Απόπειρα «πτώχευσης της Ιστορίας»
Συνέχεια από το προηγούμενο…
Η πληροφορία κινείται από τον πομπό στον δέκτη. Ο έντυπος λόγος είναι το μέσον, ο φορέας τής πληροφορίας. Εάν ο δέκτης αδιαφορήσει γι’ αυτήν, η πληροφορία παραμένει καταγεγραμμένη και ανά πάσα στιγμή προσεγγίσιμη. Αντικαθιστώντας, όμως, το μέσον τού έντυπου λόγου με αυτό τού ψηφιακού και επανεξετάζοντας την περίπτωση τής αδιαφορίας τού δέκτη, αντιλαμβανόμαστε ότι η εν λόγω πληροφορία καταδικάζεται σε αφανισμό. Η λεγόμενη «διάσωσή της σε ψηφιακή μορφή» είναι εν μέρει απατηλή, αφού η πρόσβαση σε μία τέτοιου είδους πληροφορία προϋποθέτει την κατοχή και την χρήση εκτεταμένου και, όπως έχει αποδείξει η καθημερινή πρακτική, λίαν ευπρόσβλητου τεχνολογικού εξοπλισμού. Ενώ, λοιπόν, το βιβλίο, το περιοδικό, η εφημερίδα, το φυλλάδιο, το τετράδιο διακρίνονταν για την βραδύτητά τους, σε σχέση με την ψηφιακή τεχνολογία, κατά την διάδοση τού λόγου, διασφάλιζαν, παρ΄ όλα αυτά, την άμεση προσέγγισή του εκ μέρους τού δέκτη, αφού απαιτούσαν από αυτόν μόνον την ικανότητα τής όρασης. Αντίθετα, η ψηφιακή τεχνολογία, καίτοι καταπλήσσει με την ταχύτητα που αναπτύσσει κατά την διάδοση των πληροφοριών, παρεμβάλλει έναν διόλου ευκαταφρόνητο αριθμό προσκομμάτων ή απαιτήσεων στην πραγμάτωση τής επικοινωνίας μεταξύ πομπού και δέκτη. Εξάλλου, η υποχρεωτική παρουσία ή η ανέφικτη απουσία ενός πλήθους «ενδιάμεσων» παραγόντων αμφιλεγόμενης ή και αμφισβητούμενης ηθικής και υλικής ποιότητας, όπως το δίκτυο ηλεκτροδότησης, η ποιότητα τού μηχανολογικού εξοπλισμού, η συνεχής αναδόμηση των συστημάτων μετάδοσης τού λόγου, οι κάθε λογής ψηφιοθραύστες («χάκερς»), οι κολοσσιαίες εταιρείες ελέγχου τής ροής και τής προβολής των πληροφοριών, και πολλοί άλλοι, εύλογα μάς υποχρεώνουν να αναρωτηθούμε κατά πόσον ο λόγος τού πομπού καταλήγει ακέραιος και αυθεντικός στον δέκτη. Αναζητώντας την χρυσή τομή μεταξύ ταχύτητας και ασφάλειας κατά την μετάδοση τού λόγου, οφείλουμε, αρχικά, να αναγνωρίσουμε την βασική διαφορά μεταξύ ψηφιακού και έντυπου λόγου: ο ψηφιακός λόγος, τουλάχιστον στην σημερινή μορφή του, είναι «λόγος εν δυνάμει», πληροφορία «εν κινήσει» και, προκειμένου να ολοκληρωθεί, αναζητά άμεσα έναν χώρο, τον ανθρώπινο νου ή κάποιο άλλο υλικό, όπου να δύναται να εντυπωθεί ώστε να μην λησμονηθεί, ενώ ο έντυπος λόγος είναι «λόγος εν ενεργεία», πάγια και εδραιωμένη πληροφορία, «αρχείο» και «πηγή». Η αρμονική συνύπαρξη και αλληλοσυμπλήρωση αυτών των δύο μορφών τού λόγου είναι επιτακτική ανάγκη τού πολιτισμού μας, επειδή έχει την δυνατότητα να δομήσει ένα αξιοζήλευτο σύστημα ταχείας μετάδοσης και ασφαλούς αποθησαύρισης τής γνώσης και τής γνώμης τής ανθρωπότητας, εντός τού οποίου θα είναι σε θέση να κινούνται, να αναπτύσσονται, να βελτιώνονται και να προοδεύουν όλες οι πνευματικές και σωματικές δραστηριότητες των μελών των σύγχρονων κοινωνιών. Από την άλλη πλευρά, η απόπειρα κατάργησης μίας εκ των δύο μορφών, είτε θα καθυστερήσει είτε θα καταστρέψει τον ανθρώπινο πολιτισμό. Προς μεγάλη δυστυχία των ανθρώπων, η τάση εξοβελισμού τού έντυπου λόγου από την καθημερινή πρακτική έχει ήδη αποκτήσει πολλούς οπαδούς, των οποίων η απλοϊκή σκέψη εκλαμβάνει την προσωρινή ευκολία τους ως δήθεν διαχρονική ωφέλεια ολόκληρης τής ανθρωπότητας. Μία προσεκτική ματιά στις νέες, «ψηφιοκεντρικές» συνήθειες τής κοινωνίας μας, είναι αρκετή για να μας προβληματίσει, εάν όχι και γιά να μας ανησυχήσει. Καταξιωμένα πνευματικά αριστουργήματα τού παγκόσμιου πνεύματος έχουν πάψει να εκτυπώνονται, επειδή «τα βρίσκει κανείς στο Διαδίκτυο». Χιλιάδες σελίδες λαμπρού σύγχρονου στοχασμού δεν πρόκειται ποτέ να κληροδοτηθούν στους απογόνους μας, αφού εμφανίζονται σε ψηφιακή μορφή και τάχιστα εξαφανίζονται ή αντικαθίστανται χωρίς ποτέ να εκτυπωθούν. Δεκάδες εφημερίδες και περιοδικά, δηλαδή η επικαιρότητά μας, εντός των οποίων οι ιστορικοί τού μέλλοντος θα εντόπιζαν κάποιες από τις πλέον σημαντικές πηγές τής επιστήμης τους, επιλέγουν να έχουν μόνον ψηφιακή μορφή, αναρτώντας στις ευάλωτες ιστοσελίδες τους πολύτιμα χρονογραφήματα, ενδιαφέρουσες δημοσιογραφικές έρευνες, ανεπανάληπτες συνεντεύξεις και ανεκτίμητες αναλύσεις τού καθημερινού βίου μας, που άμεσα προορίζονται να αποσυρθούν «λόγω έλλειψης χώρου», να αλλοιωθούν ή να παραχαραχθούν και να αναρτηθούν εκ νέου σε άλλον χώρο ή να λησμονηθούν και να χαθούν. Με δύο λόγια: ένα ολοένα αυξανόμενο τμήμα τού παρόντος μας, που σε λίγο θα είναι παρελθόν, θα καταλήξει απρόσιτο στο μέλλον. Ίσως η ακόλουθη άποψη να ακούγεται ως υπερβολή, αλλά παρατίθεται εδώ χάριν σοβαρού προβληματισμού: σε μερικές δεκαετίες, πολιτισμικά καταξιωμένες και ιστορικά αναγνωρίσιμες θα θεωρούνται εκείνες οι κοινωνίες, οι οποίες θα έχουν κατορθώσει να διατηρήσουν ζωντανό, άρα «χειροπιαστό», τον έντυπο λόγο τους, τα βιβλία, τα συγγράμματα, τις εφημερίδες, ακόμη και τα τετράδιά τους, οι κοινωνίες που θα διαθέτουν έντυπα «αρχεία», οφθαλμοφανείς «πηγές» και στέρεες «ρίζες», ακλόνητα τεκμήρια και ευσταθή θεμέλια, επάνω στα οποία θα δύνανται, αλλά και θα δικαιούνται, να συνεχίσουν να οικοδομούν το μέλλον τους. Η ακόλουθη συμβολική διδασκαλία τής Ελληνικής Μυθολογίας παραμένει πάντοτε επίκαιρη: ο Ζευς, πατέρας Θεών και Ανθρώπων, επιθυμώντας να διατηρήσει την αρμονική συνέχεια τού Κόσμου, δεν θανάτωσε, αλλά τιμώρησε με μόνιμη χωλότητα τον Ήφαιστο, τον κυρίαρχο τής τεχνολογίας…
