Του Μανώλη Σ. Χούμα
Σαν σήμερα 21 Μαΐου του 1940 ημέρα Τρίτη, στο κεντρικό πάρκο της πόλης, γίνονται τ’ αποκαλυπτήρια του Ηρώου σε πανηγυρική ατμόσφαιρα.
Στην τελετή συμμετέχουν πολιτικές, θρησκευτικές και στρατιωτικές αρχές, η μαθητιώσα νεολαία με τους καθηγητές και τους δασκάλους, τ’ Ορφανοτροφείο Θηλέων, Οργανώσεις, Σύνδεσμοι, Σωματεία, Σύλλογοι και πλήθος κόσμου.Στην επιμνημόσυνη δέηση, υπέρ των πεσόντων Ελλήνων στρατιωτών, χοροστατεί ο Μητροπολίτης Ξάνθης και Περιθεωρίου Ιωακείμ ο Μαρτινιανός.
Τον λόγο των αποκαλυπτηρίων εκφωνεί ο Δήμαρχος Ξάνθης Πυγμαλίων Χρηστίδης και τ’ αποκαλυπτήρια του εντυπωσιακού Ηρώου, που ήταν καλυμμένο με μια τεράστια ελληνική σημαία, κάνει ο αντιπρόσωπος του Επαρχείου Ξάνθης Αναπλιώτης.
Ο θανάσιμα τραυματισμένος Έλληνας μαχητής του Ηρώου, του διαχρονικού αυτού συμβόλου των υπέρτατων θυσιών του Γένους στους πολέμους, έχει ανατολικό προσανατολισμό και η κεφαλή του είναι στραμμένη προς τις αλύτρωτες πατρίδες και τον ελληνισμό της Βόρειας Θράκης.Στην αρχή της βουλγαρικής κατοχής της Ξάνθης (1941-44), οι Βούλγαροι καταστρέφουν το Ηρώο και τα κομμάτια του πετιούνται στο λιμάνι του Πόρτο Λάγους.
Το 1950 ο πλωτός εκσκαφέας εκβάθυνσης του λιμανιού ανασύρει απ το βυθό το κεφάλι του αγάλματος, που σήμερα εκτίθεται πλησίον της παλιάς θέσης του Ηρώου. Το έργο φιλοτέχνησε ο Μεσσήνιος γλύπτης Κωνσταντίνος Γεωργακάς (1904-1991), η δε παραγγελία και η κατασκευή του έγιναν επί δημαρχίας Πυγμαλίωνα.
Γιατί επιλέχτηκε η 21η Μαΐου ως ημέρα αποκαλυπτηρίων; ενώ το Ηρώο είχε στηθεί αρκετούς μήνες πριν και για την ακρίβεια στις 4 Οκτωβρίου 1939;
Το Εορτολόγιο μας πληροφορεί, πως η 21η Μαΐου είναι η γιορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, δηλαδή η γιορτή του πρώην Βασιλιά Κωνσταντίνου. Τ’ όνομα του πρώην βασιλιά συνδέεται με την απελευθέρωση, μεγάλων τμημάτων της Βόρειας Ελλάδας στους Βαλκανικούς Πολέμους. Μάλλον αυτός ήταν ο λόγος της επιλογής κι ως φαίνεται πιέστηκε απ’ το Μεταξικό καθεστώς ο χαρισματικός δήμαρχος, για την αλλαγή της ημερομηνίας των αποκαλυπτηρίων.
Προφανώς ο στόχος κι ο σκοπός του ήταν τ’ αποκαλυπτήρια να γίνουν την 4η Οκτωβρίου του 1939, με τη συμπλήρωση είκοσι χρόνων απ’ την απελευθέρωση της Ξάνθης.Το μάρμαρο του Ηρώου ήταν κατά πάσα πιθανότητα, το άριστης ποιότητας λεπτόκοκκο Πεντελικό.
Κάποια απ’ τα στοιχεία της τελετής, έχουν ληφθεί απ’ τη βιβλιογραφία του αείμνηστου Θωμά Εξάρχου .Η φωτογραφία πάρθηκε στις αρχές Απριλίου του 1941 και σ’ αυτήν διακρίνονται, στ’ αριστερά η Δημοτική Αγορά και δεξιά το χάνι Κορυτσά.
Ίσως μια μικρή ομάδα ΟΥΚάδων του στρατού ή ακόμη ένα σύγχρονο μηχάνημα σάρωσης του βυθού, λύσουν το μυστικό που κρύβεται εδώ και ογδόντα περίπου χρόνια στο λιμάνι του Λάγους.
Η φωτογραφία βρέθηκε στη Γαλλία κι έχει σχήμα : 9 x 6 εκ. σε φωτογραφικό χαρτί Agfa Lupex.
