Κείμενο του εκπαιδευτικού Ν. Κόκκα*
Αφιέρωμα στο πομακοχώρια έχει το περιοδικό Passport που παρουσίασε και η εφημερίδα Καθημερινή. Τίτλος είναι: «Πομακοχώρια Θράκης: Πολυπολιτισμική Ελλάδα». Το κείμενο είναι του Νίκου Κόκκα και οι φωτογραφίες του Νίκου Εξαρχόπουλου. Μάλιστα πέρα από μια ιστορική αναδρομή περιέχεται και λεξιλόγιο.
Στην εισαγωγή τονίζεται: «Πομακοχώρια. Οροσειρά της Ροδόπης. Ακολουθούμε τα χνάρια του Ορφέα προσπαθώντας να ψηλαφήσουμε το χθες μέσα στο πολύχρωμο ψηφιδωτό της Θράκης. Μιας Θράκης φορτωμένης με μνήμες αλλά και μιας Θράκης ζωντανής. Εδώ η πολυμορφία δεν είναι μειονέκτημα, εδώ η πολυγλωσσία δεν είναι ψεγάδι. Εδώ η διαφορετικότητα είναι πλούτος μοναδικός, και το γνωρίζουν καλά χριστιανοί και μουσουλμάνοι, που αιώνες τώρα συμβιώνουν αρμονικά, μοιράζονται τις πίκρες και τις χαρές τους, τραγουδούν μαζί και ο άνεμος της Ροδόπης σιγοντάρει το τραγούδι τους. Εδώ ζουν και οι Πομάκοι, οι σλαβόφωνοι μουσουλμάνοι, άνθρωποι αγνοί και φιλόξενοι, μα ταλαιπωρημένοι στο διάβα των χρόνων από τους πολλαπλούς προσεταιρισμούς της ταυτότητάς τους. Ταλαιπωρημένοι τόσο που όλο και συχνότερα ακούς από τους νέους μία και μόνο επιθυμία: «Αφήστε μας να ζήσουμε! Χωρίς ταμπέλες! Περήφανοι γι αυτό που είμαστε, ό, τι κι αν είναι αυτό»».
Σας παραθέτουμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το αφιέρωμα του εκπαιδευτικού κου Κόκκα:
Από τους Βαλκανικούς Πολέμους ως τις μπάρες (1912- 1995)
Ο 20 ος αιώνας βρίσκει τους Πομάκους σκορπισμένους στα Βαλκάνια, δίχως ενιαία εθνοτική ταυτότητα. Μετά τη λήξη του Β Βαλκανικού Πολέμου το 1913, η Δυτική Θράκη έμεινε στη Βουλγαρία, συμπεριλαμβάνοντας το μεγαλύτερο μέρος των Πομάκων. Στο χρονικό διάστημα 1912- 1918 οι Πομάκοι δέχτηκαν πιέσεις ώστε να εκβουλγαριστούν. Στις 31 Δεκεμβρίου 1918 οκτώ Πομάκοι βουλευτές της βουλγαρικής Βουλής ζήτησαν από τον Γάλλο στρατηγό Fr. D. Esperey να ενταχθεί ολόκληρη η περιοχή τους στον ελληνικό χώρο.
Το 1919 διενεργήθηκε στον Εχίνο δημοψήφισμα, με το οποίο οι Πομάκοι ζήτησαν να ενωθεί η περιοχή τους με την Ελλάδα. Το 1923 υπογράφηκε στη Λωζάνη η Σύμβαση περί Ανταλλαγής των Πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, από την οποία εξαιρέθηκαν όλοι οι μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης. Για τους μουσουλμάνους που απέμειναν στη Θράκη, η Συνθήκη της Λωζάνης προέβλεπε σχολική εκπαίδευση στη μητρική τους γλώσσα, κάτι που στην πράξη δεν εφαρμόστηκε για τους Πομάκους και τους Ρομά και ίσχυσε μόνο για τους τουρκόφωνους.
Στα χρόνια του Β Παγκοσμίου Πολέμου οι Πομάκοι υπέστησαν πολλές θρησκευτικές βιαιότητες. Το 1946, όταν πραγματοποιούνταν το Συνέδριο Ειρήνης των Παρισίων, ο Χαμδή Χουσεΐν Φεχμή Μπέης, πρώην βουλευτής Ροδόπης, και ο Χακκή Σουλεϊμάν Μπέης ζήτησαν με υπόμνημα την ενσωμάτωση όλων των Πομάκων της Ροδόπης στην Ελλάδα.
Το 1936 η μεταξική δικτατορία δημιούργησε τις Επιτηρούμενες Ζώνες, από την ορεινή Θράκη ως την Ήπειρο. Οι κύριες περιοχές κατοικίας των Πομάκων έγιναν απαγορευμένες και ελεγχόμενες με μπάρες. Για την είσοδο στις περιοχές αυτές χρειαζόταν ειδική άδεια εισόδου από την Αστυνομία. Οι Επιτηρούμενες Ζώνες ατόνησαν, για να καταργηθούν από τον υπουργό Εθνικής Άμυνας Γεράσιμο Αρσένη στις 17/11/1995.
