Κόλλυβα ετοιμάζουμε τα Ψυχοσάββατα καθώς και κάθε φορά που θέλουμε να τελέσουμε στο Ναό επιμνημόσυνη δέηση για την ανάπαυση των αγαπημένων κεκοιμημένων μας προσώπων. Τα κόλλυβα συμβολίζουν την κοινή ανάσταση των ανθρώπων.
Δηλ, όπως ο σπόρος του σιταριού πέφτει στη γη, θάβεται και χωνεύεται και σαπίζει χωρίς όμως να φθαρεί και στη συνέχεια φυτρώνει καλύτερος και ωραιότερος, έτσι και το νεκρό σώμα του ανθρώπου θάβεται στη γη και σαπίζει, για να αναστηθεί και πάλι άφθαρτο και ένδοξο και αιώνιο.
Την ωραία αυτή εικόνα μας δίδει ο απόστολος Παύλος στην Α΄ προς Κορινθίους Επιστολή (κεφ. 12, στίχοι 35-44). Την ίδια εικόνα για την Ανάστασή Του χρησιμοποίησε και ο Χριστός (ευαγγέλιο Ιωάννη, κεφ. 12, στίχ. 24).
Κόλλυβο είναι βρασμένο σιτάρι, το όποιο σιτάρι είναι σύμβολο του ανθρώπινου σώματος, επειδή το ανθρώπινο σώμα τρέφεται και αυξάνει με το σιτάρι. Γι’ αυτό άλλωστε και ο Κύριος παρομοίασε το θεο-ϋπόστατο Σώμα Του με το σπυρί του σιταριού, έτσι λέγοντας στο 12ο κεφάλαιο του κατά Ιωάννη αγίου Ευαγγελίου: «Το σπυρί του σιταριού εάν πέφτοντας στη γη δεν πεθάνει, μένει μοναχό του (και δεν πολλαπλασιάζεται), εάν όμως πεθάνει, πολύ καρπό φέρνει».Είπε εξάλλου και ο μακάριος Παύλος στην προς Κορινθίους Α’ επιστολή (κεφάλαιο 16): «Εκείνο που εσύ σπέρνεις δεν ζωογονείται, εάν πρώτα δεν πεθάνει», και τούτο, γιατί θάβεται στη γη το νεκρό σώμα και σαπίζει, όπως ακριβώς συμβαίνει και με το σπυρί του σιταριού.Απ’ αυτή, λοιπόν, την παρομοίωση πήρε την αφορμή η Εκκλησία του Χριστού και τελεί τα αποκαλούμενα κόλλυβα, τόσο αυτά που προσφέρονται στις εορτές των αγίων, όσο και αυτά που προσφέρονται στα μνημόσυνα των κεκοιμημένων εν Χριστώ αδελφών μας.
Ο δεύτερος λόγος για τον όποιο βράζουμε το σιτάρι είναι, για να φανερώνεται με το βράσιμο η διάλυση και η φθορά των σωμάτων των κεκοιμημένων, των οποίων σύμβολα είναι τα κόλλυβα. Και όπως το βρασμένο σιτάρι δεν μπορεί βέβαια να βλαστήσει με φυσικό τρόπο, μπορεί όμως και παραμπορεί με υπερφυσικό, δηλαδή με την άπειρη δύναμη του Θεού, ο όποιος μπορεί να πραγματοποιήσει τα πάντα, έτσι παρομοίως και τα νεκρά σώματα, τα όποια έχουν διαλυθεί στα μέρη από τα όποια συναρμόσθηκαν, δεν μπορούν βέβαια μ’ φυσικό τρόπο να αναστηθούν και να ξαναζωντανέψουν, με υπερφυσικό όμως τρόπο, δηλαδή με την παντοδυναμία του Θεού, μπορούν και πάρα πολύ μάλιστα. Γι΄ αυτό όλοι ομολογούμε ότι η ανάσταση των νεκρών είναι έργο πού ξεπερνά όλους τους όρους της φύσεως.
Η καθιέρωση από την Εκκλησία ειδικών τελετών και προσευχών υπέρ «μακαρίας μνήμης και αναπαύσεως των ψυχών» των εν Χριστώ κοιμηθέντων, εκ μέρους των ζώντων ακόμη αδελφών τους, οφείλεται σε δογματικούς λόγους, αλλά και λόγω κληρονομιάς προχριστιανικών θρησκευμάτων.
Με αυτά υποβάλουμε αίτηση χάριτος για τους κεκοιμημένους μας στον δίκαιο Κριτή, επειδή ο Θεός είναι φιλάνθρωπος και η τελική κρίση ακόμη δεν έγινε. Κατά την τελετή της σχετικής ιεροπραξίας ο ιερέας εύχεται υπέρ των κεκοιμημένων (προσευχές), ενώ οι συγγενείς, τρώγοντας τα κόλλυβα με το σχετικό κέρασμα ή το γεύμα που συνήθως προσφέρεται (ελεημοσύνες), εύχονται· «Ο Θεός να τον αναπαύσει».
Υλικά:
500 γρ. στάρι αποφλοιωμένο
150 γρ. αμύγδαλα ασπρισμένα (χωρίς τη φλούδα τους)
150 γρ. καρύδια
150 γρ. φουντούκια
80 γρ. σταφίδες ξανθές
80 γρ. σταφίδες μαύρες
80 γρ. σουσάμι
1 μεγάλο ρόδι ή δύο μικρά
1 κ.γ. αλάτι
φλούδι από λεμόνι ή πορτοκάλι
αλεύρι μπλε για όλες τις χρήσεις
ζάχαρη άχνη
ζάχαρη λευκή κρυσταλλική
κανέλα
μοσχοκάρυδο
γαρύφαλλο
κόλλιανδρο
6-7 κλωνιά μαϊντανό (μόνο τα φύλλα του, ψιλοκομμένα)
6-7 κλωνιά δυόσμο (μόνο τα φύλλα του, ψιλοκομμένα),
Ασημένια κουφετάκια για γαρνίρισμα (προαιρετικά)
Εκτέλεση:
Βάζουμε τις σταφίδες σ’ ένα βαθύ μπολ, με κονιάκ και νερό σε ίση ποσότητα να τις σκεπάζει. Ξεσποριάζουμε το ρόδι και φυλάμε στην άκρη τα σπόρια του.
Ξεπλένουμε στο τρυπητό το στάρι. Το βάζουμε στη χύτρα και προσθέτουμε 10 φλυτζάνια νερό, το αλάτι και το λεμονόφλουδο ή πορτοκαλόφλουδο. Το αφήνουμε να βράσει περίπου σαράντα λεπτά. Θέλουμε το στάρι μας να βράσει καλά, αλλά να μην ανοίξει και διαλυθεί. Στραγγίζουμε το στάρι και σε περίπτωση που θέλουμε να κάνουμε ασουρέ, κρατάμε το ζουμί του στην άκρη.
Όσο βράζει το στάρι, καβουρδίζουμε τους ξηρούς καρπούς (και για να αναδώσουν τα αρώματά τους αλλά και για να μην κρατούν υγρασία), και τους χοντροκόβουμε στο μπλέντερ. Καβουρδίζουμε επίσης το σουσάμι, και όπως είναι ακόμη ζεστό, το κάνουμε σκόνη στο μπλέντερ. Ακολούθως, καβουρδίζουμε το αλεύρι. Στη συνταγή μου χρησιμοποίησα περίπου δύο κούπες, και μισή κούπα που την κρατάμε στην άκρη για το γαρνίρισμα, αλλά αυτό θα το προσαρμόσει κανείς ανάλογα με τα γούστα του. Όταν καβουρδίζουμε το αλεύρι θέλει καλό ανακάτεμα, και ίσα που να αλλάξει το χρώμα του στο πολύ ανοιχτό μπεζ, ένα τόνο κάτω από το λευκό, γιατί αν μας γίνει πιο σκούρο, πικρίζει και αλλοιώνεται η γεύση.
Αφού έχουμε στραγγίσει καλά το στάρι, θα πρέπει επίσης να στεγνώσει καλά ώστε να μη μας λασπώσει. Αν ετοιμάζουμε το στάρι από την προηγούμενη μέρα, μπορούμε να το απλώσουμε πάνω σε καθαρή πετσέτα στον πάγκο της κουζίνας μας, να το σκεπάσουμε επίσης με πετσέτα κουζίνας, και να το αφήσουμε να στεγνώσει. Θα χρειαστεί πιθανόν ν’ αλλάξουμε μια ή δυο φορές τις πετσέτες μας καθώς θα τραβούν την υγρασία.
Σε περίπτωση που φτιάχνουμε το στάρι την ίδια μέρα που θέλουμε να το πάμε στην εκκλησία, όπως έκανα εγώ, η πιο πάνω διαδικασία γίνεται εύκολα στο φούρνο. Στρώνουμε το στραγγισμένο στάρι μας στη μεγάλη λαμαρίνα του φούρνου, τον οποίο έχουμε προθερμάνει στους 50-70 βαθμούς Κελσίου στον αέρα. Βάζουμε το στάρι μας στη μεσαία θέση του φούρνου, και το αφήνουμε να στεγνώσει. Εδώ ο χρόνος ποικίλλει από κουζίνα σε κουζίνα. Επειδή δεν το είχα ξανακάνει, πειραματίστηκα. Το έβαλα αρχικά στους 50 βαθμούς για 5 λεπτά. Όταν άνοιξα το φούρνο και το ανακάτεψα με ξύλινη κουτάλα, είδα ότι κρατούσε ακόμη υγρασία. Επανέλαβα τη διαδικασία άλλες δύο φορές, σύνολο δηλαδή 15 λεπτά. Στο τέλος, ανέβασα τη θερμοκρασία στους 70 βαθμούς και το άφησα άλλα 5 λεπτά οπότε και ήταν έτοιμο. Πειραματιστείτε λοιπόν, αλλά τηρήστε τα πεντάλεπτα.
Στραγγίζουμε τις σταφίδες και τις στεγνώνουμε καλά με χαρτί κουζίνας.
Βάζουμε το βρασμένο στάρι σ’ ένα μεγάλο ανοξείδωτο ή γυάλινο μπολ. Προσθέτουμε το καβουρδισμένο αλεύρι σταδιακά και ανακατεύουμε κάθε τόσο να πάει παντού. Το ζητούμενο είναι να απορροφήσει το αλεύρι όση υγρασία έχει ακόμη το στάρι. Εδώ κρίνουμε με το “μάτι” και με την υφή. Αφού μείνουμε ικανοποιημένοι από το αποτέλεσμα, προσθέτουμε το αλεσμένο σουσάμι, τους ξηρούς καρπούς, τον ψιλοκομμένο μαϊντανό και δυόσμο, τις σταφίδες, τους σπόρους του ροδιού και τα μπαχαρικά. Η ποσότητα των μπαχαρικών είναι επίσης θέμα γούστου, καθώς και το αν θέλουμε να υπερτερεί κάποιο στη γεύση. Εγώ ήθελα ισορροπημένο αποτέλεσμα και πήγα δοκιμάζοντας, σύμφωνα με τη μνήμη των παιδικών μου χρόνων. Θα έλεγα ότι έβαλα περίπου μια κουταλιά της σούπας απ’ το καθένα.
Παίρνουμε το δίσκο ή το μπολ στο οποίο θα βάλουμε τα κόλλυβά μας για την εκκλησία. Στρώνουμε στον πάτο λαδόκολλα ή χάρτινο, δαντελωτό πετσετάκι. Ρίχνουμε πρώτα με τις χούφτες μας λίγο στάρι σχηματίζοντας το σημείο του σταυρού, κι ύστερα συνεχίζουμε στρώνοντας το στάρι έτσι που να σχηματίζει ένα μικρό τύμβο. Όταν φτάσουμε στην ποσότητα που θέλουμε, με τη βοήθεια μιας λαδόκολλας, πατάμε και στρώνουμε το στάρι ομοιόμορφα.
Κατόπιν, από το καβουρδισμένο αλεύρι που κρατήσαμε στην άκρη, κοσκινίζουμε μια στρώση πάνω από το στάρι, αρκετή ώστε να το σκεπάσει πλήρως. Με τη λαδόκολλά μας πατικώνουμε καλά το αλεύρι, το οποίο θα λειτουργήσει ως μονωτικό, προκειμένου να μην τραβήξει το στάρι μας τη ζάχαρη και λασπώσει. Στη συνέχεια ρίχνουμε κατά τον ίδιο τρόπο λευκή κρυσταλλική ζάχαρη και πατικώνουμε, και τέλος ρίχνουμε τη ζάχαρη άχνη σε πλούσιο στρώμα, την οποία στρώνουμε και πατικώνουμε όσο καλύτερα μπορούμε.
Τώρα πια το στάρι μας είναι έτοιμο για το στόλισμά του. Αν θέλουμε χρησιμοποιούμε ασημένια κουφετάκια, αλλά μπορούμε να το στολίσουμε με λευκά αμύγδαλα, ή με ρόδι και σταφίδες και κλωνιά μαϊδανού. Φτιάχνουμε ένα σταυρό στη μέση και δεξιά κι αριστερά του σταυρού, τα αρχικά του ονόματος του ανθρώπου μας που θέλουμε να μνημονεύσουμε. Η φαντασία του καθενός εδώ μπορεί να αναλάβει τα ηνία. Μπορεί κανείς να σχηματίσει πολύπλοκα σχέδια, γιρλάντες, λουλούδια.
Αν κρατήσουμε στάρι για το σπίτι μας, το βάζουμε στο ψυγείο σκεπασμένο με μεμβράνη. Τη ζάχαρη την προσθέτω στα μπολ πριν το σερβίρω, γιατί αλλιώς λασπώνει.
Ιστορία – Πληροφορίες
Κόλλυβα ετοιμάζουμε τα Ψυχοσάββατα (δηλαδή το Σάββατο πριν την Κυριακή της Αποκριάς και το Σάββατο πριν την Κυριακή της Πεντηκοστής). Επίσης κόλλυβα φτιάχνουμε και στα μνημόσυνα μετά το θάνατο δικού μας προσώπου, δηλαδή στις τρεις, εννιά και σαράντα μέρες, κι έπειτα στο χρόνο, στα τρία χρόνια κλπ), αλλά και στις γιορτές αγίων. Παλαιότερα, το στάρι μοιραζόταν και με την έννοια της ελεημοσύνης στους φτωχούς. Έχουν την έννοια της μνημόνευσης των νεκρών μας, αλλά και της προστασίας ενάντια στο κακό.
Ο λέξη κόλλυβα προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη “κόλλυβος”, ο κόκκος δηλαδή του σιταριού που χρησίμευε ως μέτρο για το ζύγισμα του χρυσού, αργότερα, αυτό το μικρό κομμάτι χρυσού, και πιο μετά κατέληξε να σημαίνει μικρό νόμισμα, αξίας ίσης με το 1/4 του χάλκινου νομίσματος. Τα κόλλυβα έλκουν την προέλευσή τους από το αρχαίο ελληνικό έθιμο της “πανσπερμίας”, ενός μίγματος από όλους τους καρπούς, το οποίο ετοίμαζαν και πρόσφεραν την τελευταία μέρα της γιορτής των Ανθεστηρίων, η οποία ήταν η μέρα των Νεκρών. Οι αρχαίοι Έλληνες τελούσαν μνημόσυνο την 3η, την 9η και την 30ή από της ημέρας θανάτου, καλούμενο το τελευταίο “τριακάς” όπου γινόταν και νεκρόδειπνο, καθώς και κατ ‘έτος κατά την επέτειο των γενεθλίων του αποθανόντος. Στο Άργος το πρώτο μνημόσυνο γινόταν υπέρ του νεκρού προς τιμή όμως του Απόλλωνα, το δε της 30ης προς τιμή του Ερμή. Γενικά σε όλο τον αρχαίο ελληνικό κόσμο τελούνταν μνημόσυνα καλούμενα “Νεκύσια” με προσφορές οίνου, ελαίου, αρωμάτων και με θυσία κόκορα ή κότας, χρώματος όμως κατά κανόνα μαύρου.
Χριστιανικοί συμβολισμοί:
Τα αμύγδαλα συμβολίζουν τα “οστά γεγυμνωμένα”,το ρόδι συνδέεται από παλιά τόσο με τελετές γονιμότητας και γάμου, όσο και του θανάτου και συμβολίζει τόσο την αναγέννηση όσο και την επιστροφή του σώματος στη γη, ο μαϊντανός και ο δυόσμος συμβολίζει τη δροσιά (” ες τόπον χλοερόν, ες τόπον αναψύξεως”), οι σταφίδες το ότι μετά την ανάσταση του Χριστού ο θάνατος δεν είναι πλέον πικρός. Ο ίδιος ο σπόρος του σιταριού συμβολίζει την ανάσταση, τη μετουσίωση, το ότι αν πέσει στο χώμα, σαπίζει αλλά την άνοιξη φυτρώνει και δίνει νέο φυτό και σπόρο.
Με το βρασμένο στάρι, αλλά και το ζουμί του, φτιάχνουμε επίσης “Βαρβάρα” και “Ασουρέ”. Αυτή τη συνταγή επιφυλάσσομαι να σας τη δώσω σε άλλη ανάρτηση.
Πηγές: diakonima-nyxterinikouzina
