμός, Δοκίμια, Ποίηση.
Παραθέτω μια μικρή επιλογή από τίτλους βιβλίων και εργασιών μου που αναφέρονται στην Ξάνθη και στη Θράκη.
Θεωρώ πολύ σημαντικά δύο έργα μου για τη Θράκη
· Η Γη της Θράκης – Θέματα Ιστορίας και Πολιτισμού, 1985
· Θράκη , Μνήμη για το Μέλλον , 1997
· Αγέρηδες και κύματα , 1998
Εγκαινίασα τις εκδόσεις Σπανίδη με το έργο αυτό που είναι μια επιλογή από πεζά και ποιητικά αρχαιοελληνικά κείμενα που αναφέρονται στη Θράκη. Χρησιμοπoιώντας διάφορες μεταφράσεις.
· Ξάνθη , Εκατό χρόνια τέχνη του λόγου , 1998
Το ΕΜΠΡΟΣ φιλοξένησε κατά καιρούς πολλά κείμενά μου για την Ξάνθη και τους δημιουργούς της. Είναι πολύ χρήσιμη αυτή η συλλογή κειμένων μου – έκδοση της εφημερίδας και του φίλου Γιάννη Διαφωνίδη.
· Θρακών οικήσεις και κτίσματα , λαμπρών καιρών μάρτυρες , 15ος – 19ος αι . , 1998
Νουνά του τίτλου(όπως και άλλων βιβλίων μου) είναι η Δήμητρα. Το βιβλίο αυτό εκδόθηκε από το Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας / Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων.
Δύο τεύχη από το Φάκελο «Τοπική Ιστορία» που οργανώσαμε με τον αλησμόνητο φίλο Γιώργο Ταβουλτσίδη Πρόεδρο του Συλλόγου Ποντίων.
· Νεότερη Θρακική Λογοτεχνία , 1. Ιστορία , 2000
· Νεότερη Θρακική Λογοτεχνία , 2. Κείμενα , 2000
Από τα βιβλία που εκδόθηκαν από το Δήμο Ξάνθης:
· Λαϊκή τέχνη της Θράκης , Η χάρη της καθημερινής ζωής , 2002
· Ξάνθη , Στη γειτονιά του Αίμου , 2003
· Καθημερ’νές και σκόλες, Λαογραφικές σελίδες της Θράκης, 2005 – β΄ έκδοση 2011 από Δήμο Ξάνθης
· Ξάνθη, σαν παραμύθι …, 2010
· Τα όνειρα της Ξανθίππης και του Κόσυνθου – Μεταπολεμική Λογοτεχνική Ξάνθη, 2014
· Ανάσες και Σκιές της παλιάς Ξάνθης, 2014
· 50 χρόνια Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές, 2015
Για το Στέφανο Ιωαννίδη και την Κατίνα Βέικου Σεραμέτη εξέδωσα πλήθος εργασιών. Το πρώτο είναι έκδοση του Δήμου.
· Στέφανος Ιωαννίδης : Ένας Λογοτέχνης γεννιέται, 2010
· Ποίηση: Πάθος κι όνειρο της Κατίνας Βέικου Σεραμέτη, 2012
Εκδόθηκαν τα παρακάτω ανάτυπα εργασιών :
Συνοδοιπόρος της Φιλοπρόοδης Ένωσης Ξάνθης είναι ο Μορφωτικός Όμιλος Κομοτηνής που εξέδιδε για πολλά χρόνια το περιοδικό «Θρακική Επετηρίδα». Μερικές εργασίες μου σε ανάτυπα:
· Συνοπτική Ιστορία Θρακικής Λογοτεχνίας , 1982
· Κωστής Παλαμάς : Βυζάντιο και Θράκη , 1989
· Ο Κωστής Παλαμάς για τη Μακεδονία και τη Θράκη, 1992 – 1994
· Βλάσιος Σκορδέλης ( 1835 – 1898 ) : Επίκαιρος – Εκατό χρόνια από το θάνατό του, 2005
Συνεργάστηκε στη συγγραφή των παρακάτω βιβλίων:
· Θράκη , Χρώματα και Αποχρώσεις , Νίκου Δεσύλλα , εκδ. Σύνολο , 1996
Ένα εξαιρετικό φωτογραφικό Λεύκωμα, στο οποίο έγραψε κείμενα και λεζάντες των φωτογραφιών (μαζί με τη Δήμητρα Κατάκη).
· Τουριστικός Οδηγός νομού Ξάνθης , έκδ . Νομαρχίας Ξάνθης , 2002 (είχε τη γενική ευθύνη και επιμέλεια)
· Το Παζάρι της Ξάνθης , έκδ. Δήμου Ξάνθης – Ακαδημίας Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης – ΕΒΕ Ξάνθης , 2002
· Αναφορά στους Ξανθιώτες που διακρίθηκαν κατά τη νεότερη περίοδο, εισήγηση στο 2ο αναπτυξιακό συνέδριο ν. Ξάνθης, ‘Πρακτικά Συνεδρίου’ Νομαρχία Ξάνθης, 2010.
Μετά την αναφορά σε έργα μου που αναφέρονται σε θέματα ιστορίας και πολιτισμού, ήρθε η ώρα να μιλήσω για τον τρίτο δρόμο μου, τον Ποιητικό.
Ως τώρα έχω εκδώσει εννέα ποιητικές συλλογής, η δέκατη είναι έτοιμη και ανέκδοτη,
1. Ο ήλιος σκιάδιο, 1978
2. Διοίκηση αλλοτρίων, 1982
3. Οιακισμοί, 1990
4. Άδηλες σχέσεις, 2000
5. Μετεφηβικές γεωγραφίες, 2005
6. Δρόμοι Ελλήνων, 2005
7. Περίπατος με στίχους
σε κήπους μαγικούς, 2014 (ποιήματα για αναγνώστες πρώτης εφηβικής ηλικίας)
8. Ανακουφιστικό τρίγωνο, 2014
9. Υψιπετείν, 2017
10. Δοκιμές Χαρακτικής, ανέκδοτη
Η Τέχνη, και ειδικότερα η Ποίηση, για πολλούς ανθρώπους της εποχής μας θεωρείται κάτι το περιττό ή και είδος πολυτελείας. Ξεχνούμε συχνά ότι, αν προσεγγίζουμε την πραγματικότητα μόνο με την ξηρή λογική και την επιστήμη, θα τρελαθούμε. Το θέμα είναι, τι κάνουμε για να εκτονωθούμε δημιουργικά, όταν αντιμετωπίζουμε ένα πρόβλημα που μας πιέζει – και δόξα τω θεώ – πολλά είναι τα προβλήματα που μας συνθλίβουν, από την πρώτη στιγμή της σύλληψής μας.
Η ποίηση για τον ποιητή αλλά και για τον αναγνώστη μπορεί, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, να αποτελεί ένα μέσο εκτόνωσης. Η ποίηση, όταν τη γράφεις και όταν τη διαβάζεις, είναι ‘φάρμακο’, όχι ‘πανάκεια’, για να αντιμετωπίσεις την παθολογία του ανθρώπου και της εποχής. Όταν έχεις ένα πρόβλημα, καταφεύγεις στην επιστήμη, στη θρησκεία, στην πολιτική, στην τέχνη. Ο κάθε χώρος, είναι ένα καταφύγιο που δεν είναι μοναδικό, είναι όμως αναντικατάστατο.
Όπως σημειώνει ο Ερνστ Φίσερ στο περίφημο βιβλίο «Η Αναγκαιότητα της Τέχνης» ο καλλιτέχνης είναι ένας αντιπρόσωπος, ένας εντεταλμένος της κοινωνίας. Δεν ασχολείται με τη δική του τύχη, αλλά με την τύχη της κοινωνίας. Αυτή είναι η κοινωνική του αποστολή.
Ο άνθρωπος αλλοτριώθηκε και διασπάσθηκε. Ο καλλιτέχνης έχει ως αποστολή να αποκαθιστά την καταστραμμένη ενότητα των ανθρώπων. Ο άνθρωπος πλήρωσε πολύ ακριβά την άνοδό του σε πολυπλοκότερες, παραγωγικότερες και ανώτερες μορφές της κοινωνίας. Έτσι μέσω της τέχνης επιστρέφει από το ατομικό στο συλλογικό. Βέβαια, ο καλλιτέχνης με το έργο του εκφράζει την ατομικότητά του αλλά ταυτόχρονα εκφράζει και νέες διαδικασίες που συντελούνται μέσα στην κοινωνία.
Σε μια παρακμάζουσα κοινωνία πρέπει και η τέχνη, αν δεν ψεύδεται, να αντικατοπτρίζει την παρακμή, και, αν δε θέλει να απιστήσει στην κοινωνική της λειτουργία, να παριστάνει τον κόσμο σαν κάτι μεταβλητό και να συμβάλλει στην αλλαγή του. Ο μηδενισμός είναι συνάρτηση της παρακμής και της αλλοτρίωσης, γι’ αυτό επηρεάζει και τον δημιουργό και το κοινό του έργου τέχνης.
Ο Αντώνης Σαμαράκης μιλώντας το Μάη του 1994 κατά την αναγόρευσή του ως επιτίμου διδάκτορα του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, διάβασε ένα διήγημα με τίτλο «Η αναγόρευση», με το οποίο διατυπώνει τις θέσεις του για τη λογοτεχνία και το ρόλο της. Ένα μικρό απόσπασμα αυτού του θαυμάσιου και καίριου κειμένου:
«Οι ώρες είναι τόσο κρίσιμες για όλους μας, συγγραφείς και μη, και συνεπώς εκείνος που εκφράζεται με τη λογοτεχνία, με την τέχνη, θα μπορούσε με να είναι η φωνή του αλλά συγχρόνως και η φωνή αυτών που ‘δεν έχουν φωνή’. Είναι τόσοι γύρω μας, πλάι μας, που αδίκως πάσχουν, είναι σε βάσανα, σε μοναξιά όχι παθολογική αλλά λόγω ανωτέρας βίας, κοινωνικής βίας, είναι σε αποξένωση, οι ταπεινωμένοι και καταφρονεμένοι, σε φυλακές και σε εξορίες από ολοκληρωτικά καθεστώτα, είναι σε μαρτύρια σώματος και πνεύματος και ψυχής, είναι εν σκότει και σκιά θανάτου…
Η λογοτεχνία, η τέχνη, είναι δύναμη. Πολλές ευεργετικές ανακατατάξεις στην πορεία της ανθρωπότητας οφείλονται στη βραδυφλεγή αλλά σταθερή και σε βάθος διάτρηση συνειδήσεων που κατορθώνει η λογοτεχνία. Έτσι, καρποφορεί σιγά σιγά ο σπόρος διαμαρτυρίας και εξέγερσης».
Η Τέχνη γενικά και η Ποίηση ιδιαίτερα είναι ένα φάρμακο που μπορεί – πρόσκαιρα ίσως – να αντιμετωπίσει κάποια από τα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου.
Γι’ αυτό από πολύ μικρός, εδώ και εξήντα χρόνια, ασχολούμαι με την ποίηση. Και όταν λέω ποίηση, όπως έγραψε η κόρη μου σε ένα ποίημα, όλοι οι άνθρωποι ποιούν, «αν όχι με σοφία, / τουλάχιστον με καλή προαίρεση». Χαίρομαι γιατί και η κόρη μου (με έχει ξεπεράσει βέβαια πάρα πολύ – το λέω όχι ως πατέρας αλλά ως συμπολίτης), η Ξάνθη δείχνει την αξία της. Αυτό είπα και στην εκδήλωση της Θεσσαλονίκης.
«Φέτος γιορτάζουμε τα 100 χρόνια ελεύθερης ζωής. Η αξία μας 4ης Οκτωβρίου 1919, αποδεικνύεται από το τι ακολούθησε στην Ξάνθη και στην περιφέρειά της. Αυτό οφείλουμε να τονίσουμε στον εφετινό εορτασμό. Η 4η Οκτωβρίου αποτέλεσε αφετηρία αυτογνωσίας και αναδίπλωσης σε όλους τους τομείς της δομής της κοινωνίας, οικονομικά και πολιτιστικά. Αν η δεκαετία του 1880 ήταν η αρχή της ακμής στον οικονομικό τομέα, αυτό που είναι αξιοπρόσεκτο, την ίδια περίοδο έχουμε εκπαιδευτική και πολιτιστική ακμή, ενώ γεννιόνται σημαντικοί πνευματικοί ταγοί και λογοτέχνες, όπως οι Άργης Κόρακας, Άριστος Χασηρτζόγλου, Μέλπω Λογοθέτη-Μερλιέ, Γιώργος Στογιαννίδης.
Μετά την 4η Οκτωβρίου 1919 και την ένωση με την Ελλάδα, η Ξάνθη στην πρώτη ελεύθερη δεκαετία αναπτύσσεται κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά και καθίσταται έκτη σε ανάπτυξη πόλη μας Ελληνικής πατρίδας.
Τρανότερη απόδειξη τούτης της ανάστασης είναι οι πνευματικοί άνθρωποι που γεννιούνται ή φιλοξενούνται εδώ κατά την πρώτη αυτή κρίσιμη δεκαετία: Κατίνα Βέικου Σεραμέτη, Χρήστος Παυλίδης, Στέφανος Ιωαννίδης, Μάνος Χατζιδάκις, Ευάγγελος Λάμπρου.
Τις δεκαετίες που ακολούθησαν, μια σειρά νεότεροι και νεότερες πεζογράφοι και ποιητές που είτε ζουν στην Ξάνθη είτε σε άλλα κέντρα, διατρανώνουν τη μεγάλη πνευματική ποιητική αλυσίδα που μας δένει με τους παλιότερους δημιουργούς. Γράφουν , δημοσιεύουν και εκτίθενται – ποιητές και ποιήτριες, μερικοί μουσουλμάνοι και μουσουλμάνες. Επίσης στην πεζογραφία τα τελευταία χρόνια έχουμε μια ξεχωριστή άνθηση, καθώς επίσης παρατηρείται καλλιέργεια της παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας. Υπάρχουν τα διαβατάρικα πουλιά, πολλοί / πολλές Ξανθιώτες πεζογράφοι και ποιητές δραστηριοποιήθηκαν παλιότερα ή δραστηριοποιούνται στις μέρες μας εκτός Ξάνθης.
Η Ξάνθη δεν είναι μόνο η πόλη του καπνού, είναι η πόλη του πνεύματος. Γι’ αυτό είναι άξια της ελευθερίας που απόκτησε το 1919.
*
Το διάστημα αυτό ασχολήθηκα πολύ στο να κάνω εκδηλώσεις ή ομιλίες σε σχολεία για τα εκατό χρόνια ελευθερίας. Υπέθετα ότι όλο το 2019 θα γίνονταν πολλές εκδηλώσεις. Μπορούν να γίνουν περισσότερα, ποτέ δεν είναι αργά.
Ένα κεφάλαιο που δεν έχει μελετηθεί και μου έκανε εντύπωση. Μιλούμε αρκετά για τον Μεσοπόλεμο, 1920 – 1940. Ήδη μίλησα στην ίδια αίθουσα σε εκδήλωση που οργάνωσε η Europe Direct Ξάνθης (22 Ιανουαρίου 2019) με θέμα «Μεσοπόλεμος στην Ξάνθη – η πρώτη ελεύθερη εικοσαετία». Μια περίοδος που αγνοούμε είναι η επόμενη. Ετοίμασα μια σχετική εργασία με τίτλο «Η Ξάνθη κατά τη ματωμένη δεκαετία 1940 – 1950» από την οποία θα σας παρουσιάσω μια μόνο παράγραφο.
«Δεν έχω υπόψη μου πολλά τεκμηριωμένα στοιχεία για τα θέματα που σχετίζονται με μας ομάδες Αντίστασης στα χρόνια μας Κατοχής, ούτε για το τι ακολούθησε την απελευθέρωση και τα χρόνια του εμφυλίου.
Γεννήθηκα τον Μάιο του 1949, στο Νοσοκομείο της πόλης, μου έλεγαν ότι εκείνες τις μέρες ανταλλάσσονταν πυρά μεταξύ των «αντίπαλων» παρατάξεων πάνω από τη στέγη του, μεταξύ Κιμμερίων και Χρύσας. (Αν αστοχούσαν δε θα ήμουν σήμερα εδώ να σας βασανίζω) Καταλαβαίνετε. Πάντως, όσο μεγάλωνα, δε συζητούνταν τέτοια ευαίσθητα θέματα. Ούτε και γράφονταν ή δημοσιεύονταν. Τα στοιχεία που θα σταχυολογήσω στη συνέχεια είναι από πολύ μεταγενέστερες έρευνές μου».
Ούτε και εγώ ασχολήθηκα, είναι περίοδος την οποία δεν φωτίσαμε καθόλου. Και νομίζω ότι αυτό θα είναι πολύ γόνιμο. Να εκτονώσουμε αυτά που ζήσανε οι πρόγονοί μας, ή κι εμείς βέβαια, σε μια δύσκολη περίοδο της ιστορίας της Ξάνθης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο θα λέγαμε τιμούμε την Ξάνθη, αν φωτίσουμε όλες τις πτυχές της ιστορίας της Ξάνθης.
[Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης στη ΦΕΞ διάβασαν ποιήματά μου η Ελένη Δημητριάδου Εφραιμίδου, η Ελένη Ανδρέου και η Δήμητρα Κατάκη]
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2019
