ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗΣ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Του Αντώνη Κοσμίδη*
Μετά την ομιλία της αναπληρώτριας υπουργού Κοινωνικής Αλληλεγγύης κ. Θεανώ Φωτίου προς 203 επιλεγμένους Δημάρχους της χώρας (από τους 350 συνολικά), αναφορικά με την επιδότηση για την «αναμόρφωση-ανακαίνιση και προσαρμογή στις νόμιμες προϋποθέσεις υφιστάμενων κτιρίων, ιδιόκτητων ή μισθωμένων, καθώς και για την προμήθεια του απαιτούμενου εξοπλισμού προς λειτουργία νέων μονάδων ΦΠΑΔ (Φροντίδας, Προσχολικής Αγωγής και Διαπαιδαγώγησης)», προκύπτει το εύλογο ερώτημα: Πώς θα αντιμετωπιστούν, πλέον, στο μέλλον οι εκατοντάδες ιδιώτες επαγγελματίες, πολλοί από τους οποίους εδώ και 30 – 40 χρόνια προσφέρουν υπηρεσίες προς τα παιδιά προσχολικής ηλικίας;
Αποτελεί αναμφισβήτητο γεγονός η κοινωνική προσφορά των εκατοντάδων επαγγελματιών (και όχι αμιγώς επιχειρηματιών, όπως κάποιοι τους χαρακτηρίζουν), που στην συντριπτική τους πλειοψηφία διαθέτουν παιδαγωγικά ή κοινωνιολογικά προσόντα και απασχολούν χιλιάδες άτομα εκπαιδευτικό και βοηθητικό προσωπικό, όσα ίσως απασχολούν οι Δήμοι και άλλοι δημόσιοι φορείς της χώρας. Η αναφορά σε αριθμούς θα ήταν παρακινδυνευμένη, δεδομένου ότι ούτε η Πολιτεία, είναι σε θέση να δημοσιοποιήσει συγκεκριμένα στοιχεία. Στην Ελλάδα, περισσότερο από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ήταν η υγιής «ιδιωτική πρωτοβουλία» των ανερχόμενων σήμερα σε πάνω από 500 (πεντακόσιους) επαγγελματιών που κάλυψε τις ανάγκες των μητέρων, αναδυόμενων μικροαστικών στρωμάτων και πολλών εργατοϋπαλλήλων, για εξειδικευμένη αγωγή και εκπαίδευση των παιδιών τους, βασικά από τη δεκαετία του 1970 μέχρι σήμερα. Την τελευταία, μάλιστα, δεκαετία η ύπαρξή τους διευκόλυνε τα μάλα την απορρόφηση των κονδυλίων του ευρωπαϊκού προγράμματος ΕΣΠΑ, μέσω της δράσης της Ελληνικής Εταιρίας Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Ανάπτυξης (ΕΕΤΑΑ) «Εναρμόνιση Οικογενειακής & Επαγγελματικής ζωής». Στις ιδιωτικές δομές υπολογίζεται ότι φιλοξενούνται περί τα 50.000 παιδιά, οι μητέρες των οποίων στη πλειοψηφία τους επιδοτούνται δια μέσου της ΕΕΤΑΑ από το ΕΣΠΑ. Οι ανάγκες, όμως, δεν καλύπτονται άμεσα ούτε κι από την προτεινόμενη αύξηση των δημόσιων δομών (παιδικοί σταθμοί και νηπιαγωγεία), διότι ο πληθυσμός των παιδιών στην ηλικία 6 μηνών μέχρι 4 ετών υπολογίζεται ότι ξεπερνά τις 250.000 (για τα άνω των 4 ετών, πραγματοποιείται ένταξη στην υποχρεωτική σχολική εκπαίδευση).
Είναι σαφές, ότι θα πρέπει να εκσυγχρονιστούν οι υφιστάμενες και να δημιουργηθούν άμεσα εκατοντάδες νέες δομές που θα καλύψουν τις ανάγκες των εργαζομένων, όπως και των άνεργων μητέρων. Όχι μόνο των ελληνογενών οικογενειών, αλλά και των εθνοτικών μειονοτήτων, καθώς και των οικονομικών και πολιτικών μεταναστών. Είναι αποδεδειγμένο από διεθνείς μελέτες στην ευρωπαϊκή ήπειρο και στις υπερπόντιες χώρες, ότι η επένδυση στην προσχολική αγωγή και εκπαίδευση, αποτελεί μια πολύ αποδοτική κίνηση για το αναπτυξιακό μέλλον της χώρας, η πιο σημαντική ενδεχομένως μακροχρόνια αναπτυξιακή ενέργεια.
Όμως η αγνόηση της προσφοράς των επαγγελματιών και η δυσμενής αντιμετώπισή τους από οποιαδήποτε κυβέρνηση, στο όνομα των εκσυγχρονιστικών και διορθωτικών κινήσεων που είναι αναγκαίο να συντελεστούν στον χώρο της εξειδικευμένης προσχολικής εκπαίδευσης, θα αποτελούσε ένα μεγάλο ατόπημα. Όχι μόνον από πλευράς κοινωνικής, αλλά και από πλευράς τεχνοκρατικής.
Ο καθένας αντιλαμβάνεται ότι οι συνάδελφοι επαγγελματίες ανήκουν στους μικρούς επιχειρηματίες, ακόμη και για τα δεδομένα της χώρας μας. Έχουν αφιερώσει μεγάλο κόπο και δυνάμεις, πολλοί σε αγώνα μιας ολόκληρης ζωής, ώστε να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις που απαιτεί η υφιστάμενη νομοθεσία, επενδύοντας και επανεπενδύοντας τα αποτελέσματα από τη δουλειά τους (που δεν είναι «κέρδη», αλλά κυρίως η αμοιβή για την σύνθετη προσωπική εργασία που προσέφεραν).
Ποια θα ήταν η ενδεικνυόμενη κοινωνικά δίκαιη ριζοσπαστική, σοσιαλιστική αξιοποίηση των ιδιωτικών μονάδων ΦΠΑΔ από μια αριστερή κυβέρνηση; Οπωσδήποτε, όχι η υποβάθμιση των δυνατοτήτων για παροχή ολοκληρωμένων υπηρεσιών που θα είναι το αποτέλεσμα τυχόν ντε γιούρε ή ντε φάκτο αποκλεισμού τους, εξαιτίας της ανισότιμης αντιμετώπισή τους από την Πολιτεία που υφίστανται σήμερα. Καμία ουσιαστική υποστήριξη. Αντιθέτως, αθέμιτη πρακτική ως προς την υποστήριξη των δημόσιων δομών (η ίση αντιμετώπιση στις περιπτώσεις ύπαρξης οικονομικά ισχυρών δημόσιων μονάδων και αυτοδύναμων ιδιωτικών συνεπάγεται καθαρή διάκριση). Αφαίμαξη των πόρων μέσω της κατά γενική παραδοχή υπερφορολόγησης μέχρι και του 75% των εσόδων. Πολεοδομικοί, υγειονομικοί και άλλοι κατατρεγμοί (πρόσφατα έμεινα έκπληκτος όταν, ως μέλος της Επιτροπής Καταλληλότητας του Δήμου Ξάνθης, διαπίστωσα ότι οι μονάδες ΦΠΑΔ του στρατού εξαιρούνται από τις πολεοδομικές διατάξεις!).
Εν τέλει, το ερώτημα που αναδεικνύεται από την συνύπαρξη του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα της προσχολικής αγωγής και εκπαίδευσης είναι καθοριστικό. Για ποιόν λόγο η πλειοψηφία των γονέων προτιμά την εγγραφή των παιδιών τους μέσω της δράσης «Εναρμόνιση…» στις ιδιωτικές μονάδες ΦΠΑΔ και όχι στις δημοτικές δομές; Η απάντηση είναι ευνόητη. Διότι οι γονείς αισθάνονται ότι το παιδί τους βρίσκεται σε -κατά κανόνα- ασφαλέστερο περιβάλλον για την ψυχοσωματική του υγεία και ανάπτυξη, προσαρμόζεται πιο εύκολα και αποκομίζει πολύ περισσότερα εφόδια για την μετέπειτα σχολική του πορεία. Γιατί συμβαίνει αυτό; Επειδή στις περισσότερες των περιπτώσεων οι επαγγελματίες δίνουν ολοκληρωτικά τον εαυτό τους στο έργο που αναλαμβάνουν. Πράγμα που δεν αποκλείει, βέβαια, παρόμοια εργασιακή ευσυνειδησία και από υπεύθυνους υπαλλήλους των δημόσιων δομών, αλλά είναι αποδεδειγμένο ότι τούτο συμβαίνει κατ’ εξαίρεση.
Και κάτι ενδεικτικό: Πώς εξηγείται ότι οι επαγγελματίες ιδιοκτήτες των μονάδων ΦΠΑΔ, ενώ έχουν στην διάθεσή τους -πάντα κατά κανόνα- πολύ λιγότερα οικονομικά μέσα (σε κτηριακές εγκαταστάσεις και εξοπλισμό) επιφέρουν τέτοια θετικά αποτελέσματα; Διότι αυξάνουν την παραγωγικότητα εργασίας τους, καθώς βέβαια και τον χρόνο από τη ζωή τους που διαθέτουν για το επάγγελμα. Με άλλα λόγια, διότι απλά δεν είναι υπάλληλοι και μεταδίδουν υποχρεωτικά αυτή την ιδιοσυγκρασία και ζωτικότητα και στους συνεργάτες τους υπαλλήλους.
Είναι πάντοτε αποδοτικό αυτό; Σε κάποιο βαθμό όχι, διότι απαιτεί μεγαλύτερες έως και τεράστιες προσπάθειες αντίστασης ή ανταπόκρισης στις ανάγκες του αθέμιτου ανταγωνισμού. Για βραχυχρόνιο χρονικό διάστημα, φαίνεται ότι η κοινωνία ωφελείται από την λειτουργία αυτής της κατηγορίας των εργαζομένων των ιδιωτικών δομών. Η φροντίδα, αγωγή και εκπαίδευση των παιδιών είναι, όπως είπαμε, ως επί το πλείστον, πιο αποτελεσματική, ο προγραμματισμός λειτουργίας των μονάδων είναι ορθολογικότερος, τα ωράρια λειτουργίας είναι σε πολλές περιπτώσεις πιο ελαστικά, οι γονείς είναι γενικά πιο ευχαριστημένοι. Θα πρέπει βέβαια να υπολογίσει κανείς, ότι σε μακροχρόνια βάση μπορεί να προκύψει μεγαλύτερο κόστος για την κοινωνία: Ο επαγγελματίας θα εξαντλήσει τις ψυχοσωματικές δυνάμεις του σε βραχύτερο χρονικό διάστημα, η διατήρηση της υγείας του θα γίνει πιθανότατα πιο κοστοβόρα.
Εν κατακλείδι θα ήταν αποτελεσματικότερο για την Πολιτεία και πιο ωφέλιμο για τους πολίτες της να συνεκτιμήσει η κ. Φωτίου και η κυβέρνηση πως στην Ελλάδα για ιστορικούς και κοινωνικο-πολιτικούς λόγους υφίσταται ένας αξιόλογος ιδιωτικός τομέας παροχής υπηρεσιών προσχολικής αγωγής και εκπαίδευσης και να πραγματοποιήσει συνδυαστικά τις εξής κινήσεις:
- Να μεριμνήσει για την ομαλή μετάβαση των ιδιωτικών μονάδων ΦΠΑΔ στο νέο καθεστώς ένταξης της προνηπιακής αγωγής στην σχολική εκπαίδευση διατηρώντας την δυνατότητα αξιοποίησης των κονδυλίων του ΕΣΠΑ και από τις ιδιωτικές μονάδες ΦΠΑΔ, μέχρι τουλάχιστον το 2020, όπως είχε προγραμματιστεί.
- Να καταβάλει πρόσθετες προσπάθειες ένταξης των μονάδων και δομών προσχολικής αγωγής κάθε είδους (ανά κατηγορία και ιδιοκτησιακό καθεστώς) σε ένα ενιαίο εκπαιδευτικό σύστημα, αξιοποιώντας τόσο τις υφιστάμενες υποδομές, όσο και την τεχνογνωσία των επαγγελματιών.
- Να αποκτήσουν οι Δήμοι την δικαιοδοσία και τα κίνητρα να συνεργαστούν ή να αφομοιώσουν τις ιδιωτικές μονάδες και τους επαγγελματίες που εθελοντικά θα πρότειναν την σύμπραξή τους με τον δημόσιο τομέα, διαθέτοντας ιδιόκτητες ή μισθωμένες υποδομές με εξοπλισμό, εμπειρία, know how, εκπαιδευτικό και τεχνικό/βοηθητικό προσωπικό (ήδη στην Ξάνθη το δημοτικό συμβούλιο αποφάσισε και αγόρασε πρόσφατα μια προσφερόμενη ιδιωτική μονάδα).
- Να καταβληθεί προσπάθεια να εγγραφούν στις ποιοτικά αναβαθμισμένες υφιστάμενες -σήμερα ακόμη- ιδιωτικές μονάδες και στις δημόσιες δομές ενός ενιαίου εκπαιδευτικού συστήματος, όλα τα νήπια προσχολικής αγωγής (άνω των 2,5 ετών), ακόμη και των πολύ φτωχών ή των πολύ πλουσίων οικογενειών, υπό ισότιμους όρους και συνθήκες.
- Λαμβάνοντας τα παραπάνω υπόψη, να γίνει ορθολογικότερος προγραμματισμός των διατιθέμενων κονδυλίων σε ορίζοντα πενταετίας, χωρίς εκλογικές και ψηφοθηρικές σκοπιμότητες και να αυξηθεί το κονδύλιο των 25 – 50 χιλ. ευρώ που θεωρήθηκε ότι επαρκεί για να δημιουργήσει ο Δήμος μια πρόσθετη δομή ή να αφομοιώσει μια ιδιωτική μονάδα. Αυτό το ποσό καλύπτει ένα μικρό μέρος μόνο του απαραίτητου βασικού εξοπλισμού.
Αριστερή μεταρρύθμιση και σοσιαλιστικός μετασχηματισμός της προσχολικής αγωγής και εκπαίδευσης δεν είναι η ενίσχυση ενός τομέα της προσχολικής εκπαίδευσης με την παράλληλη υποβάθμιση ενός άλλου τομέα προνοιακών παροχών. Διότι η άναρχη και μονομερής ανασυγκρότηση του δημόσιου τομέα της προσχολικής εκπαίδευσης, χωρίς να ληφθούν υπόψη τα παραπάνω, συνεπάγεται υποβάθμιση ή και καταστροφή υφιστάμενων πόρων, μέσων και υποδομών που οπωσδήποτε θα αναστατώσουν τους επαγγελματίες και θα διακυβεύσουν όχι μόνο την δική τους επιβίωση, αλλά και των άλλων εργαζομένων στις ιδιωτικές μονάδες, επιτείνοντας το φάσμα της ανεργίας. Ενώ, ταυτόχρονα, θα επιφέρουν προβλήματα και στην εξυπηρέτηση των γονέων, λόγω της χωροταξικής ανακατανομής των δομών κάθε κατηγορίας.
*Ο Αντώνης Κοσμίδης είναι επαγγελματίας παιδικών σταθμών στην Ξάνθη, επίτιμος πρόεδρος του Σωματείου ιδιωτικών παιδικών σταθμών (Σ.Ε.Ι.ΚΕΠΑΕ) Αν. Μακεδονίας-Θράκης, υπεύθυνος του Επιμελητηρίου Ξάνθης για τις ΜμΕ του μεταποιητικού τομέα.
