Ο Δημήτριος Ψαρρός, γεννήθηκε στην Παρνασσίδα το 1893. Έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-13, κατά τους οποίους διπλασιάστηκαν τα σύνορα της Ελλάδος (από την Μελούνα στην Μακεδονία ) και στην συνέχεια κατατάχθηκε στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων από όπου εξήλθε Ανθυπολοχαγός του Πυροβολικού.
Έλαβε μέρος στο κίνημα της Εθνικής Αμύνης του 1916 ως “ Βενιζελικός”, συμμετείχε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο , πολέμησε στην Ουκρανία εναντίον των Μπολσεβίκων όπου και τραυματίσθηκε και ακολούθως κατά την Μικρασιατική Εκστρατεία.
Το 1926 αποφοίτησε από την Ανωτέρα Σχολή Πολέμου και το 1935 μετείχε στο Βενιζελικό Κίνημα ως πρωτεργάτης ( ήταν Επιτελάρχης της Χης Μεραρχίας), με συνέπεια μετά την αποτυχία του Κινήματος να αποταχθεί.
Κατά την περίοδο της Κατοχής, από τον Μάιο του 1941 οργανώθηκε από μονίμους και εφέδρους Αξιωματικούς μια ομάδα αντιστάσεως κατά των κατακτητών, η οποία το 1942 διαμορφώθηκε δίχως κομματική εξάρτηση, με την ονομασία “ Ελληνικός Απευλεθερωτικός Στρατός “ (ΕΑΣ), στην οποία προσχώρησε και ο Δημήτριος Ψαρός
Μέσα σε ένα χρόνο η οργάνωση επεκτάθηκε στις επαρχίες Παρνασσίδος, Δωρίδος , Βοιωτίας , Λοκρίδος και Ναυπακτίας καθώς και σε περιοχές της Βορείου Πελοποννήσου.
H πρώτη μάχη του ΕΑΣ δόθηκε στη 18 Δεκεμβρίου 1942 στην θέση Δοβρουδίτσα (οδός Ερατεινής-Λιδωρικίου) σε συνεργασία με την Αγγλική Αποστόλη (Έντυ Μάγιερς και Κρίς Γκουντχάους) εναντίον Ιταλικής εφοδιοπομπής.
Στη 25 Μαρτίου 1943 ο ΕΑΣ τέθηκε υπό την αρχηγία του Συνταγματάρχη Δημητρίου Ψαρρού και στις 20 Απριλίου του ίδιου έτους στην Γκιώνα, μετασχηματίσθηκε στο παλιό και ένδοξο 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων (Αυτό που διοίκησε ο Στρατηγός Νικόλαος Πλαστήρας στην Μικρά Ασία ).
Το ηρωικό 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων θεωρείται ότι απετέλεσε το στρατιωτικό σκέλος της ευρύτερης οργάνωσης “Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση (ΕΚΚΑ) υπό του Γ.Καρτάλη, Ευρ Μπακιρτζή και άλλους.
Το 5/42 Σύνταγμα δεν δέχθηκε να ενταχθεί στον ΕΛΑΣ και επακολούθησε σύγκρουση.
Στις 17 Απριλίου 1944 άρχισε επίθεση κατά του Συντάγματος από δύναμη 5000 ανδρών του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ) στην τοποθεσία Κλήματος Δωρίδος, με αποτέλεσμα να διαλυθεί η ολιγάριθμη Μονάδα του Ψαρρού. Οι απώλειες ήταν σημαντικές και το Σύνταγμα αναδιπλώθηκε προς τα νότια και τα ανατολικά. Ο Ψαρρός παρέμεινε στην Σκάλα Καραϊσκου και παραδόθηκε στο Τάγμα Παρνασσίδος του ΕΛΑΣ (καπετάνιος του Τάγματος ο Νικηφόρος ,πρώην ανθυπίλαρχος Δ. Δημητρίου). Κατά την πορεία συναντήθηκε με δύναμη του 36ου Συντάγματος ΕΛΑΣ (Διοικητής ο απόστρατος Ταγματάρχης Μηχανικού Ενθ. Ζούλας), ο οποίος διέταξε ένα σωματοφύλακά του να εκτελέσει με ριπή αυτόματου τον Ψαρρό , όπως και έγινε. Εκτός απ’ αυτόν οι Κομμουνιστές σκότωσαν και δεκάδες παλικάρια του 5/42.
Το πτώμα του Συνταγματάρχη Δημήτριου Ψαρρού μεταφέρθηκε και θάφτηκε στο χωριό Κλήμα Δωρίδος και στον τάφο του τέθηκε η επιγραφή « Συνταγματάρχης Ψαρρός , Προδότης της Πατρίδος».
Σήμερα έχει αναγερθεί στο σημείο αυτό Μαυσωλείο του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων όπου κατ’ έτος γίνεται μνημόσυνο. Προτομή του Δημήτριου Ψαρρού έχει στηθεί στην είσοδο της Άμφισσας.
Ο Ευθύμιος Ζούλας φέρεται ότι κατέφυγε μετά την συντριβή των Κομμουνιστών στο «Σιδηρούν Παραπέτασμα», και ότι πέθανε στο Ψυχιατρείο.
Ο Συνταγματάρχης Δημήτριος Ψαρρός τον Φεβρουάριο του 1945, κατόπιν ειδικού Νόμου προβιβάσθηκε σε Υποστράτηγο από την χρονολογία της εκτελέσεώς του (17 Απριλίου 1944).
Ο Γρηγόρης Φαράκος στην σελίδα 191 του βιβλίου του γράφει: «Το σχέδιο για τη διάλυση και η διεξαγωγή των μαχών κατά του 5/42 Συντάγματος πραγματοποιήθηκαν με εντολές του ΓΣ του ΕΛΑΣ, με τη συμμετοχή και του ίδιου του Άρη Βελουχιώτη. Ο φόνος όμως του Ψαρρού (και μάλιστα, όχι τη ώρα της μάχης, αλλά ενώ είχε πιαστεί αιχμάλωτος) δεν ήταν καθόλου μέρος αυτού του σχεδίου. Δεν αποτελούσε ούτε προσωπική επιλογή του Άρη. Αντίθετα, οι μαρτυρίες εκείνων που έζησαν τα γεγονότα είναι κατηγορηματικές. Στο άκουσμα της είδησης ότι σκοτώθηκε ο Ψαρρός, ο Άρης .ταράχτηκε και η κουβέντα που βγήκε από το στόμα του ήταν: “Αυτό θα το πληρώσουμε και θα το πληρώνουμε στον αιώνα τον άπαντα” ».
ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ
α. Στρατιωτική-Ναυτική –Αεροπορική Εγκυκλοπαίδεια. Στρατηγικές Εκδόσεις 2005.
β.Ευρετήριο Πολεμικών Γεγονότων του Ελληνικού Έθνους. ΓΕΣ/ΔΙΣ 1989.
γ. ΙΣΤΟΡΙΚΑ. Ελευθεροτυπία 22 Νοε 2001.
δ. Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα.
ε. Ο ΕΛΑΣ ΚΑΙ Η ΕΞΟΥΣΙΑ Γρ. Φαράκος
Αντγος ε.α.
Νικόλαος Φωτιάδης
Επίτιμος Δκτής Δ’Σ.Σ
