Της Πηνελόπης Καμπάκη Βουγιουκλή
Ο δεύτερος μήνας του φθινοπώρου κι αυτός που πια μας εισάγει σε μια πιο χειμωνιάτικη διάθεση, εδώ στη Μεσόγειο. Και λέω στη Μεσόγειο, γιστί στο βορρά ήδη τους έχει βάλει σε χειμερινό mood. Εμείς μέχρι τις 21 Δεκεμβρίου που μπαίνει επίσημα ο χειμώνας, λέμε ότι είμαστε στο φθινόπωρο. Νοέμβρη και Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες !! Ο Νοέμβριος ξεκινά την ίδια μέρα με το Φεβρουάριο και Μάρτιο. Νοέμβρης είναι, λοιπόν, μια περίοδος μελαγχολική, επειδή πλησιάζει ο χειμώνας, αλλά και γεμάτη αισιοδοξία γιατί έγινε η συγκομιδή και φέτος κι αυτό θα βοηθήσει σε εύκολο ξεχειμώνιασμα. Πάντως ακόμη μπορεί να θυμίζει ακόμη και καλοκαίρι αλλά και τον επερχόμενο χειμώνα.
Έχει 30 ημέρες. Ονομάστηκε έτσι από το λατινικό novem δηλ.εννιά γιατί ήταν ο ένατος μήνας του ρωμαϊκού ημερολογίου. Οι Ρωμαίοι τον είχαν αφιερώσει στον Ποσειδώνα και γιόρταζαν τα Ποσειδώνια.Το ουράνιο σημάδι που κυριαρχεί τον μήνα Νοέμβριο και οργανώνει τις εργασίες των Ελλήνων αγροτών και κτηνοτρόφων, είναι ο αστερισμός της Πλειάδας, δηλαδή η Πούλια, όπως την ονομάζει ο λαός μας.
Η ανατολή της Πούλιας στα τέλη Μαϊου και η δύση της στα μέσα Νοεμβρίου λίγο πριν την ανατολή του ηλίου, σημαδεύουν αντίστοιχα την αρχή του καλοκαιριού και την αρχή του χειμώνα, η δύση της τοποθετείται στις 14 Νοεμβρίου ανήμερα της γιορτής του Αγίου Φιλίππου.Ο λαός τον αποκαλεί Βροχάρη (γιατί έχει πολλές βροχές), Χαμένο (γιατί έχει τις μικρότερες σε διάρκεια ημέρες), Ανακατεμένο (από τον άστατο καιρό), Σκιγιάτη ή Νυκτιάτη ( έχει πολύ σκιά, και μεγαλη νύχτα),
Παχνιστή (εξαιτίας της παχνης), Κρασομηνά (επειδή τότε άνοιγαν τα καινούρια κρασιά), Μεθυστή (επειδή όσοι δοκιμάζουν τα νέα κρασιά μεθάνε), Φιλιππιάτη (14-11 εορτή του Αγ. Φιλίππου). Λέγεται και Σποριάς (μιας κι είναι ο καταλληλότερος μήνας για τη σπορά στα στάρια και τα όσπρια) σε άλλα μέρη τον αποκαλούν και Μεσοσπορίτη ( γιατί τότε οι περισσότεροι γεωργοί βρίσκονται στο μέσο της σποράς), Ξυλευτή (αυτόν τον μήνα οι αγρότες κόβουν ξύλα και τα αποθηκεύουν για να ζεσταίνονται και να κάνουν τις δουλειές τους, τις μέρες του χειμώνα).
Επίσης οι μελισσοκόμοι μεταφέρουν και τοποθετούν τις κυψέλες σε μόνιμες χειμωνιάτικες θέσεις. Βασική εργασία είναι το ” ξελάκκωμα” στα αμπέλια. Στην περιοχή της Ορεινής Τριφυλίας αυτόν τον μήνα τον περιμένει με ανυπομονησία η αγροτιά, γιατί αρχίζει το μάζεμα των ελιών, το ευλογημένο λάδι, βασική τροφή της αγροτικής οικογένειας, θα αποθηκευθεί στις “τζάρες” ή στις “λαδούσες” για τις ανάγκες του σπιτιού και για τις οικονομικές ανάγκες. Σε μερικες περιοχές της Ρούμελης όταν τελειώσει με το καλό το μάζεμα του ελαιοκάρπου στο περιβόλι, ένας από τους ραβδιστές εργάτες χώνει στην γη το ραβδί του ανάποδα και του βάζει φωτιά. Και πιστεύουν πως εάν λυγίσει το μακρύ ραβδί, έτσι θα λυγίζουν φορτωμένες με καρπό οι “ποδιές” των δένδρων την επόμενη χρονιά.
Σε άλλα μέρη της πατρίδας μας σαν τελειώσει η περίοδος συγκομιδής των βρώσιμων ελιών, οι γυναίκες και οι άνδρες που παίρνουν μέρος στην γιορτή της ελιάς, αφού στύψουν τις μαυρολιές με το μαυροζούμι αλείφουν τα πρόσωπά τους και χορεύουν γύρω από μεγάλες φωτιές. Οι γυναίκες χορεύοντας γύρω από τη φωτιά, πετούν τα καλάθια τους και εύχονται στους νοικοκυραίους, οι ελιές τους να έχουν του χρόνου περισσότερο καρπό και στους ανύπαντρους και ανύπαντρες εύχονται να κάνουν οικογένεια και να ζήσουν ευτυχισμένοι.
Του Αγίου Ανδρέα στις 30 Νοεμβρίου τηγανίζουν “λαλαγγίδες” (τηγανίτες), “για να μην τρυπήσει το τηγάνι”. Από τις λαλαγγίδες έτρωγαν όλοι, η οικογένεια, οι γείτονες και τα ζωντανά του σπιτιου.Ο ελληνικός λαός θεώρησε πως το όνομα προέρχεται από το νοώ δηλ. έχω στο νου, προνοώ, καθώς το βασικό μέλημα της περιόδου αυτής είναι η σπορά. Έτσι προέκυψε και το ” Νοέμβρης νόα κι έσπερνε”.Από τα ουράνια φαινόμενα που επηρεάζουν τον καιρό της γης και καθορίζουν τις τις ασχολίες των ανθρώπων, αυτό το μήνα, είναι η εμφάνιση της Πούλιας.Στα μεσα Νοεμβρίου η Πούλια δύει λίγο πριν ανατείλει ο ήλιος σημαδεύοντας την αρχή του χειμώνα και συμπίπτει με τη γιορτή του αγίου Φιλίππου. Αυτή τη μέρα ”αποκρεύουν” δηλαδή τρώνε κρέας γιά τελευταία φορά πριν τα Χριστούγεννα. Λένε μάλιστα οι θρησκευτικές παραδόσεις ότι ο άγιος Φίλιππος που ήταν φτωχός γεωργός, θυσίασε το βόδι του για να αποκρέψουν οι φτωχοί.
Οι κτηνοτρόφοι πιστεύουν ότι ο Αη-Μηνάς(11 Νοεμβρίου) μηνάει του χιονιού να ‘ρθει αλλά και προστατεύει τα ζώα απο τους λύκους.Γι αυτό οι γυναίκες στη γιορτή του ράβουν ένα χοντρό πανί, κρατώντας το πίσω από τη πλάτη τους γιά να μην το βλέπουν.”Ράβω το στόμα του λύκου”, λένε να μην τρώει, να μην βλέπειι, να μην ακούει. Κρεμούν και το ψαλίδι ψηλά και το αφήνουν οκτώ μέρες χωρίς να το ανοίξουν καθόλου για να μην ανοίξει το στόμα του λύκου.
Η γιορτή της αγίας Αικατερίνης(25 Νοεμβρίου) είναι η μέρα που βάζουν το λάχανο τουρσί ,σε όλη τη Μακεδονία και τη Θράκη πιστεύουν ότι είναι η καλύτερη περίοδος γι’ αυτή τη δουλειά, γιατί τα Χριστούγεννα το λάχανο θα είναι έτοιμο για να φτιάξουνε τους ντολμάδες της γιορτής και γιατί αυτη την εποχή τα λάχανα είναι όπως πρέπει ”παχνισμένα”. Η εορτή όμως που δεσπόζει αυτό το μήνα είναι “ΤΑ ΕΙΣΟΔΙΑ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ”. Στις 21 Νοεμβρίου, είναι η ανάδειξη του θεϊκού γυναικείου στοιχείου στον Χριστιανισμό, και η τυπική γιορτή της σποράς.
Την μέρα αυτή οι γεωργοί έχουν αργία και τρώνε ένα ειδικό φαγητό, τα λεγόμενα “πολυσπόρια”. γι΄αυτό η γιορτή ονομάζεται επίσης “Της Παναγιάς της πολυσπορίτισσας”. Τα πολυσπόρια βράζουν λίγους σπόρους από κάθε είδος δημητριακά, και όσπρια προσθέτοντας σταφίδες, μύγδαλα, καρύδια και πετιμέζι. Τα πολυσπόρια τα ανταλάσσουν μεταξύ τους και ανταλάσσουν ευχές.Ο Νοέμβρης ονομάζεται και Άϊ-Ταξιάρχης, Άϊ-Στράτηγος και Αρχαγγελιάτης από την γιορτή στις 8 του μήνα των Ταξιαρχών. την μέρα αυτή πιστεύει ο λαός ότι ο Αρχάγγελος Μιχαήλ γράφει στο τεφτέρι του τις ψυχές που θα πάρει μέσα στο χρόνο. Γι΄αυτό έλεγαν: ” Σήμερα μην κοιτάζεις δουλειές. Ο Μιχαήλ Αρχάγγελος σε γράφει στο χαρτί του και παίρνει την ψυχή σου”.
Όπως με πληροφορεί η φίλη Ελένη Χατζηγεωργίου, τον Νοέμβριο στην Κύπρο τον λένε:και Κριθθαρά γιατί το μήνα αυτό σπέρνουν το κριθάρι. Επίσης και μήνα της Αγάπης μια και μέχρι τ’ Αη Φιλίππου που η μέρα του αποκαλείται και Αποκριά της Αγάπης, κλείνουν τα λογιάσματα και τα αρραβωνιάσματα. Γι’ αυτό υπάρχει και το γνωστό δίστιχο: Τ’ Άη Φιλίππου πέρασεν, τζι ήρταν οι Τυρηνάες τζι οι κοπελιές εμείνασιν με δίχα τους αντράες.Τέλος στις 17 Νοέμβρη είναι “Η ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΗΣ ΕΞΕΡΓΕΣΗΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ”. το 1973 κατά της Απριλιανής δικτακτορίας του 1967.
ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΗΝΑ ΝΟΕΜΒΡΙΟ
«Νοέμβρη οργώματα κι ελιές, δεν απολείπουν οι δουλειές».
«Το Νοέμβρη και Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες».
«Η Πούλια βασιλεύοντας, το μήνυμά της στέλνει. Ούτε τσοπάνος στα βουνά ούτε ζευγάς στους κάμπους».
«Άι- Μηνάς εμήνυσε του πάππου του χειμώνα: -Έρχομαι ή δεν έρχομαι και τ’ Άι- Φιλίππου αυτού είμαι».
«Αν τ’ Άη Φιλίππου λείπω, τ’ Άγια, των Αγιών δε λείπω».
«Ο άη- Μηνάς εμήνυσε, πούλια μη ξημερώσει».«Ο Νοέμβρης έκλεισε, τα ζευγάρια είν΄ στο στάβλο κι ούτε ζευγάς στον κάμπο».
«Ο Νοέμβρης σαν θα έλθει τα γομάρια μέσα κλείνει».
«Οποίος σπείρει τον Νοέμβρη ούτε σπόρο δεν Θα πάρει».
«Όταν έρθει ο Νοέμβρης σιγομπαίνει ο χειμώνας».
«Σ’ τσι τριάντα, τ’ Αγι-Αντριός, αντριεύεται το κρύο».
«Της ελιάς το φύλλο κι αν χαθεί, πάλι θε να ξαναβρεθεί».
«Τον Οκτώβρη τα κουδούνια, το Νοέμβρη παραμύθια».
«Του Σαρανταμέρου η μέρα «καλημέρα» – «καλησπέρα»
