1910:Κοινοτικοί υδρόμυλοι Ξάνθης

Του Μανώλη Σ. Χούμα

Τραχύ, αφιλόξενο κι απόκοσμο το τοπίο, λες κι αντικατοπτρίζει την πολύπαθη Ξάνθη μέσα από πολέμους και σκλαβιές, κατοχές κι εθνοκαθάρσεις.
“Το 1913 καταλήφθηκε απ’ τους Έλληνες”, γράφει στα Γαλλικά ο αποστολέας της κάρτας κι εννοεί το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Ιουλίου του 1913.
Τις ιστορικές εκείνες μέρες η Ξάνθη απελευθερώνεται απ’ τον Ελληνικό Στρατό, ύστερα από πεντέμισι αιώνες δουλείας κάτω απ’ τον Οθωμανικό ζυγό. Η χαρά των Ξανθιωτών απερίγραπτη αλλά το σενάριο, που γράφτηκε σε ξένα κέντρα αποφάσεων, έρχεται να βάλλει ταφόπλακα στις προσδοκίες των Ελλήνων με την Συνθήκη του Βουκουρεστίου.
Στο μικρό εκείνο χρονικό διάστημα της απελευθέρωσης, ο Στόλαρχος Παύλος Κουντουριώτης διορίζει Δήμαρχο Ξάνθης τον γιατρό Γεώργιο Μαλετσίδη.
Αυτός υπήρξε ο πρώτος Έλληνας Δήμαρχος Ξάνθης κι ελπίζω, κάποτε, τ’ όνομά του να χαραχθεί στην μαρμάρινη πλάκα των δημάρχων της πόλης.
Οι τρεις Κοινοτικοί υδρόμυλοι των Μυλαγωνίων του Συνοικισμού Καβακίου της Ξάνθης ήταν στη σειρά κι ο ένας υπερκείμενος του άλλου, έτσι ώστε το νερό που εξέρχεται απ’ τον ψηλότερο μύλο να εισέρχεται στον αμέσως χαμηλότερο.
Το νερό, η κινητήρια δύναμη, έφθανε στους υδρόμυλους μέσα από αύλακες ή μυλαύλακες ή άρκια των μύλων με κατάλληλη διαχείριση των υδατοφρακτών ή μπεντιών όπως τους αποκαλούσαν.
Στον αρχικό αύλακα διοχέτευε νερό, στην κατάλληλη τοποθεσία, ο Κόσσινθος το γνωστό Τσάι στους παλιούς Ξανθιώτες.
Τα επίσημα ονόματα των τριών μύλων, ανάλογα με την υψομετρική τους θέση στο χώρο ήταν : Κάτω μύλος – Μεσαίος μύλος – Άνω μύλος και με παλιές ονομασίες Μπας Ντερβέν, Κονάκ Ντερβέν, Μποζ Ντερέ κτλ.
Στην ξανθιώτικη βιβλιογραφία καταγράφονται πολλά ονόματα μυλωνάδων – ενοικιαστών των Κοινοτικών μύλων, όπως οι Ζέκος, Τόττας, Κόντος, Σταυρίδης, Λέρας, Μυστακίδης, Χατζηαντωνίου κ.α.
Μεταπολεμικά από καθιζήσεις εδαφών της περιοχής των Μυλαγωνίων, εγκαταλείφθηκαν οι δύο επάνω νερόμυλοι.
Σήμερα απ’ τους τρεις έμεινε μόνο ο ανακαινισμένος Κάτω μύλος, σαν τουριστικό αξιοθέατο, κοντά στο παλιό κέντρο “Νησάκι” του Τάσου του παλαιστή.
Ψηλά στο ίσωμα της κορυφογραμμής ο μεγάλος Ξενώνας της Καλαμούς (1907-8) και κτήτορας αυτού ο Μητροπολίτης Ξάνθης και Καβάλας Ιωακείμ Σγουρός.
Πάνω αριστερά το οίκημα του Φόρου στον δρόμο προς την Φιλιππούπολη, το μεγάλο αστικό κέντρο της ελληνικής Θράκης.
Η βγαλμένη απ’ το χρονοντούλαπο της ξανθιώτικης ιστορίας φωτογραφία, πρέπει να πάρθηκε λίγο πριν το 1910.
Εκδότης του ταχυδρομικού δελταρίου, το χαρτοπωλείο Ξάνθης “Πρόοδος” των Αδελφών Π.Γούναρη.
Σχήμα : 13.7 x 8.8 εκ.