Κατά καιρούς δημοσιεύω κείμενα με πολιτικό περιεχόμενο, σημειώνω όμως από την αρχή ότι: «Δεν κατέχω την ιδιότητα ούτε του πολιτικού επιστήμονα ούτε του νομικού. Για τούτο με πολλή προσοχή κατά καιρούς, έχοντας υπόψη φιλοσοφικές και ιστορικές προσεγγίσεις, καταπιάνομαι με θέματα πολιτικά και νομικά». Να προσθέσω σε τούτο το άρθρο, που χρησιμοποιώ έναν βιολογικό όρο, ότι βέβαια δεν είμαι βιολόγος, ούτε έχω ιδιαίτερη εξοικείωση με τη σύγχρονη αυτή επιστήμη ούτε με την κοινωνιολογία. Μου άρεσε ο όρος και για τούτο τον χρησιμοποιώ ως αφετηρία στη σκέψη μου.
Από τα αρμόδια βιβλία αντιγράφω τους σχετικούς ορισμούς.
Ενδογαμία – συνήθεια ή παράδοση που επιβάλλει τη σύναψη γάμου μεταξύ ατόμων της ίδιας κοινωνικής ομάδας (φυλής, κοινωνικής τάξης, γενεάς, οικογένειας κτλ.). Τα αποτελέσματα της ενδογαμίας είναι η αυξημένη ομοζυγωτία, η οποία μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες των απογόνων να επηρεάζονται από υπολειπόμενα ή επιβλαβή χαρακτηριστικά ή γονίδια. Αυτό οδηγεί γενικά σε μειωμένη ικανότητα ενός πληθυσμού να παρουσιάζει υγιή χαρακτηριστικά και ικανότητα επιβίωσης, η οποία κατάσταση ονομάζεται ομομεικτικός υποβιβασμός (inbreeding depression).
Στο άρθρο κρατώ δύο βασικά στοιχεία από την ενδογαμία: τον απομονωτισμό και τον εκφυλισμό. Όταν περιορίζονται οι διάφορες σχέσεις σου μόνο σε έναν στενό κύκλο «ομοίων», οδηγείσαι σε εξάντληση και φθορά. Θα προσεγγίσουμε το ζήτημα αυτό σε σχέση με την πολιτική και τον πολιτισμό.
Ξεκινώ από την κοινωνία και τη δομή της λεγόμενης «ιστορικής κοινωνίας», της κοινωνίας που διαμορφώθηκε (χοντρικά) τα τελευταία τρεις χιλιάδες χρόνια, όσο μπορούμε να μελετήσουμε από τις γραπτές πηγές.
Γενικά με τον όρο κοινωνία εννοείται το σύνολο των ανθρώπων που συμβιώνουν σε κάποιον τόπο ή σε μία ιστορική περίοδο και έχει ευρεία (ανθρωπότητα) ή στενή εφαρμογή (ομάδες ανθρώπων στο χώρο και τον χρόνο) ως έννοια. Η λέξη κοινωνία προέρχεται από τη λέξη κοινός, ενώ στις ξένες γλώσσες ο όρος society προέρχεται από τη λατινική λέξη societas που παράγεται από το socius = κοινός.
Μέσα στο χρόνο η κοινωνία αλλάζει μορφή, εξελίσσεται. Γενικά, οι ανθρώπινες κοινωνίες χαρακτηρίζονται από τις σχέσεις (κοινωνικές σχέσεις) μεταξύ ατόμων που μοιράζονται έναν κοινό πολιτισμό· μια δεδομένη κοινωνία μπορεί να περιγραφεί ως το άθροισμα των σχέσεων αυτών μεταξύ των μελών που την απαρτίζουν. Το «κοινός» είναι κοινό χαρακτηριστικό των προσεγγίσεων. Η κοινότητα δεν υπονοεί ομοιότητα. Σε ένα κοινωνικό σύνολο υπάρχουν πολλοί / πολλές που έχουν τα δικά τους χαρακτηριστικά. Καθένας / καθεμιά είναι μοναδικός και ανεπανάληπτος. Αλλά, όλοι/όλες συγχρόνως είναι μοναδικοί και ανεπανάληπτοι.
Η «ιστορική κοινωνία» έχει ορισμένα χαρακτηριστικά που mutatis mutandis διατηρούνται ως τις μέρες μας. Είναι η σχέση των επιπέδων πραγματικότητας: φύση – οικονομικές σχέσεις – κοινωνία – πολιτικό σύστημα – πολιτισμός. Όσον αφορά τα επίπεδα αυτά διατυπώθηκε από τον Μαρξ η διάκριση σε βάση και εποικοδόμημα. «Βάση» της κοινωνίας θεωρούσε ότι είναι οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, ενώ «εποικοδόμημα» ονόμαζε το πολιτικό της σύστημα, τους νόμους, τους θεσμούς, την εκπαίδευση, τη θρησκεία, την ηθική, την τέχνη, και άλλα χαρακτηριστικά της πνευματικής και κοινωνικής ζωής των ανθρώπων. Ταυτόχρονα ο Μαρξ θεωρούσε ότι το εποικοδόμημα αποτελούσε παράγωγο της βάσης.
Η λέξη “βάση” περιγράφει τον τρόπο παραγωγής, ενώ η λέξη “εποικοδόμημα” το πολύπλοκο σύνολο ιδεολογικών μηχανισμών, πολιτικών θεσμών και πολιτισμικών πρακτικών τα οποία συναπαρτίζουν την αντανάκλαση της βάσης στην κοινωνική ζωή.
Από όλα τα στοιχεία που αναφέρουμε γίνεται φανερό ότι χωρίς τον «άλλον» και χωρίς το «άλλο» δεν μπορεί να υπάρχει κοινωνία σε κανένα επίπεδο της πραγματικότητας. Όλα αλληλοεξαρτώνται και αλληλοεπηρεάζονται.
Στον πολιτισμό και στην πολιτική, όταν περιορίζεσαι μόνο σε αυτό με το οποίο συμφωνείς, το αποτέλεσμα είναι η συρρίκνωση και τελικά η απονέκρωση. Τη στιγμή που όλα αλλάζουν και μεταβάλλονται, το να μείνεις στα ίδια και στα ίδια δεν είναι απλώς στασιμότητα, είναι μετάβαση στο θάνατο, νέκρωση.
Θα επικαλεστώ τη διαλεκτική ως την απαραίτητη προϋπόθεση της ζωής. Τι είναι η διαλεκτική; Η αναγκαιότητα ύπαρξης δράσης και αντίδρασης, ώστε να επιτυγχάνεται το προχώρημα και η πρόοδος: «Θέση» – «Αντίθεση» – «Σύνθεση».
Στα “κλειστά” συστήματα αποκλείεται η ενσωμάτωση νέων ιδεών, μεθόδων, τεχνικών και τεκμηρίων τα οποία μεταβάλλουν τις “διαστάσεις” του πολιτικού, κοινωνικού και οικονομικού βίου στο κόσμο. Πράγματα που σε ένα σύστημα είναι αρνητικά, σε άλλο λειτουργούν θετικά.
Στις μέρες μας, ακόμη και συντηρητικοί πολιτικοί δέχονται ότι οι πρόσφυγες από την Αφρική και την Ασία θα είναι ωφέλιμοι για την Ευρώπη. Αυτό συνέβη συχνά και στο παρελθόν, άλλωστε. Και είναι για πολλούς λόγους χρήσιμοι.
Ας επανέλθουμε όμως στη βάση μας και ας περιοριστούμε κυριολεκτικά στον όρο «ενδογαμία». Μου έκανε εντύπωση μια έρευνα που έδειξε ότι οι γενετικές αναλύσεις σε συνδυασμό με τα αρχαιολογικά ευρήματα υποδηλώνουν ότι οι πρώτοι Homo sapiens είχαν επίγνωση των κινδύνων της ενδογαμίας. Υποστηρίζεται μάλιστα ότι αυτή η επίγνωση, την οποία οι Νεάντερταλ δεν φαίνεται να διέθεταν, αποτελεί έναν από τους λόγους για την επικράτηση του είδους μας σε αυτόν τον πλανήτη. Μια διεθνής ομάδα ερευνητών με επικεφαλής τον διάσημο δανό εξελικτικό γενετιστή Ελσκε Βίλερσλεφ Eske Willerslev (γενν. 5 Ιουνίου 1971) εξήγαγε γενετικές πληροφορίες από τα οστά που έχουν βρεθεί σε ένα μικρό προϊστορικό «νεκροταφείο» στο Σουνγκίρ της Ρωσίας, 200 χλμ. ανατολικά από τη Μόσχα. Ήδη από εκείνη την εποχή οι άνθρωποι εσκεμμένα αναζητούσαν συντρόφους για το ζευγάρωμα έξω από τον στενό οικογενειακό κύκλο τους – κατά πάσα πιθανότητα μάλιστα, επισημαίνουν, συνδέονταν με ένα ευρύτερο δίκτυο άλλων ομάδων από τις οποίες επέλεγαν συντρόφους, έτσι ώστε να αποφεύγεται η ενδογαμία.
Να κάνουμε ένα άλμα χιλιάδων χιλιάδων ετών και να ‘ρθούμε στο σήμερα.
Πολιτισμός και Πολιτική. Από τη μια φοβόμαστε, από την άλλη ψάχνουμε τον άλλον. Παγκοσμιοποίηση και απομονωτισμός. Θεωρούμε τον Πλανήτη Γη ένα Παγκόσμιο χωριό. Φοβόμαστε συνάμα τη σκιά μας. Όταν δεν υπήρχαν σύνορα, νιώθαμε πιο ασφαλείς και ελεύθεροι.
Τα μεγάλα σημερινά προβλήματα της ανθρωπότητας (πυρηνικά, κλιματική αλλαγή, τεχνολογία/τεχνητή νοημοσύνη /κοινωνική δικτύωση) μπορούν να αντιμετωπιστούν από ένα κράτος (όσο μεγάλο και δυνατό); Μπορούν να αντιμετωπιστούν χωρίς παγκόσμια συναίνεση;
Για να κλείσουμε θέλω να καταθέσω συνοπτικά μια προβληματική σχετικά με τον Πολιτισμό και την Πολιτική.
Τα ΜΜΕ έχουν απορροφήσει τον τοπικό πολιτισμό. Συνήθως έχουν απομείνει πολιτιστικά «κουφάρια» που θυμίζουν το παρελθόν. Χρειάζεται πολλή δουλειά για να μετατραπούν οι μεμονωμένες προσπάθειες, οι πολιτιστικοί σύλλογοι σε πολιτιστικό κίνημα, ικανό να εκφράσει τον χωροχρόνο.
Όλοι / όλες ζητούν ό,τι δεν τους έκαναν οι προηγούμενοι. Αυτό που λείπει το ονομάζουν συνήθως αριστερά, γιατί «αριστερά» είναι το ελλείπον τμήμα της ζωής. Αριστερά όμως προϋποθέτει ήθος και μελέτη.
Πολιτισμός και Πολιτική μέσα στο μεγάλο ταξίδι της διαλεκτικής προϋποθέτουν ευρύτατη συναίνεση πάνω σε απλούστατες αρχές, επικοινωνία και σεβασμό. Όχι ενδογαμία.
Στο πρόσφατα εκδομένο βιβλίο του Θωμά Βουγιουκλή «Λιτο Γραφίες» διαβάσαμε το εξαίρετο:
Εαυτούληδες
Πόσα στρείδια
πεθαίνουν
στο καβούκι τους!
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ, ΞΑΝΘΗ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2019
