(Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ)
Ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος, ο τελευταίος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1449-1453), ήταν γιος του Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου και της Ελένης Δραγάτση. Μετά το θάνατο του αδελφού του Ιωάννη Η’ Παλαιολόγου προέκυψε θέμα διαδοχής. Συμβούλιο της Βασιλικής οικογένειας και των Ανωτέρων Αξιωματικών κατέληξε στην εκλογή του Κωνσταντίνου, ο οποίος ήταν τότε Δεσπότης του Μιστρά. Ο «Μαρμαρωμένος Βασιλιάς» του θρύλου, είναι μία από τις συγκλονιστικότερες μορφές του διαχρονικού Ελληνισμού. Το όνομα του προκαλεί σε κάθε Έλληνα ρίγος και ασχολήθηκαν μαζί του πολλοί Έλληνες και ξένοι Ιστορικοί και Βυζαντινολόγοι.
Ο Κωνσταντίνος γεννήθηκε στις 9 Φεβρουαρίου του 1404 και ήταν γιος του Μανουήλ Β’ και της Αυτοκράτειρας Ελένης.
Πριν από τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, τον θρόνο στο Βυζάντιο κατείχε ο μεγαλύτερος από τους έξι αδελφούς, γιους του Μανουήλ Β’, ο Ιωάννης Παλαιολόγος ο Η’. Μετά τον Ιωάννη, που πέθανε στην Κωνσταντινούπολη στις 31 Οκτωβρίου 1448 σε ηλικία 58 ετών, μεγαλύτερος αδελφός ήταν ο Θεόδωρος, κατόπιν ο Ανδρόνικος, ο Κωνσταντίνος, ο Δημήτριος και ο Θωμάς.
Ο Θεόδωρος υπήρξε δεσπότης του Μορέως από το 1407, λαμπρός μαθηματικός, παντρεμένος με την Ιταλίδα πριγκίπισσα Κλεόνη. Αντάλλαξε το δεσποτέτο με την κυριαρχία της πόλη Σηλύβριας στη Θράκη, αρρώστησε όμως και πέθανε τον Ιούλιο του 1448. Ο Ανδρόνικος, ασθενικός και ασήμαντος, πέθανε στο μοναστήρι του Παντοκράτορα στην Κων/πολη τον Μάρτιο του 1428.
Ο Κωνσταντίνος ήταν ο ικανότερος από τους αδελφούς. Το 1427 πήγε στην Πελοπόννησο για να βοηθήσει τον αδελφό του Ιωάννη Η’ να κυριεύσει εκεί τις τελευταίες φράγκικες χώρες.
Όταν ο Κωνσταντίνος ήταν ακόμη Δεσπότης του Μιστρά είχε στραφεί κατά των Τούρκων στην κεντρική και βόρεια Ελλάδα. Ο Σουλτάνος Μουράτ Β’ λεηλάτησε τότε την Πελοπόννησο και υποχρέωσε τον Κωνσταντίνο να του πληρώνει φόρους. Ο λόγιος Κυριάκος ο Αγκωνίτης επισκεύτηκε το Μιστρά εκείνη την εποχή και αναφέρει ότι συνάντησε στην Αυλή του Κωνσταντίνου τον Πλήθωνα το Γεμιστό και τον Ιστορικό Λαόνικο Χαλκοκονδύλη. Ο Ιταλός ανθρωπιστής Φραντζέσκο Φίλελο, που γνώρισε προσωπικά τον Κωνσταντίνο πριν γίνει Αυτοκράτορας, τον χαρακτηρίζει άνθρωπο με “ευσέβεια και ανωτερότητα πνεύματος”. Στα τελευταία χρόνια της Αυτοκρατορίας, προσπάθησε θαρραλέα και δραστήρια να εξασφαλίσει την άμυνα της Κωνσταντινούπολης μέσα από τη συμμαχία και τη βοήθεια της Δύσης. Παντρεύτηκε την ανιψιά του Κάρλο Τόκκο πριγκίπισσα Μαγδαλένα , κυρίαρχο της Ηπείρου και του μεγαλύτερου μέρους της δυτικής Ελλάδος. Μετά τον γάμο της, η πριγκίπισσα Μαγδαλένα μετονομάσθηκε σε Θεοδώρα, πέθανε όμως μετά δύο χρόνια δίχως να αποκτήσει παιδιά. Ο Κωνσταντίνος παντρεύτηκε για δεύτερη φορά το 1441 με την θυγατέρα του Ντορίνο Καττιλούζι Αικατερίνη ηγεμονά της Λέσβου και η δεύτερη όμως σύζυγός του πέθανε τον επόμενο χρόνο δίχως να κάνει παιδί. Μετά τον θάνατο του αδελφού του Ιωάννη Η’ του Παλαιολόγου, ο Κωνσταντίνος στέφθηκε Αυτοκράτορας στις 6 Ιανουαρίου στον μητροπολιτικό ναό του Μιστρά από τον Μητροπολίτη, παρουσία του Αλέξιου Λάσκαρι φιλανθρωπικού και του Μανουήλ Παλαιολόγου Ίαγρου, ανώτατων αξιωματούχων που ήλθαν από την Κωνσταντινούπολη με το Αυτοκρατορικό στέμμα.
Ο Κωνσταντίνος έφθασε στο Βυζάντιο στις 12 Μαρτίου 1449 με Καταλανικές γαλέρες και διόρισε τους δύο αδελφούς του Δημήτριο και Θωμά, από κοινού, Δεσπότες του Μορέως. Ο τελευταίος Αυτοκράτωρ πορεύθηκε ανάμεσα από τις συμπληγάδες που όρθωναν, από τη μια μεριά η μισελληνική στάση των ξένων και από την άλλη η υπομονετική δράση των ομοεθνών αντιπάλων. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έμεινε μόνος με πέντε χιλιάδες βυζαντινούς και επτακόσιους Γενοβέζους. Δέκα χιλιάδες καλόγεροι στην Κωνσταντινούπολη κλείστηκαν στα μοναστήρια!!
Η απόδοση τιμής σ’αυτόν τον μεγάλο, τον ανεπανάληπτο Έλληνα δεν είναι από-τοκον της προγονολατρείας ή του σοβινισμού. Ιδού τι γράφει ένας Τούρκος για τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο – Δραγάση, ο ιστορικός Ισμαήλ Χαμί Τονισμένε «Ολες οι αφηγήσεις τόσο των ξένων όσο και των τουρκικών πηγών συμφωνούν απόλυτα σε ένα σημείο: Ο Αυτοκράτορας κατά την άλωση της Πόλης έλαβε μέρος σε σκληρές οδομαχίες που πραγματοποιήθηκαν και, πολεμώντας σαν λιοντάρι και χωρίς να παραδώσει το ένδοξο ξίφος του στον πανίσχυρο εχθρό του, έπεσε ένδοξα σαν ήρωας. Η τουρκική Ιστορία θεωρεί υποχρέωση της να ανα-φέρεται με σεβασμό στη μνήμη της δοξασμένης προσωπικότητας του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, ο οποίος δεν έφερε την παραμικρή ευθύνη για την παρακμή και αποσύνθεση του κράτους, ενώ ο ηρωικός θάνατος του λύπησε και αυτόν ακόμα τον Πορθητή».
Ο Νικόλαος Πολίτης έγραψε: (Τόμος Α’ Παραδόσεως)
«Όταν ήρθε η ώρα να τουρκέψει η Πόλη και μπήκαν οι Τούρκοι, έτρεξε ο βασιλιάς μας καβάλα στ’ άλογο του να τους εμποδίσει Ήταν πλήθος αρίφνητο η Τουρκιά, χιλιάδες τον έβαλαν στη μέση, κι εκείνος χτυπούσε κι έκοβε αδιάκοπα με το σπαθί του. Τότε σκοτώθη τ’ άλογο του κι έπεσε κι αυτός. Κι εκεί που ένας Αράπης σήκωσε το σπαθί του να χτυπήσει το βασιλιά, ήρθε άγγελος Κυρίου και τον άρπαξε και τον πήγε σε μια σπηλιά βαθιά στη γη κάτω, κοντά στη Χρυσόπορτα. Εκεί μένει μαρμαρωμένος ο βασιλιάς και καρτερεί την ώρα να ‘ρθει πάλι ο άγγελος να τον σηκώσει. Οι Τούρκοι το ξέρουν αυτό, μα δεν μπορούν να βρουν τη σπηλιά που είναι ο βασιλιάς γι αυτό έχτισαν την πόρτα που ξέρουν πως άπ’ αυτή θα έμπει ό βασιλιάς για να τους πάρει πίσω την Πόλη. Μα όταν είναι θέλημα του θεού, θα κατεβεί ο άγγελος στη σπηλιά και θα τον ξεμαρμαρώσει καί θα του δώσει στο χέρι πάλι το σπαθί που είχε στη μάχη. Και θα σηκωθεί ο βασιλιάς καί θα μπει στην Πόλη από Τη Χρυσόπορτα και κυνηγώντας με τα φουσάτα του τους Τούρκους, θα τους διώξει ως την Κόκκινη Μηλιά. Καί θα γίνει μεγάλος σκοτωμός που θα κολυμπήσει το μουσκάρι στο αίμα.
Ο τελευταίος Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος όμως δεν πέθανε. Κανένας δεν τον αναγνώρισε νεκρό. Κανένας δεν ξέρει που είναι ο τάφος του. Ζει στα όνειρα του Έθνους. Η λειτουργία δεν τελείωσε. Η εκκλησία δεν τον ανακήρυξε Άγιο. Το Έθνος δεν τον τίμησε, όπως θα τον τιμούσε αν είχε πεθάνει.
Αγγελοι τον παρέλαβαν, τον έλουσαν και τις πληγές του έπλυναν με μόσχο και με μύρο του έστρωσαν να κοιμηθεί σε κλίνη από βύσο κι’ Αρχάγγελοι με πύρινες ρομφαίες τον φυλάνε μέχρι νάρθει η ώρα του για να τόνε ξυπνήσουν.».
ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ
α. Η Άλωσης της Κωνσταντινουπόλεως ΣΤΗΒΕΝ ΡΑΝΣΙΜΑΝ β. Εγκυκλοπαίδεια ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ
γ. Ελληνικός Τύπος
Αντγος ε.α
Νικόλαος Φωτιάδης
Επίτιμος Υδκτης Δ’ΣΣ
