Την Κυριακή 28 Οκτωβρίου 1928, στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου Δράμας εψάλη επιμνημόσυνος δέηση «των εν Πόντω σφαγιασθέντων και επί των Εθνικών Ιδεωδών θυσιασθέντων αδελφών μας» .
Στην τελετή παραβρέθηκαν Μητροπολίτες, μεταξύ αυτών και ο Ξάνθης μακαριστός Πολύκαρπος, πολλοί βουλευτές, ανάμεσα τους ο Λεωνίδας Ιασωνίδης, καθώς και ο τότε υπουργός-διοικητής Θράκης Θεοφύλακτος Κ. Θεοφυλάκτου, κεφάλαιο του ποντιακού ελληνισμού, γιατρός, οραματιστής, αγωνιστής του Εθνικού Συμβουλίου του Πόντου, πρωτεργάτης της Επιτροπής Ποντιακών μελετών, της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης και πνευματικός ταγός.
Η εφημερίδα «Θάρρος» της Δράμας δημοσίευσε την ημέρα εκείνη άρθρο του στο οποίο μεταξύ άλλων έγραφε:
«… Και όταν αργότερα κατά την έκφρασιν του ποιητού «έσβυνεν ο Αετός των Κομνηνών…»,(σημ. οκτώ χρόνια μετά την πτώση του Βυζαντίου), η αυτή καρτερική επωδός ενεδυνάμωνε την εθνικήν ψυχήν «… Η Ρωμανία κι αν πέθανε, ανθεί και φέρει κι άλλα.»
Τοιουτοτρόπως απεδέχθησαν εν Τραπεζούντι και Πόντω την μεγάλην εκείνην εθνικήν συμφοράν χωρίς να χάσουν την ελπίδα και την πίστιν προς την μέλλουσαν επανόρθωσιν.
Έκτοτε το Γένος είδεν όλους τους διωγμούς. Κάθε άλλη φυλή ειμπορούσε να ξεψυχήση κάτω από το δυνατό πέλμα του κατακτητή. Κάθε λαός που δεν είχε ποτισμένην την ψυχήν του με την λατρείαν προς τα όνειρα της Φυλής ειμπορούσε να αφομοιωθή , να αποπνιγή και να σβύση. Ο Ελληνισμός όμως εδέχθηκε το πικρό χάρισμα της Μοίρας, υπέκυψεν εις την τύχην του και με πόνον, με θλίψιν, με καϋμόν δυνατόν εζήτει να εμψυχώνεται από το ονειροπόλο τραγούδι «… Η Ρωμανία κι αν πέθανε, ανθεί και φέρει κι άλλα.»
Επέρασαν χρόνια. Επάνω από τους σκελετούς του πεσόντος έθνους ήρχισε νέα βλάστησις εμπνευσμένη από την φανατισμένη πίστιν επί το δίκαιον. Από την τέφραν του Γένους ενέδυσε ελπιδοφόρος ο Ελληνικός Φοίνιξ. Από τα ερείπια της αυτοκρατορίας των Κομνηνών ήνθισε θαλερά και σφριγώσα μια μακρυνή Ελλάς, πλούσια εις αισθήματα, αγνή εις φρόνημα, ποτισμένη με τα εθνικά ιδεώδη και ισχυρά εις την πίστιν επί την ανάστασιν της Φυλής, η ωραία Ελλάς του Πόντου. Απόκοτος της πρώτης δημιουργικής πνοής την οποία οι θεοί του Ολύμπου εσκόρπισαν εις τας ακτάς και τα βάθη της Ανατολής, υπήρξε παραγωγική εις έργα πολιτισμού. Συνέχεια της ηρωϊκής εποποιϊας του Βυζαντίου, η Ζωντανή Ελλάς του Πόντου, επετέλεσε θαυμάσια τον προορισμόν της ουδέ υστέρησεν εις θρύλλους σαν εκείνους του Μωρηά και της Ρούμελης.
Η εποποιϊα των τελευταίων ιδία ετών θέτει τον ηρωϊσμόν του Πόντου ισότιμον προς τον μέγαν εθνικόν συναγερμόν του 21.Με περιφρόνησιν προς τους διωγμούς, τα βάσανα και όλα τα εξοντωτικά μέτρα των εχθρών, ητένισε καρτερικώς προς το τέρμα των εθνικών αγώνων και δεν υπελείφθη κανενός…..»
Πράγματι, «από τις αρχές ακόμη του 1800 η ιδέα του ξεσηκωμού, με το σάλπισμα του Ρήγα του Βελεστινλή , μεταφέρεται και στον Πόντο» έγραψε ο αείμνηστος μελετητής και συγγραφέας Αντωνιάδης Γιώργος.
Ο Ρήγας Βελεστινλής ή Ρήγας Φεραίος, στην “ΧΑΡΤΑ” του το 1797 περιλάμβανε την περιοχή που άρχιζε από τα Καρπάθια και το Δούναβη και έφτανε στην Κρήτη και από την Αδριατική μέχρι τον Εύξεινο Πόντο και τη Μικρά Ασία.
Απευθυνόμενος στους Έλληνες της Μαύρης Θάλασσας γράφει στον Θούριο του.
«Λεβέντες αντριωμένοι, Μαυροθαλασσινοί,ο βάρβαρος ως πότε, θε να σας τυραννή…..»
Το σάλπισμα του πρωτομάρτυρα της λευτεριάς Ρήγα βρίσκει απήχηση στον Πόντο αλλά και στον ευρύτερο χώρο του Εύξεινου Πόντου. Την ίδια εποχή 4.000 Μπαφραίοι θανατώνονται από τους Τούρκους, ρίχνονται δεμένοι πισθάγκωνα και πνίγονται στον ποταμό Άλυ
Το 1814 όταν ιδρύεται η Φιλική Εταιρεία στην Οδησσό, η πόλη κατοικείται από 4000 Έλληνες, εκ των οποίων το 80% είναι Πόντιοι. Μεταξύ των μυημένων, φαίνεται να συμπεριλαμβάνονταν και κρυπτοχριστιανοί, ενώ σημαντική εκπρόσωπος της Ποντιακής συμμετοχής υπήρξε η οικογένεια των Yψηλαντών, η οποία θυσίασε θέσεις, πλούτο, καριέρα για να μπει μπροστά στον αγώνα της Ελευθερίας. Με την ανάληψη της αρχηγίας της Φιλικής Εταιρείας ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, περνάει τον ποταμό Προύθο στις 22 Φεβρουαρίου 1821 και υψώνει τη σημαία της Επανάστασης στο Ιάσιο της Μολδοβλαχίας στις 24 Φεβρουαρίου , εκδίδοντας την προκήρυξη της Επανάστασης με τον τίτλο «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος», μία προκήρυξη με μεγάλο ουσιαστικό και συμβολικό περιεχόμενο.
Στην επαναστατημένη Ελλάδα του 1821 και ιδιαίτερα στο Μοριά κατέβηκαν πολλοί εθελοντές για να πολεμήσουν και το έπραξαν με ξεχωριστή γενναιότητα. Πολλά νέα παλικάρια ποντιακής καταγωγής, σπουδαστές στην πλειοψηφία τους, κατατάχθηκαν στον Ιερό Λόχο του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Ο Γεώργιος Θ. Κανδηλάπτης (Κάνις) γράφει: “Ουχ ήττον και πολλοί νέοι Πόντιοι μέσον Ρωσίας και Ρουμανίας κατήλθον εις την Ελλάδα και επολέμησαν γενναίως εν Ηπείρω και Στερεά Ελλάδα…
Στις 7 Ιουνίου του 1821 στο Δραγατσάνι, πέφτουν οι περισσότεροι στο πεδίο της μάχης. Από τους διασωθέντες είναι γνωστά τα ονόματα 19 Ποντίων αγωνιστών του Ιερού Λόχου.
Αλλά και στα μαύρα χρόνια των διώξεων, του πόνου και των θυσιών (1915-1922), χιλιάδες συμπατριώτες μας δημιούργησαν τους δικούς τους «Ιερούς λόχους», τα αντάρτικα σώματα. Τα επάνδρωσαν οι δικοί μας «κλέφτες και αρματολοί» που αγωνίστηκαν γενναία γιατί μέσα από τα τρίσβαθα της ψυχής τους αναπηδούσε η σπίθα της τιμής και του αγώνα,
Αντιστάθηκαν με ηρωισμό, σαν άλλοι ήρωες του 21, γιατί “Ετούτος δω ο λαός δε γονατίζει παρά μονάχα μπροστά στους νεκρούς του” όπως έγραψε ο Ρίτσος.
Και σε αυτήν την αντίσταση οι δικοί μας ηγήτορες, οι οπλαρχηγοί του Πόντου. Άνδρες και γυναίκες. Που αγωνίστηκαν γενναία ώστε δίκαια ο λαός τους έδωσε προσωνύμια των ηρώων του 21. Ένας από αυτούς ο Κοτζά Αναστάς «ο Κολοκοτρώνης του Πόντου», όπως είχε ονομαστεί και τον οποίο ο λαϊκός ποντιακός στίχος υμνεί με το « σ’ έναν χερ είχεν τον σταυρόν και σο άλλο το κανόν».
Και θυσίες. Όπως οι 30-40 κοπέλες από το χωριό Ασάρ της Πάφρας που προτίμησαν να πέσουν σε γκρεμό ύψους 150 μέτρων για να αποφύγουν την ατίμωση «ακολουθώντας» το παράδειγμα των γυναικών στο Ζάλλογο και στην Αραπίτσα της Νάουσας.
Μάνες που προκειμένου να σωθούν οι υπόλοιποι από την σκλαβιά ή και τον βέβαιον θάνατο «δέχθηκαν» να σκοτώσουν έξι νήπια για να μην προδοθεί η θέση τους από το κλάμα των μικρών σπλάχνων τους, όταν κατά την διάρκεια της γενοκτονίας των Ποντίων (1921) ομάδα ανταρτών στην Σάντα του Πόντου υπό τον Ευκλείδη Κουρτίδη έχοντες υπό την προστασίαν των πλήθος γυναικοπαίδων, βρέθηκε εγκλωβισμένη.
Οι κάτοικοι του ιστορικού Πόντου αλλά του ευρύτερου χώρου της Μαύρης θάλασσας προσέφεραν πολλά στον αγώνα του 1821. Τους αναλογεί μερίδιο. Όπως αναλογεί και σε άλλους Έλληνες. Τους Θράκες, τους Μικρασιάτες. Η ιστορία της Ελλάδος έχει σελίδες που μας ανήκουν.
Η αφιέρωση αυτή των λίγων λέξεων ας αποτελέσει μνημόσυνο στους συμπατριώτες μας Ποντίους που συμμετείχαν στον γενικό ξεσηκωμό των Ελλήνων, στον Ιερό Αγώνα υπέρ της Πίστεως και της Πατρίδος και μια ακόμα αφορμή διεκδίκησης του μερτικού που τους αναλογεί στην Ιστορία της Πατρίδας μας.
ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ ΑΥΤΩΝ
Σύλλογος Ποντίων Ν. Ξάνθης , Ρωμανίδης Ν. Θεόδωρος
