Επιστολή του Πέτρου Γεωργαντζή (*) στην εφημερίδα μας
Μετά από πολλές αράδες που γράφθηκαν στον τοπικό τύπο με δηλώσεις και αντεκλύσεις εκατέρωθεν και με αφορμή μια επιστολή την οποία μας έστειλε ο κ. Πέτρος Γεωργαντζής, επισκεφθήκαμε χθες το πρωί την περιοχή των έργων της ΔΕΥΑΞ στην παλιά πόλη στην οδό τέρμα Ακροπόλεως.
Όποιος επισκεφθεί το σημείο θα καταλάβει αμέσως ότι ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ το σημείο να είχε χρησιμοποιηθεί ποτέ σαν νεκροταφείο. Η περιοχή απλά είναι βραχώδης και τόσο επικλινής που είναι εξαιρετικά δύσκολο να σκαφτεί, πόσο μάλλον να κουβαληθεί και ο νεκρός!!! Μάλιστα επειδή έψαξα και στο αρχείο και βρήκα μερικές παλιές φωτογραφίες της περιοχής είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς ότι πρόκειται για βράχια σε μια δυσπρόσιτη περιοχή που ακόμη και αν είχε χρήση νεκροταφείου δεν μπορεί να φιλοξενήσει πάνω από 5- 10 νεκρούς.
Πρόδηλο είναι και το γεγονός ότι πίσω από τις αντιδράσεις, που υπήρξαν τον τελευταίο καιρό υπάρχουν άλλα μεγαλύτερα ζητήματα που άπτονται της εθνική μας κυριαρχίας στην περιοχή!!!
Επισυνάπτω φωτογραφίες της περιοχής και την επιστολή του Ιστορικού κ. Πέτρου Γεωγραντζή και επιφυλάσσομαι για τις επόμενες ημέρες σε νέο φωτογραφικό υλικό από το σημείο, στο οποίο σημειωτέων δεν έχει εντοπισθεί ούτε ίχνος ανθρώπινων οστών από κανέναν μέχρι σήμερα και παρά τις εκτεταμένες ανασκαφές που έγιναν από τον εργολάβο του έργου.
«Κύριε Διευθυντά, Τις τελευταίες ημέρες όλοι μέσα στην Ξάνθη έκπληκτοι παρακολουθούμε στα Μ.Μ.Ε. να γίνεται λόγος για κάποιο « παλαιό νεκροταφείο» στο τέρμα της οδού Ακροπόλεως, που κατά τους ισχυρισμούς κάποιων μουσουλμάνων κατοίκων της περιοχής ήταν μουσουλμανικό (βακούφικο) μέχρι το 1920 αλλά έκτοτε εγκαταλείφθηκε και έπαυσε να υφίσταται. Βέβαια υπάρχει και ο αντίλογος (επιστολή προς εφημερίδες της πόλης μας) ότι το εν λόγω νεκροταφείο δεν ήταν μουσουλμανικό αλλά χριστιανικό και μάλιστα έφερε την ονομασία «Γκιαούρ μεζερλίκ».
Επί του θέματος αυτού θα μου επιτρέψετε να ση
μειώσω μερικές προσωπικές μου γνώσεις και θέσεις (χωρίς πάθος και διάθεση αντεγκλήσεων).
1. Θα ήθελα αρχικά να σας γνωρίσω ότι το σημείο περί του οποίου γίνεται λόγος το γνωρίζω από το 1949 πολύ καλά, οπότε, ως μαθητής της Εκκλησιαστικής Σχολής, επί επταετία (1949- 1956) από το σημείο εκείνο (από κάποιο μονοπάτι πού υπήρχε) ανεβοκατέβαινα τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα (Τετάρτη και Σάββατο) για να επισκεφθώ την οικογένεια μου (που κατοικούσαμε τότε στο συνοικισμό του Γυμναστηρίου) και για μένα ήταν ο πιο σύντομος δρόμος είτε για να κατεβώ στο σπίτι μου είτε για να επιστρέψω στη Σχολή.
Σ΄όλο αυτό το διάστημα ποτέ, μα ποτέ, δεν συνάντησα κάποιο σημάδι (π.χ. κάποια επιτύμβια στήλη, είτε από μάρμαρο είτε από απλή πέτρα- γρανίτη της περιοχής) που να μαρτυρούσε ότι ο τόπος εκείνος ήταν κάποτε νεκροταφείο ούτε άκουσα από κανέναν να ισχυρίζεται ότι εκεί υπήρχε παλαιό νεκροταφείο.
2. Ποτέ κανέναν μουσουλμάνο δεν είδα εκεί να περιποιείται κάποιο σημείο, ως δείγμα ευλάβειας και σεβασμού προς κάποιον νεκρό, έστω και προ τριακονταετίας (τότε) θαμμένο. Δεν είδα κάποιον να βάζει έστω μια λίθινη πλάκα που να μαρτυρεί ότι εκεί ήταν θαμμένος κάποιος δικός του πρόγονος ή συγγενής, ούτε να περιποιείται και να καθαρίζει το έδαφος από τα αγριόχορτα και τις βρωμούσες.
Αντίθετα σ΄ όλο αυτό το επικλινές έδαφος, που ήταν άγριο και γεμάτο από αγριόχορτα και αποσαθρωμένους γρανίτες (ψαμμίτες) κατά καιρούς ήταν γεμάτο σκουπίδια ή έβοσκαν κατσίκες και γαϊδούρια των περιοίκων.
Αν με αυτόν τον τρόπο οι περίοικοι τιμούσαν και σέβονταν κάποιους νεκρούς των δεν το ξεύρω. Πιστεύω όμως ότι αντίθετα οι μουσουλμάνοι και δή οι Αχριάνες- Πομάκοι (προς τιμήν τους) είναι πολύ ευλαβείς και τιμούν υπερβολικά τους νεκρούς των (ίσως περισσότερο από εμάς τους χριστιανούς) και εάν ήξευραν ότι εκεί ήταν έστω παλαιό δικό τους νεκροταφείο ασφαλώς ούτε τα ζώα τους θα άφηναν να βόσκουν εκεί και να κοπρίζουν ούτε βέβαια θα άφηναν τον χώρο ως «ξέφραγο αμπέλι» για να εναποτίθενται κοντά στα άλλα και τα σκουπίδια τους, αλλά θα το περιέφρασσαν και θα το είχαν ως κόρη οφθαλμού, όπως π.χ. έχουν τα νεκροταφεία τους που βρίσκονται λίγο ψηλότερα από το εν λόγω σημείο.
Κατά συνέπεια ούτε οι ίδιοι οι μουσουλμάνοι της περιοχής «τω καιρώ εκείνω», προ δηλ. εξήντα και πλέον χρόνων είχαν τη γνώση και τη συνείδηση ότι ο περί ου ο λόγος χώρος ήταν νεκροταφείο και μάλιστα μουσουλμανικό. Τώρα πως προέκυψε μετά από εξήντα, αν μη εκατό χρόνια, να ξαναφρεσκάρει η μνήμη κάποιων εξ αυτών και να ισχυρίζονται ότι εκεί υπήρχε νεκροταφείο αυτό θα ήθελα να το κρίνουν και να το αξιολογήσουν όλοι οι αναγνώστες σας.
3. Ως μελετητής τώρα της ιστορίας της Ξάνθης θα ήθελα να προσθέσω ότι και μετά από την αποφοίτησή μου από την Εκκλησιαστική Σχολή, πολλάκις επισκέφθηκα το εν λόγω σημείο, γιατί πάνω ακριβώς από αυτό βρίσκεται η πρώτη ακρόπολη της Ξάνθης (βορειοανατολικά από το σημερινό εστιατόριο «Ξανθίππη») και από το σημείο εκείνο ήταν η πλέον σύντομος οδός (μονοπάτι) για να επικοινωνεί (ανέβει και κατέβει) κάποιος στην πόλη και μάλιστα στην παλαιότερη συνοικία αυτής (και αρχικό θρακικό χωριό, Πάρα) που δεν ήταν άλλη από το σημερινό συνοικισμό του Καββακίου και τη γέφυρα που υπήρχε πίσω από το (παλαιό)κέντρο «Νησάκι».
Και για τον επιπρόσθετο λοιπόν αυτόν λόγο (στον άξονα της διαδρομής) δεν μπορούσε να υπάρχει νεκροταφείο, με την έννοια του επίσημου και συστηματικού. Ενδεχόμενα κάποια στιγμή, κάποιος κάτοικος να θάφτηκε εκεί αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ήταν νεκροταφείο. Τότε ισχύει εκείνο που είπε ο Περικλής (πιο σωστά ο Θουκυδίδης) «ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος» και μάλιστα στη Θράκη και πιο συγκεκριμένα στη θέση αυτή η οποία ήταν και το πέρασμα βορρά νότου.
4. Θα ήθελα εδώ να προσθέσω ότι για την συγγραφή των βιβλίων μου για την Ξάνθη και για την εκκλησιαστική ιστορία αυτής, έστω στα χρόνια της Οθωμανικής κατοχής, κατ΄ επανάληψη διερεύνησα τους χώρους της παλαιάς πόλης, σπιθαμή προς σπιθαμή. Και ίσως γνωρίζω πράγματα που δυστυχώς μόνον εγώ γνωρίζω και κάποιοι νεώτεροι μελετητές,στους οποίους τα υπέδειξα, αλλά δυστυχώς η επίσημη πολιτεία εκώφευσε και κωφεύει μέχρι σήμερα. Εν πάση περιπτώσει, θέλονταν να διερευνήσω καλύτερα κάποιες μαρτυρίες του 16ου αι. (1550 και εξής) εντόπισα ότι στην περιοχή αυτή (σημερινός Αχριάν μαχαλέ) υπήρχε χριστιανική εκκλησία, του Αγίου Παντελεήμονος, την οποία με βάση κάποιες άλλες μαρτυρίες την τοποθετώ στη θέση του σημερινού τεμένους Αχριάν μαχαλέ. Όταν δε αργότερα (μετά τον 17ο αι.) άρχισε ο εξισλαμισμός των Ροδοπαίων- Αχριάνων και άρχισαν λίγο-λίγο να κατεβαίνουν στην Ξάνθη, τότε συνοικίσθηκαν στο βόρειο αυτής άκρο, ως απόβλητοι και ακάθαρτοι από τους λοιπούς μουσουλμάνους του «Σούνε μαχαλά» αλλά και του «Ασιά ή κίρ μαχαλά», και καθώς οι χριστιανοί κάτοικοι του εγκατέλειπαν τον χώρο οι Αχριάνες όχι μόνον κατοίκησαν στα σπίτια των χριστιανών (όπως γίνεται και σήμερα στην παλιά πόλη) αλλά και στον χώρο του εγκαταλελειμένου ή ημιερειπωμένου ναου οικοδόμησαν το τέμενός τους.
Εάν λοιπόν κάποτε υπήρξε νεκροταφείο ο χώρος στο τέρμα της οδού Ακροπόλεως τότε θα πρέπει να ήταν χριστιανικό νεκροταφείο, και καθώς εγκατέλειψαν οι χριστιανοί την περιοχή εγκαταλείφθηκε και το νεκροταφείο.
5. Οσον αφορά δε στον «μουσαλά» που υπάρχει στο άκρο του εν λόγω σημείου, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι ήταν εκεί από την ώρα που είχε δημιουργηθεί το μουσουλμανικό (στην πραγματικότητα «Πομακικό») νεκροταφείο, που βρίσκεται και σήμερα στη στροφή του δρόμου προς τη Ροδόπη, βόρεια από το «παλαιό» υδραγωγείο και με τίποτε δεν μπορεί να συσχετισθεί με το υποτιθέμενο νεκροταφείο πού βρισκόταν άνωθεν αυτού Αυτά είναι κυήματα γόνιμης αν μη νοσηρής φαντασίας.
6. Και τέλος για να μη ερίζουμε άδικα και φλυαρούμε μάταια είναι εύκολο και σήμερα ακόμη να διαπιστωθεί α) αν στο σημείο για το οποίοι σήμερα χύνονται κροκοδείλια δάκρυα ήταν ή όχι νεκροταφείο και β) αν ήταν χριστιανικό ή μουσουλμανικό αυτό το νεκροταφείο είναι πολύ εύκολο «έδώ και τώρα» να διερευνηθεί.
Ο χώρος όπου έγινε η εκσκαφή, απ ό,τι επί τόπου είδα, δεν νομίζω να υπερβαίνει τα 70 τ.μ.. Ασφαλώς όμως ένα νεκροταφείο δεν θα περιορίζονταν σε ένα τόσο μικρό και μάλιστα δυσπρόσιτο και επικλινές έδαφος. Εν πάση περιπτώσει, εάν, λέγω, θέλουμε να διαπιστώσουμε εάν ήταν νεκροταφείο και τι νεκροταφείο ήταν τότε υπάρχει λύση. Να δοθεί η εντολή να αποσυρθεί από το περιβάλλον εκείνο σημείο των 70 τ.μ όλο το χώμα- ψαμμίτης που εξήχθη με την εκσκαφή για να επανέλθει το έδαφος της κάπως ευρύτερης περιοχής (π.χ. 300 τ.μ) στην αρχική του επιφάνεια και να γίνουν διάφορες τομές (δεξιά και αριστερά, βόρεια και νότια) για να διαπιστωθεί εάν υπάρχουν θαμμένοι νεκροί και μάλιστα ΠΩΣ είναι θαμμένοι. Τούτο το τελευταίο θα δείξει εάν είναι μουσουλμανικό ή χριστιανικό το νεκροταφείο. (Υπάρχει δυνατότητα να διαπιστωθεί).
Και εάν μεν ήταν μουσουλμανικό νεκροταφείο, (που ειλικρινά δεν το πιστεύω) ο μεν Δήμος να ζητήσει συγγνώμη, καίτοι εν αγνοία του και χωρίς δόλο ενήργησε, και να αποκαταστήσει το χώρο η δε διαχειριστική επιτροπή των βακούφικων της Μουφτείας θα πρέπει να αναλάβει την περίφραξη και περιποίηση του χώρου, ως ιερού θρησκευτικού χώρου του Ισλάμ και να μη τον αφήνει να βρωμίζει από σκουπίδια και ακαθαρσίες ζώων.
Εάν όμως δεν ήταν ποτέ νεκροταφείο ή ήταν κάποτε χριστιανικό (που υπάρχει μια τέτοια πιθανότητα μια και υπάρχει η μαρτυρία για το τοπωνύμιο «Γκιαούρ μεζερλίκ») τότε την όλη δαπάνη αποσύρσεως των χωμάτων και τα έξοδα για τις τομές στο έδαφος προς εξακρίβωση αλλά και τις υπερημέριες εσκεμένης κωλυσιέργειας και άσκοπης χρονοτριβής για την κατασκευή του έργου της δεξαμενής να επιβαρύνουν τους ενιστάμενους, διότι η όλη τους ενέργεια αποδεικνύεται ότι είχε πονηρά κίνητρα και όχι ευλαβική σκοπιμότητα. Ας συνέλθουν (Δήμαρχος και ενιστάμενοι) και ας συναποφασίσουν.
Εάν βέβαια οι ενιστάμενοι δεν συμφωνήσουν τότε είναι ωσάν να ομολογούν ότι ώθηθηκαν ή έστω διαβουκολήθηκαν από πονηρά και δόλια και όχι καθαρά θρησκευτικά ευλαβικά ή έστω προγονοφιλή κίνητρα.
Ας μη ξεχνούμε ότι όλη η νοτιοδυτικά από την κεντρική πλατεία της πόλης μας περιοχή (δηλ. το σημερινό πάρκο αλλά και ο χώρος του Δικαστηρίου και της Νομαρχίας) στα χρόνια της Οθωμανοκρατίας ήταν ένα απέραντο μουσουλμανικό νεκροταφείο (Σ.Σ. Ας μου συγχωρηθεί ή έκφραση «ραχάτ μπαχτσές» (κήπος αναπαύσεως).
«Ιδού λοιπόν η Ρόδος ιδού και το πήδημα». «Κοντός ψαλμός, αλληλούϊα».
Ας παύσουν λοιπόν μερικοί να κόπτονται να θρηνούν και να οδύρονται, σαν άλλες Ιερεμιάδες, και να προσπαθούν να εκμεταλλευθούν (πολιτικά, θρησκευτικά ή και δημοσιογραφικά και δεν ξεύρω πως αλλιώς), εκ του μη όντως, ένα θέμα.
Αντίθετα πρέπει όλοι τους να γνωρίζουν και να έχουν τη βούληση όχι μόνον να μη δημιουργούν εκ του μη όντως ανύπαρκτα θέματα και να ενσπείρουν διχόνοιες, μίση και, ενδεχομένως, ανεξέλεγκτες μελλοντικά καταστάσεις, ανάμεσα σε φιλήσυχους γείτονες και συμπατριώτες αλλά και να καταβάλουν κάθε προσπάθεια να θεραπεύουν ή πιο σωστά να προλαβαίνουν κάποιες καταστάσεις, γιατί το «διοικείν εστί προβλέπειν». Αυτή θα πρέπει να είναι η υπεύθυνη και νουνεχής στάση όλων μας.
Με εκτίμηση
Πέτρος Γεωργαντζής
* Ο κ. Πέτρος Γεωργαντζής είναι Ιστορικός- Τρις βραβευμένος από την Ακαδημία Αθηνών
