Με το Επαναστατικό Διάταγμα της 13ης Οκτωβρίου του 1922 καθορίσθηκε η σύσταση Εκτάκτου Στρατοδικείου «Προς εκδίκασιν των κατά των υπαιτίων της προσφάτου Εθνικής καταστροφής κατηγοριών».
Αργότερα καθορίστηκαν και τα μέρη του Στρατοδικείου:
Πρόεδρος ο Υποστράτηγος Αλέξανδρος Οθωναίος και μέλη: Συνταγματάρχης Δημοσθένης Φλωριάς, Συνταγματάρχης Ανδρέας Παναγιωτόπουλος, Αντισυνταγματάρχης Θεόδωρος Χαβίνης ,Πλοίαρχος Ιωάννης Γιαννικώστας, Αντισυνταγματάρχης Κων/νος Μαμούρης, Σύμβουλος της Στρατιωτικής Δικαιοσύνης Κων/νος Τσερούλης, ο Αντιπλοίαρχος Κων/νος Φραγκόπουλος, Ο Ταγματάρχης Χαράλαμπος Γραβένης και Λοχαγός Ανδρέας Κατσαράκης. Γραμματέας ορίσθηκε ο Λοχαγός της Στρατιωτικής Δικαιοσύνης Γ. Πεπόνης. Επαναστατικοί Επίτροποι ορίσθηκαν οι Νεοκοσμάς Γρηγοριάδης και Ν. Ζουρίδης.
ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΙ
α) Δημήτριος Γούναρης. Γεννήθηκε το 1867 στην Πάτρα, σπούδασε Νομικά και Πολιτικές Επιστήμες. Κατηγορήθηκε και κατά το παρελθόν ως Υπουργός της Κυβερνήσεως Σκουλούδη. Ετών 55. Πρώην Πρωθυπουργός και Υπουργός Δικαιοσύνης.
β) Νικόλαος Στράτος. Γεννήθηκε το 1872 στην Αθήνα, σπούδασε Νομικά. Κατηγορήθηκε και κατά το παρελθόν ως αρχηγός απόπειρας συνομωσίας κατά της ζωής του Ελ. Βενιζέλου. Ετών 50.Πρώην Πρωθυπουργός και Υπουργός Εξωτερικών.
γ) Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης. Γεννήθηκε το 1860 στην Απείρανθο Νάξου, σπούδασε Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία και Αστρονομία. Ουδέποτε κατηγορήθηκε στο παρελθόν. Ετών 61.Πρώην Πρωθυπουργός.
δ) Νικόλαος Θεοτόκης. Γεννήθηκε το 1878 στην Κέρκυρα, γιος του Πρωθυπουργού Γεωργίου Θεοτόκη, σπούδασε Νομικά. Ουδέποτε κατηγορήθηκε στο παρελθόν. Ετών 43. Πρώην Υπουργός Στρατιωτικών.
ε) Γεώργιος Μπαλτατζής. Γεννήθηκε το 1869 στην Σμύρνη. Σπούδασε Νομικά. Κατηγορήθηκε στο παρελθόν για τη συνομωσία κατά της ζωής του Ελ. Βενιζέλου. Ετών 54. Πρώην Υπουργός Εξωτερικών.
στ) Ξενοφών Στρατηγός. Γεννήθηκε το 1869 στην Κέρκυρα. Σπούδασε στην Σχολή Ευελπίδων. Υπηρέτησε στο Στρατηγείο της Στρατιάς στην Μικρασιατική Εκστρατεία το 1921 και το 1922 έγινε Υπουργός στην Κυβέρνηση Γούναρη. Ετών 52. Πρώην Υπουργός Συγκοινωνιών.
ζ) Μιχαήλ Γούδας. Γεννήθηκε το 1868 στα Γιάννενα. Σπούδασε στη Σχολή Ευελπίδων, έγινε Αξιωματικός του Ναυτικού. Έλαβε μέρος στον πόλεμο του 1912. Το 1915 εξελέγη Βουλευτής του Γούναρη και έγινε Υπουργός των Ναυτικών. Ετών 52. Πρώην Υπουργός των ΤΤΤ.
η) Γεώργιος Χατζηανέστης. Γεννήθηκε το 1863 στην Αθήνα. Σπούδασε στην Σχολή Ευελπίδων. Αξιωματικός του Πυροβολικού, έλαβε μέρος στον πόλεμο του 1897, του 1912, του 1913 και στην Μικρασιατική Εκστρατεία ως Αρχηγός της Στρατιάς. Έφθασε στην Σμύρνη στη 23 Μαΐου 1922 με το αντιτορπιλικό “Βέλος”. Ετών 58.
ΚΑΤΗΓΟΡΗΤΗΡΙΟ
Κατηγορήθησαν ως υπαίτιοι του ότι:
Α) Υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της επομένης αξιοποίνου πράξεως και ένεκα ταύτης συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν, πλειότεροι των δύο όντες από της 3ης Νοεμβρίου 1920 μέχρι το τέλος Αυγούστου 1922 εν Αθήναις, αλλαχού του Κράτους και εν τη αλλοδαπή συνώμωσαν και συναπεφάσισαν περί επιχειρήσεως πράξεως εσχάτης προδοσίας και συνυπεχρεώθησαν προς αλλήλους προς ταύτη:
1) εκ προθέσεως και εκουσίως λόγω και έργω, ήτοι δια συνεννοήσεων, εις ας ήλθον με αντιπροσώπους ξένων Κυβερνήσεων, δια συστηματικής εργασίας τεινούσης εις τον κλονισμόν του ηθικού του εν Μ. Ασία μαχομένου Στρατού και εξασθένησιν του Μικρασιατικού Μετώπου και υπεστήριξαν την εισβολήν ξένων στρατευμάτων τόσον εις Σμύρνην και εις τας λοιπάς πόλεις της Δυτικής Ιωνίας και όλην την περιοχήν ταύτης, όσον και εις την Αδριανούπολιν και ολόκληρον την Ανατολικήν Θράκην.
2) Δια της δια ποικίλων μέσων συστηματικής εργασίας προς κλονισμόν του ηθικού του εν Ιωνία μαχομένου Στρατού, δια της προβεβουλευμένης μεταφοράς μεγάλης δυνάμεως Στρατού εκ του Μικρασιατικού Μετώπου επί σκοπώ εξασθενήσεως αυτού και άλλων διαφόρων μέσων ενήργησαν εκουσίως και εκ προθέσεως την παράδοσιν εις τον εχθρόν των πόλεων Σμύρνης και Αδριανουπόλεως μεθ’ όλων των περιοχών της δυτικής Ιωνίας ως και την παράδοσιν φρουρίων, άλλων αμυντικών θέσεων, λιμένων, αποθηκών πλήρων τροφίμων και ειδών ιματισμού στρατού ως και αποθηκών πλήρων πολεμοφοδίων, όπλων πυροβόλων και παντοειδούς άλλου πολεμικού υλικού.
Β) Τον εκ των ως άνω κατηγορουμένων Γεώργιον Χατζηανέστην τέως Αρχηγόν της Στρατιάς Μ. Ασίας ως υπαίτιον του ότι εν Σμύρνη και αλλαχού από 13ης Αυγούστου 1922 μέχρι της 23ης ιδίου μηνός και έτους εκουσίως και εκ προθέσεως παρέδωκε προς τον εχθρόν μεγάλα τμήματα της παρ’ αυτού διοικουμένης Στρατιάς Μ Ασίας και διά διαφόρων μέσων προεκάλεσε την απέναντι του εχθρού φυγήν μεγάλων τμημάτων του Στρατεύματος και παρημπόδισε την ανασυνάθροισιν αυτού.
Γ) Τους εκ των ως άνω κατηγορουμένων
1) Πέτρον Πρωτοπαππαδάκην,
2) Δημήτριον Γούναρην,
3) Νικόλαον Στράτον,
4) Ξενοφώντα Στρατηγόν,
5) Νικόλαον Θεοτόκην,
6) Μιχαήλ Γουδάν,
7) Γεώργιον Μπαλτατζήν υπό την προεκτεθείσαν ιδιότητά των ως υπαιτίους του ότι ενώ ο Γεώργιος Χατζανέστης Αρχηγός ων της Στρατιάς Μ. Ασίας από 13ης μέχρι 23ης Αυγούστου 1922 εκουσίως και εκ προθέσεως παρέδωκε προς τον εχθρόν μεγάλα τμήματα της υπ’ αυτού διοικουμένης Στρατιάς Μ. Ασίας και διαφόρων μέσων προεκάλεσε την απέναντι του εχθρού φυγήν μεγάλων τμημάτων του Στρατού και παρημπόδισε την ανασυνάθροισιν αυτού, ούτοι εκ προθέσεως παρεκίνησαν αυτόν εις την εκτέλεσιν της ανωτέρω αξιοποίνου πράξεως προστάξαντες και παραγγείλαντες αυτώ και συμβουλεύσαντες αυτόν μετ’ απάτης, πειθούς και φορτικότητος.
ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ
Η δίκη έγινε στο κτίριο της Παλαιάς Βουλής, άρχισε στις 9 το πρωί της 31ης Οκτωβρίου του 1922 και έληξε τα μεσάνυχτα της 14ης προς την 15η Νοεμβρίου 1922.
Στις 6 και 30 το πρωί της 15ης Νοεμβρίου ο Πρόεδρος του Εκτάκτου Στρατοδικείου Υποστράτηγος Αλέξανδρος Οθωναίος διάβασε την απόφαση του Στρατοδικείου, η οποία λήφθηκε ομόφωνα.
Με την απόφαση αυτή, οι Γεώργιος Χατζηανέστης, Δημήτριος Γούναρης, Νικόλαος Στράτος, Πέτρος Πρωτοπαππαδάκης, Γεώργιος Μπαλτατζής και Νικόλαος Θεοτόκης καταδικάσθηκαν παμψηφεί εις θάνατον, οι δε Μιχαήλ Γούδας και Ξενοφών Στρατηγός σε ισόβια δεσμά.
ΕΚΤΕΛΕΣΗ
Η εκτέλεση των έξ καταδικασθέντων εις θάνατον, έγινε εσπευσμένα στο Γουδί. Μεταφέρθηκαν οι μελλοθάνατοι με οχήματα από τις φυλακές Αβέρωφ, όπου τους διαβάστηκε η καταδικαστική απόφαση του Στρατοδικείου από τον Επίτροπο Γρηγοριάδη και δια των οδών Αλεξάνδρας-Μεσογείων έφθασαν στον τόπο της εκτελέσεως, σε μια περιοχή ακατοίκητη.
Στις 11 η ώρα και 26 πρώτα λεπτά, ο έφεδρος Ανθυπασπιστής (ανάπηρος πολέμου), επικεφαλής του εκτελεστικού αποσπάσματος, διέταξε “Επί σκοπόν” και “Πύρ”.
Μετά και τις χαριστικές βολές από τους επικεφαλής υπαξιωματικούς των ομάδων του εκτελεστικού αποσπάσματος, οι στρατιώτες σήκωσαν τα πτώματα κρατώντας τα χέρια και τα πόδια, τα φόρτωσαν σ΄ ένα νοσοκομειακό αυτοκίνητο και τα μετέφεραν στο Α’ Νεκροταφείο όπου υπό βροχή έγινε η κηδεία των εκτελεσθέντων, με την παρουσία συγγενών των.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
α. Η Μικρασιατική καταστροφή αποτελεί για τον Ελληνισμό τον μεγαλύτερο σταθμό μετά την πτώση του Βυζαντίου.
β. Το κατηγορητήριο το συνέταξε ο νομικός Γεώργιος Παπανδρέου, Πολιτικός Σύμβουλος της Επαναστάσεως.
γ. Οι Πρεσβευταί της Μ. Βρετανίας, Γαλλίας, Ρουμανίας, Σουηδίας και Ολλανδίας πίεζαν τους επικεφαλής της Επαναστάσεως Πάγκαλο, Πλαστήρα, Γονατά, τον Υπουργό Εξωτερικών Ν. Πολίτη και τον ευρισκόμενο στην Λωζάνη Ελευθέριο Βενιζέλο, ώστε να μη γίνει κατ’ αρχάς η δίκη και ακολούθως να μην εκτελεσθεί η απόφαση του Στρατοδικείου.
δ. Ο Πλαστήρας τήρησε το λόγο του και η απόφαση του Στρατοδικείου εκτελέσθηκε.
ε. Ο Άγγλος Πρέσβης Λίντλεϋ λίγο προ της εκτελέσεως αναχώρησε από την Ελλάδα σιδηροδρομικώς και διεκόπησαν οι διπλωματικές μας σχέσεις.
στ. Στη 10 και 30 της 15ης Νοεμβρίου κατέπλευσε στον Πειραιά Αγγλικό αντιτορπιλικό που έφερε τον Πλοίαρχο Τάλμποτ, με σκοπό να ανατρέψει την εκτέλεση
ζ. Έκλεισε μια σελίδα της νεότερης Ελλάδος και άνοιξε μια καινούρια σελίδα που φέρει την σφραγίδα της “καταστροφής”.
Οι νεκροί αναπαύονται ήσυχα στους τάφους τους. Οι ζωντανοί όμως σέρνουν τις συνέπειες των πράξεών τους!!
η. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος απερίφραστα είπε για του έξι: « Και αν επρόκειτο να αναστηθούν, πάλι έπρεπε να εκτελεσθούν » (Η δίκη των Εξ, σελ. 820)
Ας βγάλει ο καθένας τα συμπεράσματά του.
Αντγος ε.α.
Νικόλαος Φωτιάδης
Επίτιμος Υδκτης Δ’ ΣΣ
ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ
α. Η δίκη των έξ Επίσημα Πρακτικά. Εκδόσεις ΑΘΗΝΑΙ 1976.
β. Η δίκη των έξ. Τα Εστενογραφημένα Πρακτικά. Εκδόσεις ΠΡΩΪAΣ 1931.
γ. Η πρώτη Δημοκρατία. Μπρεδήμα.
δ. Νικόλαος Πλαστήρας Ι.Α Πεπονή.
