Του Θανάση Μουσόπουλου
Mε πολύ ενδιαφέρον και συγκίνηση διάβασα το πρώτο έργο του φίλου Τάσου Κωνσταντινίδη, στις αρχές του 2018, «Δύο διαφορετικές μέρες – ‘Ένα βιβλίο κατά των νταήδων». Τιμή μου που παρέθεσα λίγες σκέψεις στον Πρόλογο του τυπωμένου βιβλίου, που μου γεννήθηκαν κατά την ανάγνωσή του. Σημείωσα ότι ζούμε σε μια μεταβατική εποχή, όπου πολλά μηδενίζονται, ενώ δεν φαίνονται καινούρια να αντικαθιστούν αυτά που καταρρέουν. Η βία μέρα τη μέρα τρανεύει.
Ο Τάσος Κωνσταντινίδης με το έργο του αυτό φωτίζει αυτό που συχνά μένει στη σκιά – πριν μας τρομάξει. Μία φράση από την Αντιγόνη, Σοφοκλή: δεν γεννήθηκα για να μισώ αλλά για να αγαπώ «ούτοι συνέχθειν, αλλά συμφιλείν έφυν».
To 2001 κυκλοφόρησε στα ελληνικά το βιβλίο της Ζακλίν ντε Ρομιγί «Η αρχαία Ελλάδα εναντίον της βίας» (το βιβλίο βγήκε στα 2000 στα γαλλικά). Η μεγάλη ελληνίστρια (1913 – 2010) στο βιβλίο της αυτό – καταδίκη της βίας, εκπλήσσει δείχνοντας με παραδείγματα ότι οι έλληνες φιλόσοφοι, ποιητές και ρήτορες δεν αποκρύπτουν τη βία, αλλά την καταδικάζουν.
Κατά την επίσημη παρουσίαση του βιβλίου, στο φιλόξενο Λύκειον Ελληνίδων Ξάνθης, απευθυνόμενος στους πολλούς μικρούς μας φίλους που συμμετέχουν στην εκδήλωση θα διαβάσω μερικούς στίχους του Μάνου Λοΐζου από το τραγούδι του «Το Σήριαλ» (1980):
«Έπαιζες το θύμα κι ήταν ένοχοι πολλοί
σ’ αυτό το σήριαλ παίζαμε όλοι
και ξαφνικά μια νύχτα
στην πιο κρίσιμη σκηνή
φεύγεις κρυφά απ’ την οθόνη
Καλώς ήρθες Μαργαρίτα
με τα κόκκινα μαλλιά
καλώς ήρθες Μαργαρίτα
μες στην πόλη
Σε θυμάμαι που κρατούσες
κάτι σχέδια παιδικά
τώρα κρύβεις μες στην τσέπη
το πιστόλι
Φώτα, αστυνομία ποιος θα βρει το Ι.Χ.
ποιος το φονιά και ποιος το θύμα
ο κόσμος θέλει βία περιμένει τη σκηνή
κάνε λοιπόν το πρώτο βήμα».
Προλογίζοντας την παρουσίαση του βιβλίου, θα παραθέσω στην αρχή τις απόψεις ενός ιστορικού και ενός βιολόγου, που νομίζω θα φωτίσουν τις διαστάσεις της βίας στην εποχή μας.
Ο Έρικ Χομπσμπάουμ στο βιβλίο του «Εποχή των Άκρων» γράφει για την εποχή μας:
Επικρατούν «εικόνες χάους και καταστροφής» – Ο εικοστός αιώνας τελειώνει μέσα σε συνθήκες παγκόσμιας αταξίας που η φύση της είναι ασαφής, χωρίς μάλιστα να υπάρχει κάποιος μηχανισμός ο οποίος θα μπορούσε να την τερματίσει ή να τη θέσει υπό έλεγχο.
Ο βραβευμένος με Νόμπελ Βιολογίας Κόνραντ Λόρεντζ στο τέταρτο από τα περίφημα «Οκτώ θανάσιμα αμαρτήματα του Πολιτισμού μας» γράφει: «Η απώλεια της ευαισθησίας και η αντικατάστασή της από τη βία – η υπερπληθώρα ερεθισμάτων και πιθανών στόχων οδηγεί τον άνθρωπο στην αποχαύνωση».
Και καταλήγουμε στην ελληνίστρια Ζακλίν ντε Ρομιγύ (1913 – 2010) που μια ζωή πάλευε για τα ανθρωπιστικά ελληνικά γράμματα. Κάποια αποσπάσματα από κείμενά της θα δώσουν απαντήσεις στους προβληματισμούς μας.
Γράφει το 1999 για τη λογοτεχνία της εποχής της:
«Τι τρελός άνεμος μαίνεται στη γαλλική λογοτεχνία, τι τυφλή μανία εμπνέει τους συγγραφείς μας; Είναι 15 συγγραφείς φέτος το φθινόπωρο, που από τα έργα τους ξεχύθηκε όλο το αίμα του κόσμου, 15 νέοι βάρβαροι, των οποίων τα έργα παρουσιάζουν μια σαφή ραδιοσκόπηση της γενικής σύγχυσης της εποχής μας».
Και σε άλλο σημείο: «Λένε για τα παιδιά ότι πρέπει να γνωρίζουν τι συμβαίνει γύρω τους. Δεν είναι όμως θαυμάσιο να ανακαλύπτουν μέσα σε μια ώρα έναν άλλον κόσμο; Γιατί μια συνάντηση με τον οποιονδήποτε θα τους ωφελήσει πιο πολύ από ό,τι μια κουβεντούλα με την Ανδρομάχη και τον Εκτορα;» Τάδε έφη Ζακλίν ντε Ρομιγύ, η μεγάλη ελληνίστρια που θεωρούσε τον Θουκυδίδη έναν από τους άντρες της ζωής της, έκανε παρέα με τον Περικλή και σε όλη τη ζωή της υπερασπίστηκε με πάθος την κλασική παιδεία και τον ανθρωπισμό.
Η Ζακλίν ήταν πάντα προσανατολισμένη στο ευρύ κοινό, επιδιώκοντας να περάσει το μήνυμά της όσον αφορά την ανθρωπιστική παιδεία και αντίληψη σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους. [Είναι επίκαιρη η παραπάνω αναφορά, που στις μέρες μας η ανθρωπιστική παιδεία βρίσκεται σε ύφεση].
Ο άνθρωπος στο κέντρο του σύμπαντος, η βαθιά κατανόηση της ανθρώπινης μοίρας και αδυναμίας, η πρωτοκαθεδρία της λογικής έναντι του υπερφυσικού, η συμπόνια και το έλεος και κυρίως η ίδια η έννοια της δημοκρατίας και του μεγαλείου της, ιδού κάποιες από τις θέσεις της Ρομιγύ.
«Το να μάθεις να σκέφτεσαι, να είσαι ακριβής, να ζυγίζεις τις λέξεις σου, να ακούς τον άλλον, σημαίνει να μπορείς να διαλέγεσαι και είναι το μόνο μέσο για να αναχαιτισθεί η τρομακτική βία που αυξάνεται γύρω μας. Ο λόγος είναι ένα φρούριο κατά της κτηνωδίας. ΄Οταν δεν ξέρουμε, όταν δεν μπορούμε να εκφραστούμε, όταν ο λόγος δεν είναι επαρκής και αρκετά επεξεργασμένος επειδή η σκέψη είναι ασαφής και μπερδεμένη, δεν απομένουν παρά οι γροθιές, τα χτυπήματα, η άξεστη, βλακώδης, τυφλή βία»
Ζακλίν ντε Ρομιγύ: “Ο λόγος είναι η έπαλξη κατά της κτηνωδίας”. Η πολιτική ηθική και η φιλοσοφία των Ελλήνων δεν έχουν γεράσει καθόλου, οι ανησυχίες τους είναι εξαιρετικά σύγχρονες!
Τάσο Κωνσταντινίδη, εύχομαι να συνεχίσεις τον ωραίο δρόμο που χάραξες!
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, 3 Σεπτεμβρίου 2018
