Δύο χαρακτηριστικούς τύπους ανθρώπων μας παρουσιάζει η σημερινή ευαγγελική περικοπή: Ένα Φαρισαίο και έναν Τελώνη που προσεύχονται στο Ναό. Αποτελούν τους δύο αντίθετους πόλους της κοινωνίας της εποχής εκείνης. Ο ένας είναι ο ευσεβής και δίκαιος στα μάτια των ανθρώπων, ο γνώστης του Νόμου, ο ανήκων στην ομάδα των Φαρισαίων που ήταν η άρχουσα θρησκευτική τάξη.
Ο άλλος είναι ο εκπρόσωπος της τάξεως των αμαρτωλών, των ανθρώπων που το επάγγελμά τους ήταν συνυφασμένο με την αρπαγή, τη βιαιότητα, την απομύζηση των υπαρχόντων του λαού. Τελώνης στη συνείδηση όλης της κοινωνίας της εποχής είναι ο έσχατος των αμαρτωλών.
Τι λέγουν οι δύο αυτοί άνθρωποι στην προσευχή τους; «Ο Θεός, ευχαριστώ σοι ότι ουκ ειμί ώσπερ οι λοιποί των ανθρώπων, άρπαγες, άδικοι, μοίχοι, η και ως ούτος ο τελώνης, νηστεύω δις του σαββάτου, αποδεκατώ πάντα όσα κτώμαι». Η προσευχή του φαρισαίου είναι ένας έπαινος του εαυτού του και των αρετών του. Απαριθμεί τα έργα του και αισθάνεται την θρησκευτική του υπεροχή έναντι των άλλων ανθρώπων, τους οποίους γενικά τους χαρακτηρίζει ως αμαρτωλούς. Δεν αισθάνεται να του λείπει τίποτα, είναι αυτάρκης και δεν φαίνεται να εξαρτάται καθόλου από τον Θεό, αφού έχει τόσα δικά του έργα στα οποία μπορεί να στηριχθεί και για τα οποία μπορεί να καυχηθεί.
Η προσευχή του τελώνη είναι ταπεινή και αθόρυβη. Συντετριμμένος από τις αμαρτίες του ζητεί, κτυπώντας το στήθος του, το έλεος του Θεού. Δεν κρίνει κανένα, κατακρίνει μόνο τον εαυτό του, τον οποίο βλέπει τελείως χαμένο χωρίς το έλεος του Θεού. «Ο Θεός ιλάσθητι μοι, τω αμαρτωλώ». Στο τέλος της ευαγγελικής διηγήσεως της παραβολής δικαιώνεται ο ταπεινός τελώνης και όχι ο υψηλόφρων φαρισαίος. Διότι «πας ο υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται, ο δε ταπεινών Εαυτόν υψωθήσεται» Ο Χριστός ανατρέπει την επικρατούσα γνώμη που βλέπει τελείως εξωτερικά τις ανθρώπινες εκδηλώσεις και θέλει να δείξει ότι τα βάθη της καρδιάς, που τα βλέπει μόνο ο Θεός, δεν συμφωνούν πάντα με τη φαινομενική ζωή.
Φυσικά ο Χριστός δεν κατηγορεί το φαρισαίο γιατί είναι ενάρετος άνθρωπος και εκτελεί τα θρησκευτικά του καθήκοντα. Τον κατηγορεί γιατί σ’ αυτά στηρίζει την ζωή του και όχι στο Θεό, γιατί αισθάνεται αυτάρκεια και δεν στηρίζεται στο έλεος του Θεού.
Η Εκκλησία τοποθετώντας την περικοπή αυτή σαν ανάγνωσμα στην αρχή της νέας εκκλησιαστικής περιόδου του Τριωδίου, θέλει να μας προφυλάξει από τον «υψηλόφρονα λογισμό» του φαρισαίου που μπορεί να φωλιάζει σε κάθε ευσεβή χριστιανό.
