Με τη Συνθήκη της Λωζάνης (1923) η Τουρκία εγκατέλειψε κάθε δικαίωμα επί της Κύπρου και δύο χρόνια αργότερα (1925) η Αγγλία ανακήρυξε την Κύπρο «Αποικία του Στέμματος».
Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Κυπριακός λαός λησμονώντας την πικρίαν του συνεργάσθηκε με τους Βρετανούς εναντίον του Άξονα.
Τριάντα χιλιάδες Κύπριοι κατατάχθηκαν στον Βρετανικό Στρατό, ελπίζοντας στην ελευθερία τους, αφού έξω από τα Βρετανικά Στρατολογικά Γραφεία έγραφε: «Κύπριοι, κατατασσόμενοι στον Αγγλικό Στρατό πολεμάτε για την Ελλάδα και την Ελευθερία».
Δυστυχώς μετά τον πόλεμο όλα ξεχάστηκαν, έγιναν προσπάθειες να διενεργηθεί Δημοψήφισμα για το μέλλον της Κύπρου, όμως η Βρετανική Κυβέρνηση αρνήθηκε.
Η Εκκλησία της Κύπρου ανέλαβε την πρωτοβουλία διενέργειας Δημοψηφίσματος από τις 15 έως τις 22 Ιανουαρίου του 1950 και οι Κύπριοι υπέγραψαν στους Ιερούς Ναούς, σε φύλλα χαρτιού τα οποία στο επάνω μέρος έγραφαν με κεφαλαία γράμματα : ΑΞΙΟΥΜΕΝ ΤΗΝ ΕΝΩΣΙΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.
Η συμμετοχή του Λαού ήταν μαζική και το αποτέλεσμα υπέρ της Ενώσεως έφθασε στο 95,7% και συγκλόνισε Ελληνικά και ξένα ειδησεογραφικά πρακτορεία.
Οι κατάλογοι του Δημοψηφίσματος τυπώθηκαν εις τετραπλούν (1 για την Αρχιεπισκοπή, 1 για τη Βουλή των Ελλήνων, 1 για την Αγγλική Κυβέρνηση και 1 για τον ΟΗΕ) και μεταφέρθηκαν από τριμελή Επιτροπή με Επικεφαλής τον Μητροπολίτη Κυρηνείας Κυπριανό, παρεδόθησαν στην Ελληνική Βουλή και στον ΟΗΕ, ο Άγγλος Πρωθυπουργός όμως και ο Υπουργός Αποικιών αρνήθηκαν να παραλάβουν τον κατάλογο.
Τον Σεπτέμβριο του 1953 κατά την επίσκεψη στην Ελλάδα του Άγγλου Υπουργού Εξωτερικών Άντονυ Ήντεν, ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος Στρατάρχης Παπάγος πρότεινε φιλική ρύθμιση του Κυπριακού ζητήματος την οποία ο Άγγλος απέρριψε σκαιώς.
Κατά τη διάρκεια συζητήσεως για το Κυπριακό στη Βουλή των Κοινοτήτων στις 28 Ιουλίου 1954, ο Υφυπουργός των Αποίκων, Χόπκινσον, υποστήριξε ότι : «Η Κύπρος είναι στρατηγική περιοχή και ως τοιούτη ΟΥΔΕΠΟΤΕ θα ηδύνατο να τύχει αυτοδιαθέσεως».
Κατόπιν όλων αυτών ο Κυπριακός Λαός άρχισε να σκέπτεται τη διεξαγωγή ένοπλου αγώνα για την απόκτηση της Ελευθερίας του.
Η απόφαση για την έναρξη του αγώνα ελήφθη από εξόριστους Κυπρίους στην Αθήνα, σε συνεργασία με πολιτικούς και Έλληνες Αξιωματικούς, οι οποίοι με την ευκαιρία της παρουσίας του Μακαρίου στην Αθήνα., υπέγραψαν στις 7 Μαρτίου 1953 τον ακόλουθο όρκο:
«Ορκίζομαι εις τα όνομα της Αγίας και Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος να φυλάττω, θυσιάζων και την ιδίαν μου ζωήν, υποφέρων και τα πλέον σκληρά βάσανα, μυστικόν παν ότι γνωρίζω και θέλω ακούσει δια την υπόθεσιν της ενώσεως της Κύπρου. Θα υπακούω δε τυφλώς εις τας εκάστοτε διδομένας μοι σχετικάς επιταγάς».
Τον όρκο υπέγραψαν οι παρακάτω: Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, Γ. Στράτος, Γ. Παπαδόπουλος, Γ. Κονιδάρης, Α Αυγίκος. Ε Λοϊζίδης, Ηλ. Τσατσόμοιρος, Δ. Σταυρόπουλος, Δ. Βεζανής, Ηλ. Αλεξόπουλος.
Η διοργάνωση και η διεξαγωγή του αγώνα ανετέθη στον Γεώργιο Γρίβα, Κύπριο Συνταγματάρχη εν αποστρατεία με πολεμική δράση στην Μικρασιατική εκστρατεία τον Ελληνοαλβανικό πόλεμο και την κατοχή, ως αρχηγός της αντιστασιακής οργάνωσης ‘Χ’ ο οποίος έφθασε με ιστιοφόρο στη Χλώρακα της Πάφου το βράδυ της 10ης Νοεμβρίου 1954. Φεύγοντας από την Αθήνα για τη Ρόδο ο Γρίβας έγραψε στο ημερολόγιό του: «ο Θεός βοηθός… Αναχωρώ με πίστην και θάρρος… θα επιτύχω».
Η οργάνωση του Γεωργίου Γρίβα Διγενή) ονομάσθηκε ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών.
Τα ξημερώματα της 1ης Απριλίου 1955 (ημέρα Παρασκευή) η Λευκωσία καθώς και άλλες πόλεις της Κύπρου ξύπνησαν από ισχυρές εκρήξεις βομβών και αυτοσχέδιων μηχανισμών που τοποθετήθηκαν από αγωνιστές της ΕΟΚΑ σε κατοχικές εγκαταστάσεις και Αγγλικά Κυβερνητικά κτίρια.
Εκείνη τη νύχτα ο Γρηγόρης Αυξεντίου χτύπησε με τα παλικάρια του τις Αγγλικές βάσεις στη Δεκέλεια με αποστολή να προκαλέσει διακοπή ρεύματος και συσκότιση σε όλο το νησί. Ένα μέλος της ομάδας του ο Μόδεστος Παντελή από το Λιοπέτρι ήταν ο πρώτος νεκρός της ΕΟΚΑ. Σκοτώθηκε από ηλεκτροπληξία ενώ επιχειρούσε να καταστρέψει ηλεκτροφόρα καλώδια.
Ο Μάρκος Δράκος με την ομάδα του «Αστραπή» ανατινάζει τμήμα του Ραδιοφωνικού ιδρύματος ενώ ταυτόχρονα ανατινάσσονται κτίρια της Αρχιγραμματείας (κεντρικά κυβερνητικά γραφεία), Αστυνομικοί Σταθμοί κ.α.
Ομοίως, εκρήξεις αναστατώνουν την Αμμόχωστο, τη Λεμεσό και τη Λάρνακα.
Με την αυγή της 1ης Απριλίου κυκλοφορεί η πρώτη προκήρυξη του Αρχηγού της ΕΟΚΑ, Διγενή που τελειώνει με τη φράση: «Εμπρός όλοι μαζί για τη λευτεριά της Κύπρου μας».
Έτσι άρχισε ο τιτάνιος απελευθερωτικός αγώνας, της ΕΟΚΑ, ο οποίος προκάλεσε κατάπληξη στις Αγγλικές δυνάμεις κατοχής και κίνησε το θαυμασμό των ελεύθερων ανθρώπων όλου του κόσμου.
Στην Λευκωσία, στο Κάστρο της Κερύνειας στην Κοκκινοτριμιθιά, στην Πύλο, στο Πολέμι, φυλακίστηκαν κατά περιόδους άνω των 3ΟΟΟ Κυπρίων. Αργότερα ο σκληροτράχηλος Στρατάρχης Χάρτιγκ αποφάσισε ριζική αλλαγή των μέτρων εναντίον της ΕΟΚΑ με σκοπό να συντρίψει τους Κύπριους αγωνιστές δια πυρός και σιδήρου.
27 Σεπτεμβρίου 1955. Ο Ανδρέας Γεωργίου, 16 χρόνων, σκοτώθηκε από
Άγγλους στη Λεμεσό.
15 Δεκεμβρίου 1955. Ο Χαράλαμπος Μούσκος, 27 ετών σε μάχη κοντά
στους Σόλους, κατά τη διάρκεια ενέδρας.
7 Φεβρουαρίου 1956. Ο μαθητής Γυμνασίου Πετράκης Γιάλλουρος, 18 ετών από το Ριζοκάρπασο έπεσε από σφαίρα Άγγλου στρατιώτη στα Βαρώσια ενώ προηγείτο ως
σημαιοφόρος σε παρέλαση διαμαρτυρίας.
2 Ιουλίου 1956. Ο 16χρονος μαθητής Ανδρέας Παρασκευάς
πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε από Άγγλο στην
Κώμα Γιαλού.
18 Ιανουαρίου 1957. Ο Μάρκος Δράκος, 28 ετών έπεσε μαχόμενος
στην περιοχή Ευρύχου.
3 Μαρτίου 1957. Ο ήρωας Γρηγόρης Αυξεντίου 28 ετών εκ Λύσης
σε μάχη κοντά στη μονή Μαχαιρά κάηκε όταν οι
Άγγλοι ανακάλυψαν το κρησφύγετό του και έριξαν
βενζίνη και εμπρηστικές χειροβομβίδες.
7 Ιουνίου 1958. Ο Κωστάκης Χριστοδούλου 18 ετών σκοτώνεται
από Τούρκους στη Λευκωσία.
14 Σεπτεμβρίου 1958. Σκοτώνεται ο Χαράλαμπος Καλαϊτζής, 40 χρόνων
και πατέρας 7 παιδιών στον Κάθηκα Πάφου.
5 Οκτωβρίου 1958. Σκοτώνεται ο Νίκος Ευαγόρου, 17 ετών, κατά τη
διάρκεια μάχης στη Φασούλα.
19 Νοεμβρίου 1958. Σε μάχη στο Κάτω Δίκωμο έπεσε μαχόμενος ο
«Σταυραετός του Πενταδάκτυλου» Κυριάκος
Μάτσης, 32 χρόνων.
Αμέτρητα παλικάρια έδωσαν τη ζωή τους στον άνισο αγώνα της ΕΟΚΑ εναντίον των Άγγλων, όπως για παράδειγμα ο Ανδρέας Κάρυος, ο Φώτης Πίττας. ο Ηλίας Παπακυριακού, ο Χρήστος Σαμαράς, ο Παναγιώτης Τουμάζου, ο Πρόδρομος Ξενοφώντος, ο Γιώργος Χριστοφόρου και άλλοι αμέτρητοι άγνωστοι ήρωες που τα ονόματά τους δε μάθαμε ποτέ.
Πολλά επίσης παλικάρια του Γ. Γρίβα συνελήφθησαν και καταδικάσθηκαν αμετάκλητα σε θάνατο δι’ απαγχονισμού: Μιχαήλ Καραολής 22 ετών, Ανδρέας Δημητρίου 23 ετών, Ανδρέας Ζάκος 24 ετών, Χαρίλαος Μιχαήλ 23 ετών, Ιάκωβος Πατάτσος 22 ετών, Ανδρέας Παναγίδης 25 ετών, Μιχάλης Κουτσόφτας 25 ετών, Στέλιος Μαυρομάτης 23 ετών, Ευαγόρας Παλληκαρίδης 18 ετών.
Ο Γρηγόρης Αυξεντίου, Έφεδρος Ανθυπολοχαγός του Ελληνικού Στρατού γεννήθηκε στην κατεχόμενη σήμερα από τους Τουρκοκύπριους κωμόπολη Λύση της επαρχίας Αμμοχώστου στις 22 Φεβρουαρίου 1928. Υπήρξε ένας από τους κορυφαίους τομεάρχες της ΕΟΚΑ, Υπαρχηγός του Στρατηγού Γρίβα και έδρασε σε πολλές περιοχές της Κύπρου με τα ψευδώνυμα Ζήδρος, Αίας, Ρήγας, Σώος και Ανταίος.
Πρώτος μες στους πρώτους του θρυλικού αγώνα της ΕΟΚΑ υπήρξε ο Γρηγόρης Αυξεντίου. Γαλουχημένος με τα ιερά νάματα της φυλής και εμποτισμένος με την ιερή αγάπη προς την Ελλάδα γράφει χαρακτηριστικά στη μητέρα του «Μη λυπάσαι μάνα που έφυγα από την αγκαλιά σου γιατί βρίσκομαι στην αγκαλιά της Ελλάδας, της στοργικής μάνας όλου του κόσμου, που είναι υλικά φτωχή αλλά ψυχικά η πλουσιότερη μάνα όλων των αιώνων».
Αιωνία σου η μνήμη ήρωα της ΕΟΚΑ Γρηγόρη Αυξεντίου!!!
Αντγος ε.α.
Νικόλαος Φωτιάδης
Επίτιμος Υδκτής Δ΄ Σ.Σ.
