ΘΑΝΑΣΗ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΟΥ 2014
“Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΜΗΡΟ ΩΣ ΤΟΝ ΚΟΡΑΗ”
( ΕΠΙΛΟΓΗ )
Σήμερα, 9 Φεβρουαρίου, τιμώντας τη μνήμη του Διονύσιου Σολωμού τιμούμε τη μεγάλη μας δύναμη, την ελληνική γλώσσα. Παραθέτω λίγα στοιχεία από μια παλιότερη εισήγησή μου.
α. Περίοδοι της γλωσσικής μας ιστορίας:
• 1400 π.Χ. – 323 π.Χ. Αρχαία ελληνική
• 323 π.Χ. – 395 μ.Χ. Ελληνιστική ή αλεξανδρινή κοινή
• 395 μ.Χ. – 1453 Βυζαντινή
• 1453 – 1821 Εποχή τουρκοκρατίας
• 1821 – σήμερα Νέα ελληνική
β. Η γλώσσα είναι όργανο επικοινωνίας και έκφρασης. Η επικοινωνία και η έκφραση πραγματοποιείται με το Λόγο.
Λέγοντας ‘λόγος’ αναφερόμαστε στην Ομιλία και στη Σκέψη, που είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Το ένα εξαρτάται από το άλλο. Η ‘αναπτυγμένη’ σκέψη προϋποθέτει εξίσου ‘αναπτυγμένη’ ομιλία – λέξεις και έννοιες αντίστοιχες. Ως όργανο επικοινωνίας, αφού αλλάζει και εξελίσσεται η κοινωνία, αλλάζει και εξελίσσεται και η γλώσσα. Να έχουμε, όμως, υπόψη ότι η έννοια της αλλαγής και της εξέλιξης δεν κρύβει αξιολογικό χαρακτήρα ούτε βελτίωση. Εξέλιξη της γλώσσας υπάρχει (σχηματικά) σε τέσσερα επίπεδα: φωνητικό, μορφολογικό, συντακτικό, λεξιλογικό. Η καθεμιά αλλαγή πραγματοποιείται στο κάθε επίπεδο με διαφορετική συχνότητα ή ταχύτητα.
γ. Μέσα σε πολλούς αιώνες, ας υποθέσω δέκα, πριν από την καταγραφή των ομηρικών επών, διαμορφώνεται το πλαίσιο της ελληνικής γλώσσας.
δ. Στον 11ο αι. μ.Χ. ανάγεται η αρχή της νέας ελληνικής γλώσσας και γραμματείας, με τα ακριτικά τραγούδια και άλλα ποιητικά δημιουργήματα στη συνέχεια. Ίσως θα μπορούσαμε να μιλήσουμε (λίγο αυθαίρετα) τότε για τριγλωσσία: αττική, λόγια / κοινή, λαϊκή / αρχή νεοελληνικής. Υπάρχουν έργα και στις τρεις μορφές.
ε. Κατά το 19ο αιώνα, πριν και μετά την Επανάσταση, υπήρχαν συγγραφείς που χρησιμοποιούσαν την απλή ομιλούμενη γλώσσα, αλλά και άλλοι που πιστεύουν (με εμμονή) ότι για να ανθίσουμε ξανά πρέπει να μιμηθούμε την αρχαία γλώσσα – αρχαϊστές – αυτό ακριβώς επιδιώκει το νέο κράτος σε όλες τις δομές του – το αποτέλεσμα: ένας χαμένος αιώνας. Στον εικοστό αιώνα η ίδια η ζωή εξομάλυνε τις ακραίες γλωσσικές αντιλήψεις, ώστε σε γενικές γραμμές να υπάρχει μια κοινή ομιλούμενη γλώσσα, που χρησιμοποιείται στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο. Βέβαια, “διγλωσσία”, με την έννοια των διαφορών που παρουσιάζει η χρήση της γλώσσας ανάλογα με το μορφωτικό επίπεδο του χρήστη και το γενικότερο επικοινωνιακό πλαίσιο, υπάρχει και θα υπάρχει.
στ. Χρήσιμο είναι να θυμόμαστε αυτό που λέγει στα Προλεγόμενα ο Αδαμάντιος Κοραής “Η γλώσσα είναι ένα από τα πλέον αναπαλλοτρίωτα του Έθνους κτήματα. Από το κτήμα τούτο μετέχουν όλα τα μέλη του έθνους με δημοκρατικήν, να είπω ούτως, ισότητα. Κανείς, όσον ήθελεν είσθαι σοφός, ούτ’ έχει, ούτε δύναται ποθεν να λάβη το δίκαιον να λέγη προς το έθνος: ‘Ούτω θέλω να λαλής, ούτω να γράφης’ (…) Μόνος ο καιρός έχει την εξουσίαν να μεταβάλλη των εθνών τα διαλέκτους, καθώς μεταβάλλει και τα έθνη”.
ζ. Κλείνοντας, παραθέτουμε κάποια συμπεράσματα από το βιβλίο του Δ. Ε. Τομπαΐδη “Επιτομή της Ιστορίας της Ελληνικής Γλώσσας”: “Εξετάζοντας γενικά την εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας διαπιστώνουμε πως στάθηκε συντηρητική στις αλλαγές της (…) Διατηρεί στη σημερινή της μορφή πάρα πολλά στοιχεία της αρχαίας ελληνικής, ακόμα και της πανάρχαιης ινδοευρωπαϊκής, απαράλλαχτα ή όμοια με τα αρχαία, και στη φωνητική μορφή (λιγότερα) και στην κλίση και στο λεξιλόγιο. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι η νέα ελληνική δε διαφέρει από την αρχαία στη δημιουργία νέου τυπικού όσο στην απλοποίηση του τυπικού της αρχαίας. Η απλοποίηση αυτή συντελείται στα χρόνια της ελληνιστικής κοινής, ενώ από τότε ως σήμερα οι αλλαγές υπήρξαν ελάχιστες”.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, 9 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2021
