του Θανάση Μουσόπουλου
4
Ο δεύτερος κλάδος της φιλοσοφίας είναι η Ηθική. Η μετατόπιση του ενδιαφέροντος των φιλοσόφων από τον εξωτερικό στον εσωτερικό κόσμο, όπου αναφέρονται τα προβλήματα της ηθικής συμπεριφοράς, αποτελεί μια λογική εξέλιξη όχι μόνο γενικά στην ιστορία του πολιτισμού, αλλά και ειδικότερα στην πνευματική ζωή του κάθε ανθρώπου.
Για τον Αριστοτέλη, η ηθική είναι μια επιστήμη στην οποία οφείλουμε να εντρυφήσουμε όχι για να αποκτήσουμε γνώση προς χάρη της γνώσης, αλλά για να αποκτήσουμε γνώση που θα καθοδηγεί τις πράξεις μας. Με κάθε πράξη και έρευνα, αποσκοπούμε σε κάτι καλό. Μερικά πράγματα τα επιθυμούμε προκειμένου να αποκτήσουμε κάτι άλλο (όπως τα χρήματα ή η τροφή). Άλλα πράγματα τα επιθυμούμε επειδή είναι αυτά που είναι (όπως η τέρψη, η υγεία και η ευτυχία). Παρ’ ότι επιθυμούμε την τέρψη και την υγεία προς χάρη της τέρψης και της υγείας, η τέρψη και η υγεία δεν επαρκούν, αφού τα αποζητάμε για να είμαστε ευτυχισμένοι. Ωστόσο η ευτυχία επαρκεί. Ότι κάνουμε ή επιθυμούμε, είναι επειδή αποζητάμε την ευτυχία, όμως αποζητάμε την ευτυχία ως αυτοσκοπό.
Συνεπώς, η ηθική του Αριστοτέλη είναι τελεολογική, αφού αποσκοπεί στην πραγματοποίηση της επιδίωξης που είναι ενύπαρκτη σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης ζωής. Και το τέλος είναι η ευδαιμονία.
Η θεωρία του Αριστοτέλη για τη μεσότητα
Αν θέλουμε να κατακτήσουμε την αρετή και να γίνουμε ευτυχισμένοι, να αποφεύγουμε στη συμπεριφορά μας τις ακραίες επιλογές. Η άποψη του Αριστοτέλη για τον κόσμο είναι τελολογική. Η ευδαιμονία αποτελεί το ύψιστο αγαθό της ζωής μας, και εν ονόματι αυτής οφείλουμε να ρυθμίσουμε τη συμπεριφορά μας.
Ο άνθρωπος είναι ένα δημιουργικό ον. Όλα τα κάνουμε πάντοτε για κάποιο σκοπό. Τίποτε στη ζωή μας δεν είναι άσκοπο. Ενώπιόν μας υπάρχει μια ιεράρχηση σκοπών. Κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα αποσκοπεί στη δημιουργία κάποιου αγαθού, που με τη σειρά του εξυπηρετεί κάποιο άλλο αγαθό κ.ο.κ. Ως τελικό σημείο αναφοράς όλων των αγαθών είναι η ευδαιμονία, που τοποθετείται σε κάποιο ανώτερο σημείο της ζωής μας. Δεν σημαίνει ότι όταν αποκτήσουμε όλα τα απαιτούμενα αγαθά θα γίνουμε ευτυχισμένοι. Στην πραγματικότητα μπορούμε να γίνουμε ευτυχισμένοι οποιαδήποτε στιγμή στη ζωή μας, αρκεί να είναι κατάλληλος ο τρόπος που θα συμπεριφερθούμε. Ποιος είναι ο τρόπος αυτός;
Είναι αναγκαίο να καθοριστεί το έργο του ανθρώπου. Εκείνο που ξεχωρίζει τον άνθρωπο από τα φυτά και τα ζώα είναι ο λόγος. Η ιδιαίτερη φύση του ανθρώπου συνίσταται στο γεγονός ότι σκέφτεται. Ο κατάλληλος τρόπος που πρέπει να συμπεριφερόμαστε για να γίνουμε ευτυχισμένοι είναι να ρυθμίζουμε τη συμπεριφορά μας σύμφωνα με το έργο που υπαγορεύεται από τη φύση μας, να κάνουμε ό,τι είναι σύμφωνο με τη φύση μας.
Γίνεται κανείς ευτυχισμένος, όταν συμπεριφέρεται σύμφωνα με το λογικό του. Ο λόγος, από τη φύση του, επιδιώκει πάντοτε την ισορροπία, τη συμμετρία. Η ευδαιμονία βρίσκεται πάντοτε στην επιλογή της μέσης οδού μεταξύ δύο ακραίων προοπτικών, της υπερβολής και της έλλειψης.
Μεταξύ της ευδαιμονίας και της αρετής υπάρχει ουσιαστική σχέση. Δε θα μπορεί να είναι κανείς ευτυχισμένος, χωρίς να είναι ενάρετος. Η ευδαιμονία είναι ενέργεια της ψυχής σύμφωνα με την αρετή. Η αρετή συνίσταται στη μεσότητα μεταξύ δύο ακροτήτων, μεταξύ μιας υπερβολής και μιας έλλειψης.
Υπάρχουν όμως στιγμές που η θεωρία της μεσότητας αποδεικνύεται ανίσχυρη να μας βοηθήσει στις επιλογές μας. Καλούμαστε να πούμε το μεγάλο ναι ή το μεγάλο όχι. Στις περιπτώσεις αυτές, καθώς δεν υπάρχει μέση οδός, αλλά είμαστε υποχρεωμένοι να διαλέξουμε το ένα ή το άλλο, η θεωρία του Αριστοτέλη είναι άκαιρη, άστοχη, ανώφελη πρόταση.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
