Σαν σήμερα πριν από 58 χρόνια, ένας αετός, ένας σταυραετός, ο Ζήδρος μας, ο Καπετάνιος μας, ο Υπαρχηγός της ΕΟΚΑ, ο Γρηγόρης Αυξεντίου, φώναξε στους Άγγλους αποικιοκράτες και στους χιλιάδες στρατιώτες του Βρετανικού στρατού που μετά από προδοσία περικύκλωσαν το κρησφύγετο του πλησίον της μονής της Παναγίας του Μαχαιρά, το “Μολών λαβέ”. Το πήρε ο αέρας και το μετέφερε στα βουνά της Κύπρου μας, στα απανταχού της γης μας κρησφύγετα, κρατητήρια, βασανιστήρια, φυλακές, στα χωριά και τις πόλεις μας και έγινε σύμβολο αγώνα μέχρι την πλήρη δικαίωση του λαού μας, μέχρι την λευτεριά της Κύπρου μας και την ένωση της με την Ελλάδα.
Μέσα από το παρανάλωμα της φωτιάς που αναγκάστηκαν να δημιουργήσουν οι Βρετανοί κατακτητές, γιατί αλλιώς δεν μπορούσαν να νικήσουν το Γρηγόρη, 9 ώρες αντιστεκόταν γενναία στα πυρά τους κι ας ήταν τραυματισμένος και μόνος, ξεπήδησε μια ηρωική μορφή, μια μορφή που κέντησε με νέες σελίδες δόξας την ελληνική ιστορία. Αυτός ο μεγάλος ήρωας που γεννήθηκε μέσα από τα σπλάχνα αυτής της πανάρχαιας ελληνικής γης, έδωσε καινούργιους ορισμούς στην λευτεριά, στη θυσία και το θάνατο.
Μόλις τους κύκλωσαν οι Βρετανοί στρατιώτες μετά από προδοσία, έδωσε εντολή στα παλικάρια του να παραδοθούν λέγοντας τους: Θα σας χρειαστεί αλλού η πατρίδα. Εγώ πρέπει να μείνω εδώ και να πεθάνω! Αλήθεια πόσο θάρρος και τι δύναμη, τι αντοχή και τι μεγαλείο ψυχής μπορεί να διαθέτει κάποιος για να ορίζει έτσι απλά το θάνατο του, τη θυσία του για την πατρίδα; Σαν αξιωματικός ο Γρηγόρης Αυξεντίου γνώριζε πάρα πολύ καλά ότι η θυσία του, ο θάνατος του σήμαινε την συνέχεια του απελευθερωτικού αγώνα του νησιού μας, ενώ αντίθετα η παράδοση του επέφερε μια ανυπολόγιστη ζημιά στον αγώνα, θέτοντας σε κίνδυνο την νικηφόρα εξέλιξη του. Οι Βρετανοί αυτό το γνώριζαν πολύ καλά, γι’ αυτό και τον είχαν επικηρύξει με το τεράστιο για την εποχή ποσό των 5000 λιρών. Μάλιστα είχαν μαζί τους στην επίθεση που έκαναν στον Αυξεντίου και την ομάδα του, δημοσιογράφους, ρεπόρτερς και τηλεοπτικό συνεργείο για να καταγράψουν την σκηνή, όταν ο Αυξεντίου, ο υπαρχηγός της ΕΟΚΑ με σηκωμένα τα χέρια ψηλά θα έβγαινε από το κρησφύγετο του και θα παραδιδόταν στις Βρετανικές κατοχικές αρχές.
Ο Αυξεντίου όμως τους χάλασε τα σχέδια τους, συνέχισε να αγωνίζεται και τραυματισμένος ακόμη, μέχρι το τέλος, έχοντας παρέα τις τελευταίες ώρες του, τον Ματρόζο όπως αποκαλούσε το παλικάρι της ομάδας του Αυγουστή Ευσταθίου, το οποίο είχαν στείλει στο κρησφύγετο οι Βρετανοί, για να βγάλει έξω τον υποτιθέμενο νεκρό Αυξεντίου. Ταυτόχρονα ο Σταυραετός έβαλε φρένο και στις ελπίδες του Αυγουστή, ο οποίος αναθαρρώντας από την αποτελεσματική άμυνα που κρατούσαν οι δυο τους, άρχισε και μάζευε διάφορα σύνεργα που θα τους χρειαζόταν για να καταφέρουν το βράδυ να διαφύγουν από το Βρετανικό κλοιό, λέγοντας του: Ματρόζο μην ετοιμάζεσαι, δεν τελείωσαν μαζί μας ακόμη, έχουν πολλά μέσα ακόμη στην διάθεση τους που δεν τα χρησιμοποίησαν ακόμη. Όπως και έγινε. Βλέποντας οι Βρετανοί ότι δεν μπορούσαν ούτε να σκοτώσουν τον Αυξεντίου, αλλά ούτε και να τον βγάλουν από το κρησφύγετο του, περιέλουσαν το κρησφύγετο και την γύρω περιοχή με βενζίνη και με εμπρηστικές χειροβομβίδες έβαλαν φωτιά.
Οι πύρινες φλόγες σκέπασαν το τραυματισμένο κορμί του Αυξεντίου και το μετέτρεψαν σε μια ζωντανή ηρωική λαμπάδα. Μια λαμπάδα που οδήγησε το σώμα του στα σπλάχνα της γης που αγάπησε, μέσα στα φυλακισμένα μνήματα και την ψυχή του, μαζί με τη δόξα που ο ίδιος δημιούργησε να ξαπλώνονται σε όλη την γη, σε όλο τον απανταχού ελληνισμό, αλλά και σε όσους αγαπούν την λευτεριά και έδωσαν νέα μηνύματα, που αγκαλιάστηκαν από όλους με χαρά και ενθουσιασμό. Η μεγάλη και ηρωική του θυσία έδωσε το έναυσμα και σ’ αυτούς ακόμη τους εχθρούς, να γράφουν μπαλάντες και να εξυμνούν τον ηρωισμό του παλικαριού. Πέντε μόνο μέρες μετά το ολοκαύτωμα του, στην «Tρίμπιουν» του Λονδίνου (8 Mάρτη 1957) δημοσιεύτηκε η Mπαλάντα στο Γρηγόρη Aυξεντίου, που μεταφράστηκε από τον K. Mιχαηλίδη. Παραθέτω τα δύο τελευταία πεντάστοιχα:
Tότ’ ήρθ’ ο Kυβερνήτης να τους πει,
πόσο πολέμησαν όλοι αντρειωμένα
και στο σύνταγμα δώσαν νέα τιμή,
γιατί οι εξήντα σκότωσαν τον ένα!
Mα σαν μιλά αδελφός στον αδελφό
κι ο πατέρας στο γιο του λόγο κάνει,
στην αθάνατη μνήμη του λαού:
ο νιος Γρηγόρης, ποτέ δεν θα πεθάνει.
Και δεν πέθανε στη μνήμη του λαού ο Γρηγόρης, έγινε ο θρύλος που τον συντρόφευε, έγινε ο οδηγός και ο φάρος του αγώνα του. Με την είδηση της θυσίας του όλη η Κύπρος ξεσηκώθηκε, ήταν Κυριακή της Αποκριάς, όλοι εγκατέλειψαν τα γλέντια και μια νεκρική σιγή απλώθηκε στο νησί. Ταυτόχρονα όμως θέριεψε και η επιθυμία για εκδίκηση για τον μεγάλο και άδικο χαμό του Σταυραετού. Έτσι στριμωγμένοι οι Βρετανοί από τη λαϊκή οργή, έθαψαν τον Γρηγόρη, εντός των Κεντρικών Φυλακών στην Λευκωσία, στα γνωστά φυλακισμένα μνήματα, ερήμην των συγγενών και φίλων του, στη δε γενέτειρα του τη Λύση επέβαλαν κατ’ οίκον περιορισμό. Αποχαιρετώντας τον γιο της η μάνα του Αυξεντίου, αφού δεν είδε το παιδί της να το αποχαιρετήσει στη κηδεία του, το αποχαιρέτησε στο μνημόσυνο του στα Σαράντα μ’ ένα ποίημα, του οποίου οι παρακάτω στίχοι με συγκινούν προσωπικά ιδιαίτερα, ενώ ταυτόχρονα δείχνουν και από τι οικογένεια προέρχεται ο ήρωας και πως ανατράφηκε:
Χαλάλιν της Πατρίδας μου ο γιος μου, η ζωή μου,
τζι αφού εν επαραδόθηκεν
τζι’ έμεινεν τζι’ εσκοτώθηκεν
ας έσιει την ευτζήν μου.
Γειά σου, Γληόρη Αθάνατε, ήρωα των ηρώων
τζιαί τ’ όνομά σου άφησες παντοτινά στον κόσμον.
Ο Αυξεντίου λατρεύτηκε σαν ήρωας και τιμήθηκε τόσο στην Κύπρο, όσο και στην Ελλάδα και από τον απανταχού ελληνισμό. Κι εδώ στη πόλη μας, στην περιοχή μας, στην Ξάνθη, οι Μικρασιάτες πρόσφυγες του οικισμού του Νέου Κατραμίου, συγκινημένοι από τη θυσία του Ζήδρου μας, ζήτησαν από την Ελληνική Πολιτεία την αλλαγή του ονόματος του οικισμού τους, το οποίο ονόμασαν Αυξέντιο το 1960 προς τιμήν του Αυξεντίου. Το 2000 έγινε αδελφοποίηση του Δήμου Βιστωνίδας και του δήμου Λύσης και έγινε το ηρώο του οικισμού με την προτομή του Γρηγόρη.
Οκτώ χρόνια αργότερα το 2008, ο Δήμος Βιστωνίδας και ο Σύλλογος Κυπρίων Ξάνθης, ιδρύουν στον οικισμό, σε οικόπεδο που αγόρασε ο σύλλογος για τον σκοπό αυτό, το “Κέντρο Ανάδειξης της Λαογραφικής και Ιστορικής Ενότητας Θράκης- Κύπρου ¨Γρηγόρης Αυξεντίου”¨, με την απόλυτη στήριξη του Συμβουλίου Ιστορικής Μνήμης Αγώνα ΕΟΚΑ 1955-59 και της Προέδρου του κας Κλαίρης Αγγελίδου. Ένας χώρος όπου μιλάει η ιστορία του Γρηγόρη, ένας τόπος όπου μιλάει η ιστορία της Κύπρου αλλά και τα λαογραφικά στοιχεία που συνδέουν τις δύο περιοχές με τη βοήθεια και του Συλλόγου Γυναικών Αυξεντίου στην συγκέντρωση λαογραφικού υλικού της Θράκης.
Κάθε χρόνο ο Σύλλογος Κυπρίων Ξάνθης με την συμμετοχή όλων των τοπικών αρχών, πλήθους συλλογων και του λαού τελεί εκδήλωση με μνημόσυνο στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου στο Αυξέντιο, για τον μεγάλο ήρωα της Κύπρου.
Ελένη Χατζηγεωργίου
Πρόεδρος Συλλόγου Κυπρίων Ξάνθης
