Η ευρύτερη περιοχή της νοτιοδυτικής Θράκης κυριεύθηκε από τους Οθωμανούς στις τελευταίες δεκαετίες του 14ου μ.Χ. αιώνα. Το 1912 η Ξάνθη για οκτώ μήνες περνά στα χέρια των Βουλγάρων, στις 13 Ιουλίου 1913 η πόλη μας λευτερώνεται για πρώτη φορά από τα ελληνικά στρατεύματα μετά από σκλαβιά 550 χρόνων. Όμως στις 28 Ιουλίου του ίδιου χρόνου η Ξάνθη ξαναδίνεται στους Βουλγάρους, που την κρατούν στα βάναυσα χέρια τους ως τις 4 Οκτωβρίου 1919. Τότε με απόφαση των δυνάμεων που συνεδριάζουν στο Παρίσι αποφασίζουν διασυμμαχικός στρατός με τη συμμετοχή και Ελλήνων να κυριεύσουν την περιοχή της σημερινής ελληνικής Θράκης. Έτσι άρχισε η διαδικασία για την ενσωμάτωσή της στην Ελλάδα. Αυτό έγινε στις 14 του Μάη 1920. Τούτο γιορτάζουν οι υπόλοιποι Θράκες, εμείς γιορτάζουμε την αρχή της ελευθερίας, οι άλλοι το τέλος.
*
Είναι ευκαιρία να πούμε λίγα λόγια για τη νεότερη ιστορία της Θράκης και της Ξάνθης, τιμώντας έτσι όσους/όσες διαχρονικά αγωνίστηκαν για να αποκτήσουμε την (όποια) ελευθερία μας, ιδιαίτερα φέτος με την ευκαιρία των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821.
Ο χώρος της ενιαίας Θράκης από τα προϊστορικά χρόνια δέθηκε με τη φύση και τον άνθρωπο, ο οποίος έπλασε την ατομική και κοινωνική του ζωή στα κλασικά, ελληνιστικά, ρωμαϊκά και βυζαντινά χρόνια. Όσες ανασκαφές ως τώρα έγιναν απέδειξαν την εδώ ιδιαίτερη ελληνική παρουσία. Χιλιάδες χρόνια προ Χριστού ζυμώνεται ο ατομικός και κοινωνικός βίος που σταδιακά διαμορφώνεται στον ελληνικό χαρακτήρα, που πρώτος στην Ευρώπη εμβαπτίζεται εδώ στο πνεύμα του Χριστιανισμού. Μετά τη χιλιόχρονη βυζαντινή οικουμένη, στα μέσα του δέκατου τέταρτου αιώνα επήλυδες της ανατολής κυριαρχούν και κυριεύουν τη Θράκη και την πρωτεύουσα πόλη, την Κωνσταντινούπολη.
Στην περιοχή μας εκτός από την Ξάνθεια / Ξάνθη που είναι παλιό ελληνικό και χριστιανικό κέντρο, δημιουργείται από τους κατακτητές η Γενισέα που γίνεται το νέο κέντρο. Οι δύο αυτές πόλεις από το 18ο αιώνα αναπτύσσονται ιδιαίτερα χάρη στην παραγωγή και εμπορία του καπνού και των προϊόντων του. Το 1829 γίνονται δύο σεισμοί που ισοπεδώνουν την Ξάνθη και τα περίχωρα, τις επόμενες δεκαετίες αρχίζει η ανοικοδόμηση της πόλης, ενώ από το 1870 μετά από εμπρησμό (μάλλον) της Γενισέας μόνο κέντρο μένει η Ξάνθη, η παλιά πόλη που σώζεται ως τις μέρες μας.
Κατά την περίοδο του Αγώνα του 1821 πολλές περιοχές της ενιαίας Θράκης (Βόρειας, Ανατολικής και Δυτικής) επαναστάτησαν. Για αντικειμενικούς λόγους ο Αγώνας δεν προχώρησε στην περιοχή μας όπως και σε άλλες περιοχές της βόρειας Ελλάδας. Μετά τη δημιουργία του μικρού ελληνικού κράτους, οι Έλληνες και Ελληνίδες των μη απελευθερωμένων περιοχών αντιμετώπισαν ιδιαίτερες δυσκολίες.
Στις αρχές του 20ου αιώνα όλος ο βορειοελλαδικός χώρος και σύσσωμο το έθνος αγωνίζονται για να κατοχυρώσουν τον ελληνισμό της περιοχής, αντιμετωπίζοντας το μεγαλοϊδεατισμό των βουλγάρων.
Έχουμε τον ένδοξο Μακεδονικό – Θρακικό αγώνα εναντίον του βουλγάρικου επεκτατισμού, τους Βαλκανικούς πολέμους, στη συνέχεια τον πρώτο παγκόσμιο.
Συνάμα οι Μεγάλες Δυνάμεις με νύχια και με δόντια παλεύουν για να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους στην οθωμανική αυτοκρατορία. Τα πετρέλαια της Θράκης, τα Στενά, η γεωπολιτική σημασία του χώρου αναβάθμισαν τη Θράκη. Να σημειώσουμε επίσης ότι ενώ οι Οθωμανοί για αιώνες αγκάλιαζαν ένα πολυεθνικό κράτος, οι Νεότουρκοι που τους διαδέχονται φιλοδοξούν να οικοδομήσουν πάση θυσία ένα μονοεθνικό και μονολιθικό κράτος, πράγμα που συνεπάγεται εθνοκαθάρσεις και γενοκτονίες σ’ όλη τη διάρκεια του εικοστού αιώνα.
Η Ξάνθη μετά από σκλαβιά πεντακοσίων πενήντα χρόνων προαναφέραμε ότι περνά στα χέρια των Βουλγάρων ως τον Οκτώβρη του 1919. Οι σύμμαχοί μας όλες αυτές τις δεκαετίες μαγειρεύουν την τύχη της περιοχής σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα, σε συνάρτηση με τις σχέσεις τους με την καταρρέουσα οθωμανική αυτοκρατορία και τις βλέψεις τους στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Γενικά επικρατεί πλέον (από Γερμανία, Αντάντ, Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής) μια ρευστή και άκρως αντι-ανθρωπιστική πολιτική, που συνεχίζεται κλιμακούμενη ως τις μέρες μας. Η Θράκη στις αρχές του εικοστού αιώνα έχει γίνει έρμαιο των νέων αυτών διασπαστικών ιδεών και των μεγάλων δυνάμεων. Η βόρεια Θράκη ήδη αναρπάζεται από τη Βουλγαρία, η Ανατολική ανήκει στην Οθωμανική αυτοκρατορία, ενώ η Δυτική Θράκη και η Ξάνθη βέβαια περνά από την οθωμανική στη βουλγαρική κυριαρχία το 1913. Αν και οι Έλληνες στους Βαλκανικούς πολέμους νικούν, στο τέλος αναρπάζεται η Θράκη αυτή του Αιγαίου από τους αδηφάγους γείτονες. Την επταετία που ακολουθεί 1913 – 1919 οι Βούλγαροι επιδιώκουν διά πυρός και σιδήρου να εκβουλγαρίσουν την περιοχή μας.
Η πλειοψηφία των κατοίκων της Θράκης, Χριστιανοί Έλληνες, Αρμένιοι, Εβραίοι, και Μουσουλμάνοι, έχοντας δοκιμάσει στην πράξη για αιώνες τη συνύπαρξη του διαφορετικού, η πλειοψηφία των κατοίκων της Θράκης αντιστέκεται στων μεγάλων δυνάμεων και των δυνατών γειτόνων και κατακτητών τα όνειρα και τις βλέψεις. Το πιο συνταρακτικό αυτής της περιπέτειας, που άλλωστε επιβεβαιώνεται με το φρικτότερο τρόπο ως τις μέρες μας είναι η πολιτιστική και ανθρωπιστική διάσταση των πολέμων. Οι Βούλγαροι καταλήστευσαν την περιοχή μας από ελληνικά και χριστιανικά έργα τέχνης και τεκμήρια της εδώ παρουσίας μας.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως πολιτικά υπεύθυνος και ο Χαρίσιος Βαμβακάς ως διπλωμάτης κατάφεραν στο πολύμηνο συνέδριο ειρήνης στο Παρίσι να ανατρέψουν τις κρυφές προθέσεις των μεγάλων δυνάμεων – Γάλλων, Ιταλών, Αμερικανών – ήδη είχαν γίνει γνωστά τα πετρέλαια της περιοχής, ώστε οι νικητές του πρώτου παγκόσμιου πολέμου να αποδεχθούν λύση του θρακικού ζητήματος. Στις 4 του Οκτώβρη 1919 ελευθερώνεται η περιοχή Ξάνθης. Ακολουθεί διασυμμαχική κατοχή, μια ιδιότυπη μορφή διακυβέρνησης, ως το Μάη του 1920. Είναι μια μεταβατική περίοδος. Προετοιμάζεται το έδαφος για να γίνει η Θράκη τμήμα του ελληνικού κράτους. Έτσι, συνεχίζεται η διπλωματική μάχη, ώστε αποτράπηκε η δημιουργία γαλλικού προτεκτοράτου, όπως ήθελαν εδώ Τούρκοι και Βούλγαροι κεφαλαιούχοι.
Το Διασυμμαχικό καθεστώς αφορά όλη τη Δυτική Θράκη, και διαρκεί ως τις 14 του Μάη του 1920. Τότε απελευθερώνεται η Κομοτηνή και η περιοχή του Έβρου, οπότε πλέον ολόκληρη η (νοτιο)Δυτική Θράκη ενσωματώνεται στην Ελλάδα.
Στις 28 Ιουλίου 1920 με μια από τις συνθήκες των Σεβρών η Δυτική Θράκη (το 1/10 της ενιαίας Θράκης) παραχωρείται στην Ελλάδα.
[Για περισσότερα στοιχεία, παραπέμπω στο βιβλίο μου «Θράκη Μνήμη για το Μέλλον», Ξάνθη 1997 και στο εμπεριστατωμένο βιβλίο του Π. Α. Γεωργαντζή «Θρακικός αγώνας 1912 – 1920», Ξάνθη 1993. Για την περίοδο 1919-1920 χρήσιμο είναι το βιβλίο του Στέφανου Ιωαννίδη «Ξάνθη, 1919 – 1920 – Διασυμμαχική Κατοχή – Μια εποχή – Ένα καθεστώς», Ξάνθη, 1977 ]
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
Ξάνθη, Μάιος 2016 /2021
