Κρατώντας αποστάσεις από την Εξουσία…
Αθανάσιος Τσακνάκης
Καθηγητής Ξένων Γλωσσών – Συγγραφέας
Ο στωικός φιλόσοφος Επίκτητος ο Ιεραπολίτης (50-130 μ.Χ.) ανήκει σ’ εκείνη την κατηγορία των διανοητών, οι οποίοι είτε υποτιμούν την εξουσία είτε αδιαφορούν γι’ αυτήν είτε την περιγελούν. Η στάση και η σκέψη του έναντι των αρχόντων και των αξιωμάτων είναι σαφείς, επίκαιρες και παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Τα ακόλουθα χωρία τού περίφημου «Εγχειριδίου» αντικατοπτρίζουν τις θέσεις τού Επίκτητου έναντι τής κοσμικής εξουσίας.
[ιθ΄] Δύνασαι να είσαι ανίκητος, εάν δεν κατεβαίνεις σε κανέναν αγώνα, στον οποίον η νίκη δεν εξαρτάται από εσένα. Κοίταξε μήπως κάποτε δεις κάποιον που τον προτιμούν ή κάποιον με μεγάλη δύναμη ή κάποιον που αλλιώς ευδοκιμεί, και τον μακαρίσεις, συναρπασμένος από την φαντασία γιατί, εάν η ουσία τού αγαθού είναι σε όσα εξαρτώνται από εμάς, ούτε για τον φθόνο ούτε για την ζηλοτυπία υπάρχει χώρος. Εσύ ο ίδιος δεν θα θελήσεις να γίνεις ούτε στρατηγός ούτε πρύτανης ή ύπατος. Μία είναι η οδός γι’ αυτό: η καταφρόνηση όσων δεν εξαρτώνται από εμάς.
[κδ΄] Να μην σε θλίβουν αυτοί οι διαλογισμοί: «εγώ θα ζήσω χωρίς τιμές, όντας κανείς στο πουθενά». Εάν, λοιπόν, η έλλειψη τιμών είναι κακό, δεν δύνασαι να βρεθείς στο κακό εξαιτίας άλλου, και πολύ περισσότερο να βρεθείς στην αισχρότητα. Μήπως είναι δικό σου έργο το να επιτύχεις ένα αξίωμα ή το να προσκληθείς σε μία συνεστίαση; Οπωσδήποτε όχι. Πώς αυτό, λοιπόν, είναι επιπλέον ατιμία; Πώς θα είσαι κανείς στο πουθενά, εσύ που πρέπει να είσαι κάποιος μόνον σε όσα εξαρτώνται από εσένα, στα οποία σου ταιριάζει να έχεις την περισσότερη αξία; […] Ποιος δύναται να δώσει σε άλλον αυτά που ο ίδιος δεν έχει; «Απόκτησε, λοιπόν», σου λένε, «ώστε να έχουμε κ’ εμείς». Εάν δύναμαι ν’ αποκτήσω τηρώντας τον εαυτό μου αιδήμονα και πιστό και μεγαλόφρονα, δείξε μου την οδό και θ’ αποκτήσω. Εάν, όμως, έχετε από εμένα την αξίωση ν’ απολέσω τα δικά μου αγαθά, ώστε εσείς να έχετε τα μη αγαθά, κοιτάξτε πόσο είστε άδικοι και αγνώμονες. Τι επιθυμείτε περισσότερο; Αργύρια ή φίλο πιστό και αιδήμονα; […]
[κε΄] Αντί για εσένα κάποιον άλλον προτίμησαν στην συνεστίαση ή στην προσφώνηση ή στην πρόσληψη συμβούλου; Εάν αυτά είναι αγαθά, πρέπει να χαίρεσαι, επειδή αυτά έτυχαν σ’ εκείνον. Εάν είναι κακά, μην δυσφορείς, αφού δεν έτυχαν σ’ εσένα. Να θυμάσαι ότι δεν δύνασαι να έχεις ίσες αξιώσεις, όταν δεν κάνεις τα ίδια μ’ εκείνους που προσδοκούν να επιτύχουν όσα δεν εξαρτώνται από εμάς. Πώς δύναται να έχει ίσες απολαβές όποιος δεν συχνάζει, με όποιον συχνάζει στην εξώθυρα κάποιου; Όποιος δεν τον συνοδεύει, με όποιον τον συνοδεύει; Όποιος δεν τον επαινεί, με όποιον τον επαινεί; Θα είσαι, λοιπόν, άδικος και άπληστος, εάν επιθυμήσεις να λάβεις αυτά δωρεάν, χωρίς να παράσχεις εκείνα, με τα οποία αυτά αγοράζονται. […] Δεν προσκλήθηκες στην συνεστίαση κάποιου; Αυτό συνέβη επειδή δεν έδωσες το αντίτιμο τού δείπνου σ’ αυτόν που προσκαλεί. Πουλά το δείπνο για έναν έπαινο ή για μία υπηρεσία. Εάν σ’ ενδιαφέρει, δώσε του το αντίτιμο για το οποίο πωλείται. Αν, όμως, κ’ εκείνα θέλεις να μην δώσεις, και τούτα να λάβεις, είσαι άπληστος και αβέλτερος. Τίποτε, λοιπόν, δεν έχεις αντί για το δείπνο; Και βέβαια έχεις: το ότι δεν επαίνεσες εκείνον που δεν ήθελες και το ότι δεν εμποδίστηκες από τους δούλους που έχει στην είσοδό του.
(Βιβλιογραφία: Αθ. Τσακνάκης, «Επίκτητος: Εγχειρίδιον», Εκδ. Βιβλιοβάρδια)
