Ο αναγνώστης / η αναγνώστριά μου θα αναρωτηθεί, τι χάρισε ο Θωμάς Εξάρχου ώστε να είναι «μεγάλος ευεργέτης της Ξάνθης»; Καμιά πολυκατοικία, κανένα παραθαλάσσιο οικόπεδο, ή τίποτα ομόλογα και μετρητά;
Ο Θωμάς Εξάρχου χάρισε κομμάτια της ιστορίας μας άγνωστά, σελίδες του παρελθόντος μας υποτιμημένες, στοιχεία που «δεν σου γεμίζουν το μάτι», αλλά είναι τόσο απαραίτητα και ‘γευστικά’- γεύση πνευματική.
Το γνωρίζω πάνω από σαράντα χρόνια. Στην ηρωική εποχή της ΦΕΞ- τότε ήταν δύσκολα χρόνια στο πολιτιστικό κίνημα (τώρα πού να το φανταστούν!). Και στη συνέχεια, σε δημιουργικές μέρες. Ό,τι σήμερα έχουμε, δε γεννήθηκε από το μηδέν. Ο Θωμάς Εξάρχου έβαλε το χεράκι του σε πολλά, που σήμερα θεωρούνται αυτονόητα. Όταν τον γνώρισα ήταν άνθρωπος των έργων, μετά προέκυψε μέσα από τα βιβλία του άνθρωπος των λόγων. Σεμνύνομαι ότι ήμουν ο πρώτος που το 1997 παρουσίασα το πρώτο βιβλίο του «Ξάνθη ματιά στο χτες της πόλης μέσα από φωτογραφίες» στις τότε Γιορτές Παλιάς Ξάνθης.
Από το 1997 ως σήμερα εξέδωσε άλλα κοντά σαρανταριά βιβλία. Για σελίδες της ιστορίας της Ξάνθης του 20ου αιώνα, για δομές και ανθρώπους, για κτήρια και οικοδομικά σύνολα. Ενώ στην αρχή ήταν επιφυλακτικός στο λόγο, σιγά σιγά γράφει κείμενα μεστά και σαφή.
Ο μελλοντικός ερευνητής της ιστορίας της Ξάνθης έχει, για τον εικοστό αιώνα έναν συλλέκτη αντικέρ /παλιατζή- που διακρίνεται για επιμέλεια και αγάπη γι’ αυτό που κάνει. Τον θαυμάζω όχι γιατί αυτό που κάνει δεν θα μπορούσα να το κάνω εγώ, αλλά γιατί αυτό που κάνει είναι συναρπαστικό και χρήσιμο για την ιστορική έρευνα.
Το 2013 στις Γιορτές Κόσυνθου το Δίκτυο Λόγου και Πράξης οργάνωσε τιμητική βραδιά για το Θωμά Εξάρχου. Όταν παρουσιάστηκε το βιβλίο του για το Θεόφιλο Παπαδόπουλο έγραψα;
«Σε πολλές περιπτώσεις, παλιότερα και εσχάτως- στη βραδιά που αφιερώσαμε στο Θωμά Εξάρχου στις Γιορτές Κοσύνθου 2013- είχα την ευκαιρία να δηλώσω δημόσια το θαυμασμό για το πλούσιο ιστοριοδιφικό έργο του.
Νιώθω επιβεβλημένο το χαρακτηρισμό που του απέδωσα, αποκαλώντας τον «Μεγάλο Ευεργέτη της Ξάνθης». Εχθές κατά την παρουσίαση του νέου βιβλίου του, στην κατάμεστη και φιλόξενη αίθουσα του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, «Θεόφιλος Παπαδόπουλος του Ανέστη – ο ‘ξεχασμένος’ αιρετός Δήμαρχος Ξάνθης 12/9/1944- 5/4/1945» ένιωσα βαθιά τη συγκίνηση και την ευγνωμοσύνη για το έργο αυτό του Θωμά Εξάρχου, το οποίο θεωρώ ως το αρτιότερο πόνημά του. Είναι τα τριακοστό όγδοο δημιούργημά του.
Ο Θωμάς Εξάρχου φωτίζει μια περίοδο σκοτεινή και δύσκολη, συνάμα γόνιμη και δυστυχώς ανεκπλήρωτη. Και στην τοπική ιστορία και στην ευρύτερη η συμβολή του Εξάρχου είναι αξιοθαύμαστη και, για τους πολύ νεότερους επιστήμονες, παράδειγμα αξιομίμητο δημιουργικότητας και θάρρους. Στις 216 καλοτυπωμένες σελίδες του βιβλίου του όχι μόνο αποκαθίσταται ο Θεόφιλος Παπαδόπουλος αλλά και ευρύτερα – στις δύσκολες μέρες μας- γνωρίζουμε ιστορικές αλήθειες που τις αγνοούσαμε ή τις υποτιμούσαμε.»
Το 2014 ο Θωμάς Εξάρχου εξέδωσε δύο σημαντικά βιβλία για το 1941 το πρώτο και για τους Ανάργυρο Σιγάλα και το Άριστο Χασιρτζόγλου το δεύτερο.
Μιλώντας για τα βιβλία αυτά ο αξιέπαινος εκδότης Μιχάλης Σπανίδης σημειώνει:
«Μετά το καταπληκτικό 1941, ο Θωμάς Εξάρχου επιστρέφει με ένα συγκλονιστικό οδοιπορικό, γεμάτο φως, που θα αφήσει εποχή. Ένα ταξίδι επιστροφής στον χρόνο και τον τόπο με τις μονογραφίες δύο επικών προσώπων της Πόλης-Αγοράς της Ξάνθης, που η ζωή τους ταυτίστηκε με την μοίρα αυτού του τόπου. Μία ακόμη δημόσια επιβεβαίωση ενός σταθερού λόγου. Βιβλίο διαυγές και διορατικό, προσανατολισμένο στην ακτινοβολία και το έργο των δύο ξεχωριστών προσωπικοτήτων. (…) Μία άσκηση ερμηνείας των κρυμμένων γνωρισμάτων, που αποκαλύπτει και συνθέτει τα πορτρέτα των δύο Ξανθιωτών με άδολες προθέσεις και χωρίς προκαταλήψεις. Ανάργυρος Σιγάλας και Άριστος Χασιρτζόγλου. Τολμηροί και πρωτότυποι».
Θα ήθελα με το κείμενό μου αυτό να σταθώ στα όσα ο Θωμάς Εξάρχου συλλέγει και γράφει για την περίοδο κρίσης στα χρόνια του μεσοπολέμου. Έχουμε μέσα στο βιβλίο του για τον Σιγάλα και τον Χασιρτζόγλου πολλά στοιχεία που μοιάζουν με τη δική μας εποχή. Φτώχια, εκμετάλλευση, αυτοκτονίες, συσσίτια. Είναι μια απάντηση της ίδιας της ιστορικής έρευνας σε όσους πιστεύουν ότι στις μέρες μας συμβαίνουν ανεπανάληπτα γεγονότα και συμβάντα. Αιώνιε Θουκυδίδη, όσο ο άνθρωπος είναι ίδιος…
Ο Θωμάς Εξάρχου με την έρευνά του και την αδιάκοπη επιμονή συγκεντρώνει και καταθέτει στοιχεία του παρελθόντος που έχουν διαχρονική αξία και συντελούν στην ιστορική τεκμηρίωση. Η μικροϊστορία είναι ένας σύγχρονος κλάδος που διευκολύνει την ιστορική έρευνα και καταγραφή.
Υπηρετεί ο Θωμάς Εξάρχου τον τόπο του με τρόπο ευεργετικό. Να’ναι καλά για όσα πρόσφερε και για όσα έχει ακόμη να προσφέρει.
Ξάνθη, Σεπτέμβριος 2014
