Η Γιορτή των Τριών Ιεραρχών δίνει την ευκαιρία να προσεγγίσουμε το πατερικό πνεύμα από μια νέα, κάθε φορά, οπτική γωνία. Στο φετινό μας κείμενο θα δούμε λίγα στοιχεία για το κύριο νόημα της γιορτής, τη σχέση των Τριών Ιεραρχών με την παιδεία.
Στα λεξικά διαβάζουμε ότι με τον όρο παιδεία εννοούμε την απασχόληση με το παιδί και κυρίως την παιδαγωγική ενέργεια την οποία καταβάλλει η οικογένεια και η πολιτεία για την ανατροφή, την εκπαίδευση και τη μόρφωση του παιδιού. Οφείλουμε, βέβαια, να τονίσουμε στις μέρες μας τον ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο της τηλεόρασης και του διαδικτύου ως μέσων παιδείας – συχνά ισχυρότερων και αποτελεσματικότερων από την οικογένεια και το σχολείο, για να σταθούμε στους κυριότερους κλασικούς μηχανισμούς παιδείας.
Αναμφίβολα, η σημερινή παιδεία, όχι μόνο η ελληνική, είναι «παιδεία χαμηλών πτήσεων», καθώς τα εκπαιδευτικά προγράμματα παραμελούν τον παράγοντα ‘άνθρωπος’. Ουσιαστική παιδεία σήμερα μπορεί να θεμελιωθεί στη δική μας, πραγματική ζωή του νέου ελληνισμού, στο εκφραστικό του όργανο, τη γλώσσα του ελληνικού λαού και στη ζωντανή παράδοσή του.
Μια και πασχίζουμε για την ελληνική παιδεία, είναι ανάγκη να δηλώσουμε τι κοινωνία ονειρευόμαστε, ποια θα είναι η σχέση μας με τον υπόλοιπο κόσμο, με τον οικουμενικό πολιτισμό σε αντιδιαστολή με την παγκοσμιοποιημένη αντίληψη του κόσμου μας. Ποια θα είναι η σχέση μας με την ιστορία και την παράδοσή μας, Θα τα ξεγράψουμε όλα, ή θα λάβουμε υπόψη τα ζωντανά κύτταρα και τις ζωογόνες πτυχές του πολιτισμού μας;
Είναι επίκαιρο, λόγω της γιορτής των Τριών Ιεραρχών, να αναφέρουμε τι σημειώνουν για την παιδεία και την εκπαίδευση ο Μέγας Βασίλειος, ο Ιωάννης Χρυσόστομος και ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός, πατέρες σημαντικοί του 4ου μεταχριστιανικού αιώνα, ριζοσπαστικά πνεύματα.
Στηρίζομαι σε μια ομιλία του Ανδρέα Αργυρόπουλου, με θέμα «Το επαναστατικό μήνυμα των Τριών Ιεραρχών και η εποχή μας», που βρήκα στο διαδίκτυο.
Παραθέτω κάποια σημεία από την ενδιαφέρουσα αυτή προσέγγιση, χρησιμοποιώντας το σκεπτικό και τις διατυπώσεις του.
Η παιδεία κατά τους Τρεις Ιεράρχες πρέπει να αποτελεί δρόμο απελευθέρωσης προσωπικής και κοινωνικής, όχι διαδικασία εξαναγκασμού και ανελευθερίας. Ο Χρυσόστομος θεωρεί ότι πρωτεύοντα ρόλο στην εκπαιδευτική διαδικασία παίζει η προσωπικότητα του δασκάλου καθώς επίσης και η σχέση του με τους μαθητές. Η σχέση δασκάλου – μαθητή πρέπει να είναι μια σχέση αγάπης και αλληλοσεβασμού. Ο καλός δάσκαλος είναι ταπεινός, έχει συναίσθηση των ατελειών και αδυναμιών του, γνωρίζει καλά ότι η επιείκεια είναι πιο δυνατή από τη βία. Ο παιδαγωγός πρέπει να επιδεικνύει δημοκρατικό πνεύμα, να σέβεται τη γνώμη των μαθητών του, να είναι απλός, ειλικρινής, απονήρευτος, άδολος, να αποφεύγει την ειρωνεία και την υποκρισία. Οι δάσκαλοι δεν πρέπει να είναι φορτικοί και πιεστικοί αλλά φιλόστοργοι, περισσότερο από τους φυσικούς πατέρες.
Τα βασικά στοιχεία της παιδείας για τους Τρεις Ιεράρχες είναι η αγάπη, η ελευθερία και ο σεβασμός του ανθρώπινου προσώπου. Απαιτείται διάλογος, η εξουσιαστικότητα και ο δογματισμός όχι μόνο δείχνουν έλλειψη αγάπης, αλλά και δε φέρνουν κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Η παιδεία πρέπει να είναι στην υπηρεσία του ανθρώπου και όχι στην υπηρεσία του συστήματος. Έτσι η παιδεία δεν πρέπει να αποβλέπει στην παραγωγικότητα ούτε στις όποιες ανάγκες του κράτους, οφείλει να οδηγεί τους νέους στην ανακάλυψη των μυστηρίων της ζωής, στην κατάκτηση της ελευθερίας, στα μονοπάτια της αναζήτησης της αλήθειας, στη μύησή τους στην παράδοση του τόπου τους και στον πολιτισμό, στη μεταμόρφωσή τους.
Είναι σαφές ότι η παιδεία στις μέρες μας πολύ απέχει από τις παραπάνω προδιαγραφές. Όπως παρατηρεί ο Χρήστος Γιανναράς, όσοι κάνουν σχεδιασμούς για την παιδεία δείχνουν πως δεν τους ενδιαφέρει «η κατά κεφαλήν καλλιέργεια, αλλά το κατά κεφαλήν εισόδημα». Από πρόσφατες έρευνες ξέρουμε ότι από τους έλληνες νέους 15-18 ετών το 20% υποφέρει από κατάθλιψη – οι νέες σε ποσοστό 30%. Εξάλλου, οι γονείς των μαθητών/μαθητριών του Δημοτικού σε ποσοστό 97% απαιτούν από τα παιδιά τους να αριστεύουν.
Ποιος, τέλος πάντων, νοιάζεται για την ψυχή των παιδιών και των εφήβων;
Ο Γιώργος Θεοτοκάς, της περίφημης γενιάς του ’30, σε ένα κείμενό του πριν από 74 χρόνια, το Γενάρη του 1944 (τώρα στο βιβλίο του «Πνευματική Πορεία») γράφει :
«Πέρα από τα προβλήματα της στιγμής κι από τα εθνικά ή τα ιδεολογικά σύνορα, τέτοιος μας φαίνεται ο υψηλότερος ρόλος του πνεύματος στο κατώφλι των Νέων Καιρών : να πραγματοποιήσει το μεγάλωμα της ψυχής, που να χωρέσει και να ταιριάξει μέσα της την Παράδοση και την Επανάσταση, την Ανάγκη και την Ελευθερία, την Ομάδα και την Ατομικότητα, την Επιστήμη και την Ποίηση, την Τεχνική και τη Φαντασία και την καινούρια θρησκευτικότητα που διψά ο σύγχρονος άνθρωπος, – να κάνει την ψυχή ικανή να δαμάσει και να εξανθρωπίσει το εξογκωμένο, άρρωστο κορμί της κοινωνίας μας – να ξανασυνθέσει την ανθρώπινη πραγματικότητα και να δημιουργήσει την καινούρια αρμονία ανάμεσα στον Άνθρωπο και στον Κόσμο…».
Αν θέλουμε να φτιάξουμε έναν κόσμο καλύτερο, μια καινούρια αρμονία, οφείλουμε να λάβουμε υπόψη μας τα διδάγματα της αρχαιοελληνικής και βέβαια της πατερικής παιδείας – όπου ο άνθρωπος παίζει βασικό ρόλο. Έτσι τιμούμε τους Τρεις Ιεράρχες που είναι κοινωνικοί πρωτοπόροι – επαναστάτες γνήσιοι όπως και άλλοτε είπαμε…
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ, ΞΑΝΘΗ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ 2018
